Όταν ο Βίκτωρ Φρανκλ (Victor Frankl) βγήκε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης μετά από τρία χρόνια παραμονής σε τέσσερις χώρους κράτησης από τους ναζί, είχε χάσει τον πατέρα του, τη μητέρα του, τον αδελφό του και τη σύζυγό του.
Ο ίδιος όμως επιβίωσε και είχε πολύ σπουδαία πράγματα να πει. Άρχισε να καταγράφει όσα είχε παρατηρήσει στον εαυτό του και στους συγκρατούμενούς του και προσπάθησε να εντοπίσει κοινά χαρακτηριστικά σε όσους επέζησαν. Αυτό που διαπίστωσε ήταν ότι όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν, δεν ήταν εκείνοι που διέθεταν σωματική δύναμη, ρώμη και υγεία αλλά εκείνοι που είχαν έναν σκοπό στη ζωή και με βάση αυτόν, οραματίζονταν το μέλλον τους. Το προσωπικό βίωμα του Φρανκλ που αφορά τη θέληση κάθε ανθρώπου να βρει ένα νόημα, ακόμη και στον πόνο και τις δυσκολίες, επηρέασε εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη και έκανε ακόμη πιο γνωστό το όνομα του Αυστριακού ψυχιάτρου και ψυχοθεραπευτή.
Με την περίπτωση αυτή ο ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Ιάκωβος Μαρτίδης εξηγεί στο ΑΠΕ–ΜΠΕ ότι η ευτυχία δεν εξαρτάται μόνο από το τι φέρνει στους ανθρώπους η ζωή αλλά κυρίως από το πώς το διαχειρίζονται οι ίδιοι. Θεωρεί, μάλιστα, ότι η ελπίδα και η προοπτική επηρεάζουν καθοριστικά την ερμηνεία των ανθρώπων για όσα συμβαίνουν γύρω τους και δηλώνει ότι «η ευτυχία είναι θέμα παιδείας».
Νόημα στον πόνο
«Αν η ζωή έχει νόημα στη χαρά, τότε έχει νόημα και στον πόνο. Αρκεί λοιπόν ο καθένας να νοηματοδοτήσει τον πόνο του γιατί ένας ανόητος πόνος δεν αντέχεται» αναφέρει ο κ. Μαρτίδης. Παραθέτει, παράλληλα, το παράδειγμα της γυναίκας που γεννάει αλλά ο πόνος της αποκτάει στοιχεία χαράς καθώς έρχεται στη ζωή το παιδί της, την περίπτωση της γυμναστικής όπου ο ασκούμενος κουράζεται και κοπιάζει αλλά χαίρεται γιατί ο πόνος του έχει νόημα, ακόμη και τη νηστεία που μπορεί να προκαλεί την αίσθηση της έλλειψης αλλά παρέχει χαρά και πολλά οφέλη για την υγεία.
«Δεν υπάρχει κάτι που γίνεται στον κόσμο χωρίς λόγο, χωρίς νόημα, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι. Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος έχει ανάγκη από την ελπίδα» σχολιάζει και υπογραμμίζει ότι η ευτυχία δεν είναι μια μόνιμη, στατική κατάσταση, αλλά μια στάση ζωής, μια εσωτερική ματιά, μια υποκειμενική εκτίμηση, μια δυναμική κατάσταση που χτίζεται και καλλιεργείται καθημερινά.
Με αυτή τη σκέψη οι γονείς μπορούν να καλλιεργούν στα παιδιά τους μια ερμηνευτική ματιά και μια βιωματική αίσθηση της ζωής, ώστε εκείνα να μάθουν να ερμηνεύουν όσα συμβαίνουν δίνοντάς τους προοπτική. «Αλλάζοντας την ερμηνευτική ματιά αυτών που μας συμβαίνουν αλλάζει και η σημασία τους για μας» τονίζει.
Το παράδειγμα του γονιού
Προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι, σύμφωνα με τον κ. Μαρτίδη, ο ίδιος ο γονιός να είναι το παράδειγμα που το παιδί του θα μιμηθεί. «Θα μπορούσε ένας γονιός να είναι θυμωμένος γι’ αυτά που δεν έχει ή ευγνώμων για όσα έχει. Ο καθένας που έχει παιδιά μπορεί να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, γιατί αυτός θα είναι ο πιο επιδραστικός παράγοντας απέναντι στο παιδί του. Το καθήκον του, άλλωστε, δεν είναι να αναπαράγει τον εαυτό του στο πρόσωπο των παιδιών αλλά να δημιουργήσει μια καλύτερη, βελτιωμένη του εκδοχή» σχολιάζει.
Κοινός ποιοτικός χρόνος – Ενθάρρυνση και επιβράβευση
Στην όλη προσπάθεια, καθοριστικός είναι ο ρόλος των κοινών εμπειριών και του κοινού χρόνου που περνούν τα μέλη μιας οικογένειας. «Κοινός χρόνος δεν σημαίνει ότι γονείς και παιδιά βρίσκονται στον ίδιο χώρο αλλά ότι κάνουν μαζί πράγματα στον ίδιο χώρο» σημειώνει και επισημαίνει ότι μέσω της συγκεκριμένης διαδικασίας καλύπτονται και οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, η ανάγκη για αγάπη, αποδοχή, ενθάρρυνση, συσχέτιση, μοίρασμα, προσφορά, παιχνίδι, οριοθέτηση.
«Αγοράζουμε παιχνίδια στα παιδιά μας αλλά δεν παίζουμε μαζί τους. Δίνουμε αξία στα μεγάλα αλλά όχι στα μικρά και στα καθημερινά. Εκτιμούμε πράγματα μόνο όταν τα χάσουμε ενώ μπορούμε να τα εκτιμούμε και κάθε στιγμή, όταν ανοίγουμε τα μάτια μας το πρωί, όταν μπορούμε να ικανοποιούμε τις βασικές μας ανάγκες μόνοι μας, χωρίς βοήθεια. Μπορούμε να λέμε ‘ευχαριστώ’, ‘συγνώμη’, ‘σ αγαπώ’, ‘αξίζεις’, ‘μπράβο’ να προσφέρουμε στους άλλους χωρίς να περιμένουμε να εισπράξουμε κάτι και έτσι θα νιώθουμε εμείς καλά με τον εαυτό μας, ανεξάρτητα από τι το θα κάνουν οι άλλοι. Όλα αυτά έχουν να κάνουν με την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, που σύμφωνα με έρευνα του Χάρβαρντ, είναι το μυστικό της ευτυχίας και καθορίζει τη ζωή μας» τονίζει.
Ειδικά για τον ρόλο της ενθάρρυνσης αναφέρει ότι είναι πολύ πιο σημαντικός από τις συμβουλές και τις οδηγίες και σχολιάζει: «μόνο με τις συμβουλές δεν αλλάζουν τα πράγματα. Μπορεί να λέμε ‘να είσαι χαρούμενος’, ‘μην αγχώνεσαι’, ‘φάε’, ‘ντύσου’, ‘πρόσεξε’, ‘μη φοβάσαι’, ‘να πιστεύεις στον εαυτό σου’. Αυτά είναι μόνο λόγια. Όταν, όμως, λέμε περισσότερες θετικές κουβέντες ενθάρρυνσης και δίνουμε ευκαιρίες στα παιδιά να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, τότε αποκτούν φτερά για μεγάλα και ποιοτικά πετάγματα. Έτσι καλλιεργούμε τις φωτεινές και δημιουργικές τους πλευρές και όχι τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Και δεν είναι εύκολο, είναι δύσκολο, αλλά είναι ένα γοητευτικό στοίχημα ζωής».
Υποστήριξη στα παιδιά για να εκπληρώσουν τα όνειρά τους
Ο κ. Μαρτίδης χαρακτηρίζει ως τη χειρότερη ευχή όλων το να ευχηθεί κάποιος σε έναν γονέα να εκπληρωθούν όλα τα όνειρα που έχει για το παιδί του. «Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε ότι ζουν για να κάνουν ευτυχισμένους τους γονείς τους ή ότι άρχισαν να ζουν από τη στιγμή που οι γονείς έφυγαν από τη ζωή» λέει και συνιστά σε όλους να βοηθούν τα παιδιά τους να εκπληρώσουν τα όνειρα που εκείνα έχουν.
Μπορεί να χρειαστεί βοήθεια
Στη διαδικασία καλλιέργειας της ευτυχίας στα παιδιά, ο ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας σημειώνει ότι μπορεί ο καθένας να χρειαστεί βοήθεια, την οποία μπορεί να λάβει είτε από βιβλία που ανοίγουν ορίζοντες, είτε μέσα από την ψυχοθεραπεία, είτε μέσα από σχέσεις με ανθρώπους που διαθέτουν μια σοφία ζωής. «Πολλές φορές οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα, διλήμματα και αδιέξοδα, δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα με τον εαυτό τους ή με τα παιδιά τους και τότε είναι καλό να ζητούν βοήθεια» συμπληρώνει.
«Υπάρχουν άνθρωποι με αναπηρίες που δηλώνουν ευλογημένοι και ευτυχισμένοι. Σύμφωνα με παραδόσεις που μεταφέρονται στο σήμερα, ο πόνος και η ασθένεια είναι ένα πρόβλημα που ταυτόχρονα προσκομίζει ένα δώρο. Αν το ανακαλύψουμε θα βγούμε κερδισμένοι» σχολιάζει και τονίζει: «για μένα η ευτυχία είναι η ικανότητα να αγαπάς και να αγαπιέσαι και ταυτόχρονα να είσαι ερωτευμένος με κάτι, μια λαχτάρα, ένα πάθος, κάτι που ‘τρέφει’ τον άνθρωπο…».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
