Για την χρήση του Facebook από τον πρωθυπουργό – Γράφει ο Δρ. Σίμος Ανδρονίδης

Ο πρωθυπουργός και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, Κυριάκος Μητσοτάκης, προχώρησε στον εβδομαδιαίο απολογισμό της κυβερνητικής δράσης στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Facebook, θίγοντας πολλά επιμέρους ζητήματα.

Στην ανάλυση μας, δεν θα δώσουμε έμφαση στο περιεχόμενων των θεμάτων που έθιξε ο πρωθυπουργός στην ανάρτηση του στον προσωπικό του λογαριασμό στο συγκεκριμένο και αρκούντως διαδεδομένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, αλλά, στους λόγους για τους έχει στραφεί σε αυτό το μέσο, προκειμένου να ενημερώνει τους πολίτες (τους χρήστες) και να αλληλεπιδρά μαζί τους.

Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως ο πρωθυπουργός που έχει καταστεί μία επιδραστική μιντιακή-διαδικτυακή ‘περσόνα’[1], χρησιμοποιεί το Facebook για να επικοινωνήσει με τους πολίτες-χρήστες (δεν μιλάμε απαραίτητα για ψηφοφόρους της Νέας Δημοκρατίας), για τους κάτωθι λόγους.

Πρώτον, διότι το Facebook ως μέσο, διαχρονικά, προσφέρει την δυνατότητα στο χρήστη να επιχειρήσει ολόκληρες αναλύσεις, δίχως να τίθεται κάποιος συγκεκριμένος περιορισμός ως προς τις λέξεις που μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτός.

Και ακόμη και αν υπάρχει αυτός ο λεξιλογικός περιορισμός,  υπερβαίνει κατά πολύ τον αντίστοιχο του παλαιού ‘Twitter’ (νυν ‘Χ’), παρέχοντας του την ευκαιρία, εάν συμπληρώσει ή υπερβεί αυτό το όριο, να κάνει και δεύτερη ανάλυση.

 Ως εκ τούτου, ο πρωθυπουργός αξιοποιεί και με το παραπάνω αυτή την δυνατότητα που προσφέρει το Facebook,[2] προβαίνοντας και στον απολογισμό της κυβερνητικής δράσης έτσι όπως αυτή έχει διαμορφωθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα, και στην θέσπιση νέων αξόνων δράσης. Στο ίδιο μέσο. Δεύτερον, ο πρωθυπουργός στρέφεται στο Facebook για την παρουσίαση των κυβερνητικών δράσεων, ακριβώς διότι αυτό το μέσο παρέχει την ευκαιρία της άμεσης γλωσσικής αλληλεπίδρασης με τους πολίτες, υπό μορφή σχολίου (σύντομου ή μεγαλύτερου σε έκταση ώστε να ‘θυμίζει’ ανάλυση), λειτουργώντας ως ‘κανάλι’ επικοινωνίας μαζί τους.

 Μπορούμε να το θέσουμε και διαφορετικά: Ο πρωθυπουργός έχει μετατρέψει το Facebook σε ‘κανάλι’ επικοινωνίας και ‘πηγή’ πληροφόρησης, καλλιεργώντας το έδαφος ώστε ο πολίτης-χρήστης να ρωτήσει ωσάν να ήσαν δημοσιογράφος, και να σχολιάσει ωσάν πολύ καλά ενημερωμένος πολίτης. Χωρά και η κριτική στο σχολιασμό; Σαφώς και χωρά, είναι η απάντηση μας. Ανοίγοντας μία μικρή παρένθεση, θα διατυπώσουμε το ακόλουθο ερώτημα, λαμβάνοντας υπόψιν την ανάλυση των Mazzoleni & Schulz. Είναι οι πολιτικοί θεσμοί στην Ελλάδα «αυξανόμενα εξαρτημένοι από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης»[3] και Κοινωνικής Δικτύωσης;

 Δεν θα διστάσουμε να απαντήσουμε λέγοντας πως Όχι, αυτό δεν συμβαίνει. Εστιάζοντας στα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, θα υπογραμμίσουμε πως οι πολιτικοί θεσμοί και η λειτουργία τους δεν εξαρτάται από την λειτουργία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παρά το γεγονός πως ένα σημαντικό μέρος του κομματικού-πολιτικού ανταγωνισμού εξελίσσεται εκεί.[4]

Τρίτον, ο Κυριάκος Μητσοτάκης χρησιμοποιεί το Facebook για να πληροφορήσει σχετικά με τις κυβερνητικές δράσεις, γιατί επιθυμεί σφόδρα να παρακινήσει τους υπουργούς της κυβέρνησης του να πράξουν το ίδιο, προχωρώντας σε ακόμη πιο εξειδικευμένες αναλύσεις, σχετικές με το υπουργικό χαρτοφυλάκιο που διαχειρίζονται.

Με αυτόν τον τρόπο, διεκδικεί να καταστήσει την κυβερνητική παρουσία στο Facebook ολοκληρωμένη και καλά συντονισμένη. Πράγμα που βέβαια δεν έχει πετύχει σε τόσο σημαντικό βαθμό. Λίγοι είναι οι υπουργοί που μετά την εβδομαδιαία ενημέρωση του πρωθυπουργού[5], θα λάβουν την σκυτάλη και θα πράξουν το ίδιο, ενημερώνοντας για θέματα του υπουργείου τους. Και, τέταρτον, διότι επιθυμεί να καταστήσει το Facebook έναν ιδιότυπο ‘χώρο αποθήκευσης’, ένα ιδιότυπο αρχείο εντός του οποίου ο πολίτης-χρήστης θα μπορεί να βρει όλες τις κυβερνητικές δράσεις προσεκτικά αριθμημένες, προβαίνοντας σε μία σύγκριση μεταξύ λόγου και πράξης: ‘Πόσες από τις δράσεις που έχει αναρτήσει ο πρωθυπουργός στο Faceboook υλοποίησε τελικά; Για να το ελέγξω.’

[1] Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως η αύξηση της συχνότητας χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram και πλέον και ‘Tik Tok’), την τελευταία δεκαετία, και από γνωστά και δημοφιλή πρόσωπα, είτε πρόκειται για ηθοποιούς και τραγουδιστές, είτε πρόκειται για αθλητές και πολιτικούς, έχει ως αποτέλεσμα αφενός μεν την επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού αλληλεπίδρασης τους με πολίτες-χρήστες των ίδιων μέσων, και, αφετέρου δε, την ουσιαστική όσο και συμβολική άρση των αποστάσεων που τους χώριζαν όλα τα προηγούμενα χρόνια. Συνεπεία αυτής της εξέλιξης, καθίσταται πολύ πιο εύκολο συγκριτικά με το παρελθόν (η τηλεόραση δεν πρόσφερε τέτοιες δυνατότητες), κάποιος χρήστης να στείλει κάποιο προσωπικό μήνυμα σε κάποιο γνωστό πρόσωπο, να σχολιάσει μία ανάρτηση του, και, επίσης, και να το εξυμνήσει και να του επιτεθεί λεκτικά με μία ευκολία και μία σφοδρότητα που ενίοτε εντυπωσιάζει. Που μπορεί όμως να οφείλεται μία τέτοια σημαίνουσα εξέλιξη; Κατ’ αρχάς, μπορούμε να πούμε πως δεν θεωρούμε πως ο μοναδικός λόγος για τον οποίο συμβαίνει κάτι τέτοιο, είναι το γεγονός πως ένας χρήστης μπορεί να δράσει υπό το πέπλο της ανωνυμίας (χρήση ψευδώνυμου), κάτι που τον διευκολύνει εν τοις πράγμασι στο να επιτεθεί λεκτικά κατά ενός προσώπου. Το ζήτημα δεν καθίσταται μονοδιάστατο. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως ένας εξίσου βασικός λόγος καθίσταται το ό,τι πολλοί χρήστες εκτιμούν εκ των προτέρων πως εφόσον το διάσημο πρόσωπο δραστηριοποιείται στο ίδιο ‘μέσο’ με αυτούς, τότε αυτομάτως καθίσταται ‘ίσος’ μαζί του, πράγμα που σημαίνει πως μπορούν να δεχθεί εύκολα κριτική και δη σκληρή κριτική,  όπως συμβαίνει με τους ίδιους. Για αυτούς τους χρήστες, δεν υπάρχουν κανόνες λειτουργίας ή ορθότερα χρήσης: Τους ‘κανόνες’, τους όποιους ‘κανόνες’, τους θέτουν οι ίδιοι, ως «δικτυωμένοι πολίτες», για να παραπέμψουμε στην εμβριθή ανάλυση της Μαρίας Μπουτζέτη. Ένας άλλος βασικός λόγος καθίστανται τα ερεθίσματα που λαμβάνουν και τα οποία εν συνεχεία σπεύδουν να επεξεργαστούν. Όταν αρκετά γνωστά, δημοφιλή πρόσωπα τείνουν να επενδύουν στη μορφή της άμεσης απεύθυνσης προς τους χρήστες (‘εσύ, εσείς’), τότε άθελα τους διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις προκειμένου να λάβουν απάντηση, και αρκετές φορές απάντηση που δεν θα τους ενθουσιάσει καθόλου. Απάντηση δηλαδή, υπό μορφή κριτικής, ‘επίθεσης’. Επίσης, εκτιμούμε, κινούμενοι σε ένα θεωρητικό επίπεδο, πως η συχνή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μπορούν και συνδυάζουν με τρόπο σχεδόν ‘ακαταμάχητο’ για πολλούς, λόγο ή γλώσσα και εικόνα, ‘απελευθέρωσε’ ένα ‘κύμα’ αντιπάθειας προς διάφορα δημοφιλή πρόσωπα, είτε μιλάμε για καλλιτέχνες, είτε για πολιτικούς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, είναι ουκ ολίγοι οι χρήστες που σπεύδουν να ‘επιτεθούν,’ να στηλιτεύσουν και να αποδοκιμάσουν, μόνο και μόνο επειδή αντιπαθούν εδώ (έχουμε κατά νου την παράμετρο που ακούει στο όνομα ‘ισχυρή προσωπική αντιπάθεια’), και πολλά χρόνια, ένα δημόσιο πρόσωπο. Ορμώμενοι από αυτό και εμβαθύνοντας περαιτέρω, θα τονίσουμε πως η αποδοκιμασία (που ‘συγγενεύει’ με την άσκηση λεκτικής βίας)  ως πρακτική, ως γλωσσική-πολιτική πρακτική, έχει μετατοπιστεί από το πεδίο του δρόμου σε αυτό των social media, λαμβάνοντας μορφές που δεν υπήρχαν παλαιότερα. Ως προς αυτό, ‘όλα μπορούν να ειπωθούν’ και όχι μόνο μία και δύο φορές. Η τακτική του ‘αποδοκιμάζω και φεύγω’ δεν εφαρμόζεται εύκολα εντός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Βλέπε και, Μπουτζέτη, Μαρία., ‘Εξατομικευμένη πολιτική επικοινωνία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2020, σελ. 9, Διαθέσιμη στο: Μπουτζέτη Μαρία (2020 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)) Εξατομικευμένη πολιτική επικοινωνία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ekt.gr)  Βλέπε και, ‘Μητσοτάκης για επιστολική ψήφο, ακρίβεια και Greek mafia – Τι είπε για Λάνθιμο,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 21/01/2024, Μητσοτάκης για επιστολική ψήφο, ακρίβεια και Greek mafia – Τι είπε για Λάνθιμο (protothema.gr) «Ξεκινώ με το νομοσχέδιο για την επιστολική ψήφο. Πρόκειται για μια ιστορική μεταρρύθμιση για τη χώρα μας, και χαίρομαι πρωτίστως επειδή υλοποιούμε τη δέσμευσή μας προς τους απόδημους Έλληνες. Τους διευκολύνουμε στην άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος, ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο τον ακατάλυτο δεσμό τους με την πατρίδα. Χαίρομαι όμως και γιατί η πρωτοβουλία μας εξασφάλισε ευρεία πλειοψηφία στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής».

[2] Όπως είναι ευρύτερα γνωστό, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, αξιοποιεί και το μέσο δικτύωσης και επικοινωνίας ‘Tik Tok,’ το οποίο μάλιστα έχει συμβάλλει (πολύ σημαντική παράμετρος), στο να καταστεί, την περίοδο 2021-2023, ακόμη περισσότερο γνωστός και σε κατηγορίες του πληθυσμού που δεν τον γνώριζαν ‘καλά’ (άτομα ηλικίας 17-27 ετών), και έχουν στραφεί μαζικά στη χρήση του συγκεκριμένου μέσου, το οποίο είναι σχεδόν εξολοκλήρου προσανατολισμένο στην προβολή εικόνων, όντας παράλληλα πολύ καλύτερα συνδεδεμένο συγκριτικά με το Instagram,’ με την πλατφόρμα ‘You Tube.’ Η χρήση του ‘Tik Tok’ από τον πρωθυπουργό έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση της μιντιακής ή αλλιώς, της ψηφιακής εικόνας του, στο εγκάρσιο σημείο όπου η αυξανόμενη χρήση του από τον ίδιο, έχει συντελέσει στο να καταστεί ευρύτερα γνωστό στην εν Ελλάδι δημόσια σφαίρα, και το ‘Tik Tok’. Ο πρωθυπουργός όμως χρησιμοποιεί το ‘Tik Tok’ για διαφορετικούς λόγους από αυτούς για τους οποίους χρησιμοποιεί το Facebook. Ας το δούμε αναλυτικότερα: Ενώ στρέφεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα στο Facebook κοινοποιώντας κυβερνητικό υλικό με αποδέκτες τους πολίτες με τρόπο που δεν πράττουν πολλοί υπουργοί της κυβέρνησης, την ίδια στιγμή, χρησιμοποιεί λιγότερο συχνά το ‘Tik Tok,’ και κυρίως, σε περιόδους όπου το τιθέμενο διακύβευμα καθίσταται αρκούντως υψηλό (βλέπε βουλευτικές εκλογές), προκειμένου να αποστείλει άμεσα και δίχως διαμεσολάβηση, τα μηνύματα που θέλει. Δεύτερον, ενώ μέσω του Facebook απευθύνεται σε ευρύτερες κατηγορίες πολιτών, χωρίς εκ των προτέρων τιθέμενους περιορισμούς, στο ‘Tik Tok’ απευθύνεται σε συγκεκριμένα target group, όπως είναι τα άτομα νεότερων ηλικιών, διεισδύοντας στον κόσμο τους και προσφέροντας πρακτικές συμβουλές προς αυτούς, λειτουργώντας άτυπα (ας το προσέξουμε αυτό), όχι ως ‘καθοδηγητής’, αλλά ως ‘πατέρας’. Μεγάλο μέρος της κυβερνητικής επιδοματικής πολιτικής που αφορά νεότερους, έχει αναδειχθεί στην επιφάνεια, μέσω ‘Tik Tok.’ Τρίτον, ενώ ως ενεργός χρήστης του Facebook μπορεί και αξιοποιεί τον γραπτό λόγο, όντας εξοικειωμένος μαζί του, στο ‘Tik Tok,’ επενδύει στην προφορικότητα του μέσου, προβάλλοντας εαυτόν την στιγμή που μιλά. Με το ‘Tik Tok’ ένας πολιτικός δεν εκπίπτει από τα βάθρα της σοβαρότητας ή της σοβαροφάνειας, κάνοντας διάφορες χειρονομίες. Αντιθέτως, μπορεί και ‘επανακτά’ την ιδιότητα του πολίτη, μη διστάζοντας να επικοινωνήσει με τον τρόπο που επιθυμούν οι Άλλοι.

[3] Αναφέρεται στο: Brants, Kees., & Voltmer, Katrin., ‘Political Communication in post-modern Democracy. Challenging the primacy of politics,’ Chippenham & Eastbourne, Great Britain, Palgrave Macmillan, 2011. Ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος Δημήτρης Κουτσούμπας  δεν κάνει ευρεία χρήση του Facebook ακριβώς διότι είναι μέλη του κόμματος αυτά που έχουν αναλάβει να ενημερώνουν για τις δηλώσεις του και τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει. Αυτό το μοντέλο επικοινωνίας και επαφής, δεν ελκύει τον πρωθυπουργό. Ο πρόεδρος του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς Στέφανος Κασσελάκης δεν είναι fan του Facebook, κάτι σχετικά αναμενόμενο για ένα πολιτικό πρόσωπο που ενδιαφέρεται να προβάλλει την εικόνα του και μόνο την εικόνα του ‘προς τα έξω’  με διάφορους τρόπους.

[4] Μπορούμε να προβούμε στον εντοπισμό του  ‘ποιο μέσο χρησιμοποιεί συχνότερα ο πρωθυπουργός’ συνεκτιμώντας την συχνότητα χρήσης του από τον ίδιο. Ή αλλιώς, του βαθμού συνδεσιμότητας. Έτσι λοιπόν, θα συγκροτήσουμε το εξής σχήμα: ‘Χ’,  συχνή χρήση και για λόγους προβολής των επιτευγμάτων της ελληνικής κυβέρνησης και για λόγους προβολής επιτευγμάτων τρίτων (βλέπε το σχόλιο για το τέλος της καριέρας του νυν προπονητή της ομάδας μπάσκετ του Περιστερίου, Βασίλη Σπανούλη). Facebook, πολύ συχνή χρήση για λόγους κατά βάση πολιτικούς-κυβερνητικούς και επίσης, για λόγους προβολής των ειδικότερων ενδιαφερόντων του. Instagram, σπάνια χρήση, για λόγους που έχουν να κάνουν και με την διαφύλαξη της ιδιωτικότητας του. ‘Tik Tok,’ συγκυριακή χρήση, για τους λόγους που εξηγήσαμε στην υποσημείωση νούμερο ‘2’.

[5] Να πως μπορεί να διαφανεί και μία ‘ειδική’ κατηγορία  στην οποία απευθύνεται ο πρωθυπουργός. Και ποια είναι αυτή; Είναι η κατηγορία που περιλαμβάνει άτομα που δεν επιλέγουν για την ενημέρωση τους τις εφημερίδες αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως είναι το Facebook. Θεωρητικώ τω τρόπω, κινούμαστε στον αντίποδα των απλοϊκών και μονολιθικών εκείνων αντιλήψεων που αποδίδουν έμφαση στο ανταγωνιστικό στοιχείο της παρουσίας των πολιτικών αρχηγών στο ψηφιακό ‘οικοσύστημα,’ με τους θιασώτες αυτών των αντιλήψεων να μην διστάζουν να μετρήσουν, προκειμένου να καταλήξουν σε κάποιο απτό συμπέρασμα, το πόσους ακόλουθους έχει ο ένας πολιτικός αρχηγός και πόσους ο άλλος. Η σχέση που μπορεί να αναπτύσσεται μεταξύ των πολιτικών αρχηγών εντός ψηφιακού ‘οικοσυστήματος’ (τη εξαιρέσει των Βασίλη Στίγκα & Δημήτρη Νατσιού), είναι βαθιά συμπληρωτική. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως όλοι ανεξαιρέτως έχουν αντιληφθεί πολύ καλά την σημαντικότητα που αποκτά η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την διάδοση των απόψεων τους και για την προώθηση της ιδεολογίας του κόμματος τους, για να παραφράσουμε ελαφριά τον Σωτήρη Βανδώρο. Σημαίνει πως ο ένας μπορεί να επηρεάσει τον άλλο, και μάλιστα με χαρακτηριστική ευκολία, ωθώντας τον να αποκτήσει λογαριασμό σε μέσο που μέχρι εκείνη την στιγμή, δεν διέθετε. Σημαίνει πως αντιλαμβάνονται πολύ καλά την αξία του να αποκτήσουν το δικό τους ψηφιακό ‘αποτύπωμα’, δίνοντας την ευκαιρία στους χρήστες να τους ‘αντικρίσουν αλλιώς’. Με ‘άλλο λεξιλόγιο’ από το συνηθισμένο και με άλλα ρούχα. Βλέπε και, Βανδώρος, Σωτήρης., ‘Εισαγωγή στις Πολιτικές Ιδεολογίες,’ Σύνδεσμός Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 2015.