του Αρχιμ. Παλαμά, Ηγουμένου της Ι. Μονής Θεοτόκου Καλλίπετρας
Καθώς πλησιάζει η συμπλήρωση των σαράντα ημερών από την εκδημία του μοναχού Θεωνά Γκαλίτσιου (+14 Σεπτεμβρίου 2016) επιθυμούμε, εις μνήμην του, να μοιραστούμε κάποιες σκέψεις και αναμνήσεις.
Ο π. Θεωνάς υπήρξε από τους ανθρώπους που απασχόλησε ιδιαίτερα τη γνώμη της τοπικής κοινωνίας. Τις τελευταίες ημέρες, για το πρόσωπό του ακούστηκαν και έπαινοι και αρνητικοί σχολιασμοί, ώστε να θεωρείται “σημείον αντιλεγόμενον“. Εκείνο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ευθύς αμέσως είναι πως δεν ήταν ο ευλαβής μοναχός (κατά τα γνωστά πρότυπα), ένας δηλαδή κατεσταλμένος και αμίλητος καλόγηρος με ένα τεράστιο κομποσκοίνι στο χέρι!
Ξεκινώντας τη ζωή του στη Φυτειά, γόνος του απλοϊκού δραγάτη μπαρμπα-Μήτσου και της Λισσαβούδας, λάτρεψε τα δάση, τα βουνά, τη φυσική ζωή και τα κάλλη της Ημαθίας. Αλίμονο αν άκουγε να εκθειάζουν κάποια άλλη περιοχή της Ελλάδας! Μιλούσε με μοναδικό πάθος για τη Βέροια: “Εδώ είναι οι Μακεδονικοί τάφοι, εδώ ξεκίνησε ο Μέγας Αλέξανδρος, εδώ είναι η Παναγία Σουμελά, εδώ είναι η Σκήτη“. Αν μάλιστα γινόταν καμιά αναφορά στην συμπρωτεύουσα τότε τον έβλεπες να εκνευρίζεται και να λέει “και τι είναι εκείνη η πόλη; νεότερη της Βέροιας! Γιατί θέλουν να πάρουν όλα τα καλά από το νομό μας;“.
Γεννήθηκε το 1959. Έκανε τον κύκλο του στην έντονη κοσμική ζωή με όλα τα παρελκόμενα της εποχής του και του χωριού του, (ποτό και τσιγάρο που τον παίδεψαν για χρόνια). Εργάστηκε σε διάφορες χειρονακτικές εργασίες και τελευταία σαν αθλητικογράφος στον τοπικό τύπο. Στα 31 του αισθάνθηκε απογοητευμένος από την κοσμική του ζωή και κατέφυγε στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου στον Αλιάκμονα, υπό την στοργική σκέπη του τότε καθηγουμένου Αρχιμ. Γρηγορίου Σοφού. Ο Γέρων Γρηγόριος έδειξε αλήθεια υπέρμετρη αγάπη και ανοχή στις ιδιαιτερότητές του και συνέχισε μέχρι και πριν λίγες εβδομάδες να συναντιέται μαζί του και να τον νουθετεί.
Δύο χρόνια μετά την προσέλευσή του, ο μακαριστός Μητροπολίτης Βεροίας κυρός Παύλος τον κούρεψε μοναχό. Ήταν Κυριακή του Αγ. Γρηγορίου Παλαμά (Μ. Τεσσαρακοστή 1992). Τον ονόμασε Θεωνά σε τιμή ενός από τους Αγίους που φημολογείται ότι έζησαν στην κοιλάδα του Αλιάκμονα (γνωστή ως Σκήτη Βεροίας). Ο μακαριστός Μητροπολίτης ευλαβούνταν πάρα πολύ τον Όσιο Θεωνά, από τότε που φοιτούσε στην Εκκλησιαστική Σχολή της Αγ. Αναστασίας Βασιλικών γιατί εκεί φυλάσσεται το λείψανο του αγίου. Ένα χρόνο μετά ο Μητροπολίτης Παύλος εκοιμήθει κι ο π. Θεωνάς έλεγε χαμογελαστός: “η πρώτη μοναχική κουρά που τέλεσε ο Βεροίας Παύλος ήταν του γέροντα μου π. Γρηγορίου Σοφού και η τελευταία που έκαμε ήταν η δικιά μου“.
Τα χρόνια που έζησε στον Τίμιο Πρόδρομο (συνολικά 17 ολόκληρα χρόνια) ξεκίνησαν με ιδιαίτερη πνευματικότητα. Τον έβλεπα ως προσκυνητής της Μονής, να κοινωνάει συχνά, να μιλάει για το Θεό και να έχει μια μεγάλη ευλάβεια στον Όσιο Παΐσιο που τον γνώρισε εν ζωή. Ο Όσιος μάλιστα είχε εκφραστεί με καλό λογισμό για τον νεαρό μοναχό. Το 1995 προσήλθαμε κι εμείς, πρώτα ως δόκιμος μοναχός και στη συνέχεια μοναχός, ιεροδιάκονος και ιερομόναχος. Εκεί γνωρίσαμε και τις άλλες αρετές αυτού του μοναχού.
Αφενός την εργατικότητά του. Σπανίως άφηνε άλλους να καθαρίζουν τις τεράστιες αυλές του μοναστηριού. Αλλά και λάτρης της παράδοσης ξεκίνησε έναν αγώνα υπεράνθρωπο: Το μοναστήρι που σήμερα το θαυμάζουμε για την γραφικότητα των κτιρίων του, εκείνη την εποχή ήταν όλο σοβαντισμένο, βαμμένο λευκό και γαλάζιο, σα να ήταν αιγαιοπελαγίτικο! Κατασκεύασε λοιπόν εργαλεία σαν μεταλλικές χτένες και χτυπώντας τους πρόσθετους σοβάδες για ώρες, μέρες και χρόνια καθάρισε όλα τα ατελείωτα τετραγωνικά πωρόλιθου από τα τσιμέντα. Η αποκάλυψη της πωρόπετρας επανάφερε τα κτίσματα στην αρχική τους μορφή και γραφικότητα.
Ήταν μονίμως ατημέλητος και λερωμένος από τις σκόνες. Φορούσε μπαλωμένα και λερωμένα ράσα κι έλεγε “ο καλόγηρος πρέπει να μυρίζει ιδρώτα“.
Συνυπάρξαμε στον οίστρο αυτό, να ανακαινίσουμε το μοναστήρι, κι είναι αλήθεια ότι μέχρι σήμερα (παρά τις κατοπινές, μη παραδοσιακές, προσθήκες) θαυμάζεται και φωτογραφίζεται. Το εκπληκτικό αρχονταρίκι της Μονής, η Τράπεζα, το παλιό Ηγουμενείο, το Καμπαναριό, ο Νάρθηκας της Εκκλησίας, η ανακαίνιση του Καθολικού, η απλωταριά είναι έργα εκείνης της εποχής (1995-2003) που τα δουλέψαμε μαζί και με πολύ προσωπικό κόπο. Με πείραζε: “Εσύ είσαι ο αρχιτέκτονας, εγώ ο εργολάβος“!
Παρά την καθημερινή κόπωση οι ακολουθίες εκείνη την εποχή τελούνταν ανελλιπώς. Όρθροι, τακτικές Λειτουργίες, Εσπερινοί και Απόδειπνα. Τις Κυριακές πλήθος κόσμου. Σε πολλούς μετέδωσε την αγάπη στις ιερές ακολουθίες κι έμαθαν κοντά του να διαβάζουν εκκλησιαστικά κείμενα και να ψέλνουν. Μας ομολογούν: “Ο π. Θεωνάς μας έμαθε“! Γι αυτό και συνεχώς επέμενε στον καθένα να διαβάζει τους Χαιρετισμούς της Παναγίας. “10 λεπτά είναι. Κάθε μέρα. Μην το αφήνεις“! Κι επέμενε…
Ο ίδιος καλλιέργησε το χάρισμα της φωνής. Έψελνε πολύ κατανοητά και με καλογερικό, παραπονιάρικο ύφος. Χαιρόσουν να τον ακούς. Κι ιδιαίτερα όταν έψαλλε το μεγαλυνάριο ύμνο της Παναγίας “Αξιον Εστιν“. Έλεγε χαριτολογώντας: “ε! τόσες χιλιάδες Αξιον Εστι είπα. Δε θα το ευχαριστηθεί μια φορά η Παναγία κι από μένα;“. Η αλήθεια είναι πως μια φορά που το έψαλλε ενώπιον της θαυματουργού εικόνας της Καλλίπετρας, μπροστά στα έκπληκτα μάτια όλων μας η κανδήλα άρχισε να κουνιέται, κι ο ίδιος συνέχισε με τρεμάμενη φωνή από τη συγκίνηση…
Στον ελεύθερο χρόνο μας, με έβαζε να οδηγώ και με το αυτοκίνητο της Μονής, να πηγαίνουμε στα μοναστηράκια της περιοχής μας. Τότε όλα ήταν άδεια… έρημα… απεριποίητα… Παίρναμε λάδι και έπρεπε κάθε εβδομάδα να ανάψουμε τα κανδήλια με τη σειρά. Άγιοι Πάντες, Μουτσιάλη, Προφήτης Ηλίας, Καλλίπετρα μέχρι και την πολυαγαπημένη του Μαρούσια. “Τι κρίμα να μην έχει ανθρώπους εδώ να ανάβουν τα καντήλια“, έλεγε. Άλλωστε για πολλά χρόνια ήταν ο μοναδικός μοναχός της Ημαθίας και βίωνε αυτή την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Έψαχνε και τα αγνάντια, ιδιαίτερες τοποθεσίες πάνω στις κορυφές και σε αρκετά έστησε μεγάλους ξύλινους Σταυρούς που υπάρχουν ακόμη.
Ένιωθε όλη την κοιλάδα του Αλιάκμονα δική του. Ένιωθε πολύ έντονη αγάπη ακόμα και για τα βράχια και τα βουνά. Είναι ο μόνος που έψαξε, βρήκε και επισκέφθηκε όλα τα σπήλαια της κοιλάδας (Σκήτης Βεροίας) και μάλιστα τα ονομάτισε από ευλάβεια: “Αυτό είναι το σπήλαιο του Αγ. Γρηγορίου Παλαμά“, “του Αγ. Θεωνά“, “του Αγ. Νικάνορα” κ.ο.κ. ονομασίες που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.
Πολλές φορές εκτός από τον ιδρώτα του, κινδύνεψε και η ζωή του. Κάνοντας εργασίες με τα χέρια του μέσα στο σπήλαιο του Αγίου Διονυσίου έγινε μια φοβερή κατολίσθηση. Μόνο από θαύμα βρέθηκε στο διάκενο ανάμεσα στους τεράστιους ογκόλιθους που έπεσαν και γλύτωσε με λίγους σπασμένους σπόνδυλους που τον καθήλωσαν στο κρεβάτι αρκετό καιρό.
Για αρκετά χρόνια ήμασταν μόνοι στη Μονή Προδρόμου. Το κελλί του ήταν στο πίσω μέρος του μοναστηριού και το δικό μου μπροστά, κοντά στην πύλη. Κάποια μέρα ήμασταν και οι δύο γριπωμένοι. Καιγόμασταν από τον πυρετό αλλά κανείς δεν ήταν να μας διακονήσει. Είχα δυο πορτοκάλια στο κελλί μου. Τα έκανα χυμό, και πριν πιω, σκέφθηκα ότι πιο σωστό θα ήταν να τα προσφέρω στον π. Θεωνά που κι εκείνος ψήνονταν από την ίωση κι ίσως τα είχε περισσότερη ανάγκη. Ντύθηκα καλά βγήκα στην παγωμένη αυλή για να πάω το χυμό στο άλλο άκρο, στο κελλί του. Βρήκα τον π. Θεωνά ντυμμένο να έρχεται κι αυτός προς το δικό μου κελλί με ένα ποτήρι κι αυτός στο χέρι. “Είχα δυο πορτοκάλια“, μου είπε, “κι είπα ότι θα χεις περισσότερο ανάγκη εσύ να σου τα κάνω έναν χύμο και να στο φέρω“!!!!
Η προσωπικότητά του ήταν έντονη. Και μεταξύ μας υπήρξαν εντάσεις. Δεν ήξερε να γίνεται διπλωμάτης ούτε και ενώπιον των ανωτέρων του. Και γι αυτό δεν ήταν πάντα αγαπητός. Η αποχώρησή του σημαδεύτηκε με συκοφαντίες, σύλληψη και δικαστήρια για θέματα ολωσδιόλου εξωπραγματικά και προερχόμενα από νοσηρά φαντασία με αποκλειστικό σκοπό την απομάκρυνσή του. Μην έχοντας αλλού να κλίνει την κεφαλή, ήρθε στην Καλλίπετρα, όπου ήδη προ πενταετίας είχαμε εγκατασταθεί εμείς και ζήτησε να μείνει: “Παλαμά με δέχεσαι;”. Και πως να μην δεχθείς ένα τόσο συντετριμμένο και πονεμένο άνθρωπο; Άλλωστε ήταν και χέρι καλό (όπως λέμε στην καλογερική), ήξερε να δουλεύει, να ψέλνει, να μιλάει. Κι η Καλλίπετρα ήθελε πολύ δουλειά, πολύ κόπο για να στηθεί μετά από τόσα χρόνια ερήμωσης. Και η αλήθεια είναι πως για όσα χρόνια ζήσαμε πάλι μαζί στην απέναντι μεριά του ποταμού, στην αγκάλη της Θεοτόκου Καλλίπετρας, ούτε μια μέρα δε μου μίλησε άσχημα, ούτε μια μέρα δεν ύψωσε φωνή και παρόλο που ήταν αρχαιότερος μας έδειχνε σεβασμό! Είχε φιλότιμο! Κι από δουλειά πόση! Γυρίζω το βλέμμα μου και βλέπω τα αρμολογήματα, τα χτισίματα, τις καστανιές, τα πλακόστρωτα που δούλεψε ο ίδιος!
Όταν ο γέροντας μας Εφραίμ Σαραγιώτης τον γνώρισε και μίλησε μαζί του, μου είπε: “είναι ένα πονεμένο αγρίμι… να του δείχνεις αγάπη“. Κι όσο ο Θεός βοήθησε προσπαθήσαμε να εφαρμόσουμε την εντολή.
Βέβαια για να ολοκληρώσουμε τις αναμνήσεις μας για τον π. Θεωνά θα πρέπει να σημειώσουμε και το ανεξάντλητο χιούμορ του. Άλλοτε σοβαρός και απότομος κι άλλοτε τόσο ευχάριστος που γινόταν περιζήτητος για την παρέα του. Είχε το χάρισμα και τα πλέον σοβαρά και κρίσιμα να τα κάνει να μοιάζουν αστεία. Μια φορά επισκεφθήκαμε μαζί ένα γυναικείο μοναστήρι. Η μοναχή έδειχνε πολύ αυστηρή. Στη σύντομη συζήτηση που είχαμε ήρθε ο λόγος για τα διακονήματα. Ρώτησε η γερόντισσα: “Ποιός μαγειρεύει στο μοναστήρι σας;“. Κι ο αυθόρμητος π. Θεωνάς υπέδειξε εμένα ως ευτραφή και υπέρβαρο και της λέγει: “δε φαίνεται ποιος είναι μάγειρας;“! Κι η αυστηρή μοναχή ελαφρώς μειδίασε και συνέχισε με την ερώτηση: “μαγειρεύει νόστιμα;“… κι ο ετοιμόλογος π.Θεωνάς υπέδειξε τον εαυτό του (απελπιστικά αδύνατο) και είπε: “δε βλέπεις πώς είμαι;“.
Τα τελευταία 3 χρόνια ο πατέρας του ασθένησε από καρκίνο κι έπρεπε να φεύγει από την Καλλίπετρα για να τον βοηθά στα νοσοκομεία. Η απόσταση ήταν μεγάλη κι αναγκάστηκε να μείνει ξανά στο χωριό Φυτειά για να διακονήσει τόσο τον πατέρα του, που μετά από λίγο κοιμήθηκε, όσο και την ηλικιωμένη μητέρα του για την οποία έλεγε αστειευόμενος στα φυτειώτικα: “εεε! η Λισσαβούδα όλο θερμασιά έχει” (έχει συνέχεια πυρετό)!
Είχαμε τακτική επικοινωνία και ειδικά όταν ο ίδιος είχε θέματα υγείας με ένα υπερβολικό διαβήτη που τον ανάγκαζε να πηγαίνει στο Παπανικολάου και να κάνει ενέσεις μέσα στο βολβό του οφθαλμού για να αποφύγει την τύφλωση. Τις περισσότερες φορές πήγαμε μαζί κι εκεί ήταν χείμαρρος ευχαριστιών. Μια μέρα εκμυστηρεύτηκε: “με πειράζει που δεν έχω τόση αγάπη όσο εσύ να σου δώσω“!
Στη μοναχική του σταδιοδρομία δεν θεωρήθηκε επιτυχημένος από τους εκκλησιαστικούς κύκλους. Για όσους τον γνώριζαν καλά ήξεραν όμως πως παρά τις αδυναμίες του, την καλογερική την είχε λατρέψει. Συνήθιζε να λέει “η μετάνοια δεν είναι μια στιγμή αλλά έχει διάρκεια. Ο κόσμος βλέπει την πτώση αλλά δε βλέπει τα δάκρυα που βγάζει κανείς στο κελλί του όταν αισθάνεται την ενοχή“. Για τη λαϊκή συμπεριφορά του, αγαπήθηκε πολύ, από ασήμους έως και διασήμους. Πολύ στενοί του φίλοι η ηθοποιός Έλενα Ναθαναήλ, ο ποδοσφαιριστής Μητρόπουλος κ.α.
Μια μέρα επισκέφθηκε τη Μονή Προδρόμου η Γαλάτεια Σουρέλη, μια εκκεντρική συγγραφέας που κι αυτή πριν λίγες μέρες πέθανε. Συνάντησε τον επίσης εκκεντρικό π. Θεωνά, χωρίς να τον γνωρίζει. Τον ρώτησε: “Ποιος είστε εσείς πατέρα;“. Κι εκείνος συστήθηκε: “Είμαι το γουρούνι της Παναγίας“. Αναρωτήθηκε η συγγραφέας τι σημαίνει αυτό. Τότε ο π. Θεωνάς της διηγήθηκε μια πολύ χαριτωμένη ιστορία από το γεροντικό: Κάποτε η Μεγαλόχαρη κατέβηκε από τον Ουρανό συνοδευόμενη με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ για να επισκεφθεί ένα μοναστήρι. Πήγε νωρίς τη νύχτα και πέρασε από τα κελλιά των μοναχών να δει ποιος από αυτούς προσεύχεται και δοξάζει τον Υιό της. Ο Αρχάγγελος άνοιγε την πόρτα του κελλιού κι η Παναγία ικανοποιημένη από τους προσευχόμενους μοναχούς, τους ευλογούσε και συνέχιζε στον επόμενο. Σε μια πόρτα ο Αρχάγγελος δεν ήθελε να ανοίξει. Κοίταξε η Μεγαλόχαρη με απορία. “Αστον αυτόν“, της λέει ο Αρχάγγελος. “Αυτός είναι γουρούνι. Τρώει, πίνει, κοιμάται. Δεν κάνει τίποτα πνευματικό“. Κι η Παναγία με μια κίνηση παραμέρισε τον Αρχάγγελο, άνοιξε μόνη της την πόρτα του κελλιού και βλέποντας τον ανεπρόκοπο μοναχό είπε: “Και τα γουρούνια δικά μου είναι. Κι αυτά τα ευλογώ“! Έτσι εξήγησε στην ενθουσιασμένη Γαλάτεια Σουρέλη ότι αυτός είναι “γουρούνι” που όμως η Παναγία το ευλογεί! Κι η συγγραφέας έσπευσε να το διηγείται και να το ξαναλέει πολλές πολλές φορές με τη γνωστή της παραστατικότητα επισημαίνοντας: “αυτός είναι πραγματικός μοναχός“!!!
Οι παραπάνω γραμμές δεν γράφτηκαν για να αγιοποιήσουμε έναν κεκοιμημένο αδελφό μας! Αντίθετα, μάρτυς ο Θεός, όλα όσα περιγράφησαν είναι λέξη προς λέξη αληθή. Βλέποντας την αγάπη του κόσμου, την κοσμοσυρροή την ημέρα της κηδείας του και την μεγάλη προσέλευση μέχρι σήμερα στον τάφο του για να ανάψουν ένα κερί εντυπωσιαζόμαστε πως ακόμα μερικοί θυμούνται τα σφάλματα κι όχι τις αρετές… Αν γράψουμε μια λέξη με 10 γράμματα και ένα γράμμα είναι λάθος, τότε το μάτι μας θα εστιάσει στο 1 λάθος γράμμα κι όχι στα 9 σωστά… Είναι αυτό που λέγεται συνήθως ότι αναλόγως τι θες να δεις, αυτό βλέπεις, ακριβώς όπως οι μέλισσες ψάχνουν για μέλι κι οι κοπρόμυγες αρέσκονται στις κοπριές.
Άλλωστε τον επίλογο τον έβαλε ο ίδιος ο Θεός. Λίγο πριν την αγρυπνία του 15Αυγουστου τον κάλεσε η Κυρία Θεοτόκος να της ψάλλει στον Ουρανό με ένα ισχυρό εγκεφαλικό επεισόδιο. Ένα μήνα μετά, τη μέρα του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου), τη μέρα που έχει την αξία της Μεγάλης Παρασκευής και οι ψυχές δεν περνάν τα φοβερά τελώνεια, αποχωρίστηκε το λιπόσαρκο σώμα του για να βρει ανάπαυση με τους απ’ αιώνας πατέρες που έγιναν μοναχοί, αγάπησαν τον τόπο και ζήτησαν έλεος σε αυτήν την κοιλάδα του Αλιάκμονα…
ΑΓΓΕΛΤΗΡΙΟ
Το Σάββατο 22 Οκτωβρίου 2016 τελούμε το τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο του μοναχού Θεωνά (κατά κόσμον Στέφανου Γκαλίτσιου) αδελφού της Ιεράς Μονής Θεοτόκου Καλλίπετρας. Η ακολουθία θα τελεστεί στην Ιερά Μονή με Θεία Λειτουργία και Μοναστηριακό Μνημόσυνο στις ώρες 07:00-10:00.
Εκ της αδελφότητος
