Του Χρήστου Μπίντα
ΣΠΑΝΙΑ ένα βιβλίο το κλείνεις και λες άξιζε. ΕΝΑ ΤΕΤΟΙΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι και το τελευταίο βιβλίο του Ηλία Τσέχου «Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης». ΜΕ ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ: Τούτο το βιβλίο, όταν το κλείσεις, υποχρεωτικά θα το ξανανοίξεις, γιατί δεν ξοφλάς εύκολα τους λογαριασμούς σου μαζί του. Έχει να σου δώσει και να πάρεις πολλά.
ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΟΛΑΝΘΙΣΤΟΣ ΚΗΠΟΣ με ευωδιαστά λουλούδια, που σε καλεί να τον περιηγηθείς ξανά και ξανά και να μυρίσεις ένα ένα τα λουλούδια του, μέχρι το τελευταίο, χωρίς ποτέ να το χορταίνεις. ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ξεχωριστά, ευωδιαστά, τα ποντιακά ποιήματα, που ο έμπειρος τεχνίτης του λόγου, με ξεχωριστή μαστοριά, μετέφερε στην καθομιλουμένη, ώστε ο καθένας να μπορεί να τα απολαμβάνει και στην πρωτότυπη μορφή τους και στην νεοελληνική τους απόδοση.
ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΑ, ο ακάματος Ηλίας Τσέχος, επισκέφθηκε όλες τις διαθέσιμες πηγές ποντιακής ποίησης –Συλλογές ποίησης και πεζογραφίας, μελέτες, δοκίμια, ιστορικά –θεατρικά έργα, ποντιακά περιοδικά, άρθρα και μελέτες των τόμων της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών (ακόμα και το You Tube)- ρούφηξε το νέκταρ τους και το απόθεσε ατόφιο στην Ανθολογία του, φιλοτιμούμενος όμως, να το μεταποιήσει ποιητικά και στην σύγχρονη ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορούμε κι εμείς που είμαστε άμοιροι τέτοιων εκλεκτών γλωσσικών γεύσεων να το χαρούμε και τελικά η Ανθολογία του να αναδειχθεί σε πολύτιμο εργαλείο οικειοποίησης του ποντιακού γλωσσικού αισθήματος, εσαεί και για τους τωρινούς και για τους μελλοντικούς αναγνώστες της.
ΩΡΕΣ ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ, αναγνώσεων, ερευνών, διασταυρώσεων, κόπων, ιδρώτα και «ακάματου εγώ» (όπως γράφει ο ίδιος), κόστισε στον συγγραφέα η δημιουργία αυτού του έργου, που του ενέπνευσε ο γιατρός Άκης Εμπλεσίδης, («για τους ομογενείς ανά τον κόσμο, ως οδηγό πλοήγησης, πλησιάσματος και ανταμώματος της ποντιακής γλώσσας, μέσω της μετάφρασής της, με τη νέα γενιά, που σαν παραμύθι μόνο αναγνωρίζουν κάτι για την προγονική λαλιά», όπως χαρακτηριστικά γράφει ), συνεπικουρούμενος από εκλεκτούς συνεργάτες, όπως ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης, η Γιώτα Ιωακειμίδου, που είχε και την επιμέλεια, ο Γιώργος Κ. Χατζόπουλος, η Δωροθέα Ανθοπούλου), με το τελικό αποτέλεσμα, να δικαιώνει πλήρως αυτόν τον μόχθο.
ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ τον κήπο του Τσέχου, θα συναντήσει κανείς ποιήματα ποντιακής ποίησης ιστορικά –ακριτικά (αρχής γενομένης από τον 10ο αιώνα), νεκρικά, σατιρικά, ερωτικά, θρησκευτικά, χωρισμού, ξενιτιάς, άλωσης, ξεριζωμού, γενοκτονίας, αραθυμιών, θρήνου, σύγχρονα δικά του και άλλων δημιουργών, τα εκπληκτικά Δίστιχα του Πόντου, και ένα άκρως κατατοπιστικό γλωσσάρι, επιμέλεια της Γιώτας Ιωακειμίδου.
ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΜΠΗΚΑΜΕ στον Χειμώνα, παραθέτουμε ένα σχετικό ποίημα της συλλογής, για να πάρουμε μια μικρή γεύση:
Αρ’ έρθεν και ν’ ο Χειμωγκόν, το κρύον και τα χιόνια
(Να που ήρθε ο χειμώνας, το κρύο και τα χιόνια)
Χιονίζ’, φυσά και φουρκανίζ’ και τα νερά παγών’ νε
(Χιονίζει και φυσά, σαρώνει, τα νερά παγώνει)
Κι όλον της γης ο πρόσωπον σάβανα ετυλίεν
(Κι όλο της γης το πρόσωπο σάβανα τυλιγμένο)
Τα δέντρα εκαμακούλωσαν, τ’ οσπίτια εσκεπάγαν
(Δέντρα κυρτώνουν, σκεπάζονται τα σπίτια)
Τα στράτας ετσουμπώθανε, τα κοτζορύμια εκρύφταν
(Κλειστές οι στράτες, κρύφτηκαν τα ρυάκια)
Και τα ποτάμα τούλωσαν κι οι βοετοί εκόπαν
(Και τα ποτάμια σιώπησαν, κοπήκαν οι βοές τους)
Τον ουρανόν εσκέπασαν πυκνά και μαύρα λίβα
(Τον ουρανό πικρά και μαύρα σύννεφα σκεπάζουν)
Μαυρί, χαλκύν, καραμουτών, τον κόσμον φοβερίζει
(Χαλκώνεται, μαυρίζει, κατσουφιάζει, φοβίζει κόσμο)
Ήλος πουθέν ’κι φαίνεται, ημέρα δι’ και παίρει
(Ο ήλιος πουθενά δε φαίνεται, μέρα δίνει και παίρνει)
Τα νύχτας εμεγάλωσαν, τα παρακάθα γίνταν
(Μεγάλωσαν οι νύχτες, αρχίζουν παρακάθια)
Τα ζα εσέβαν ‘ς σο μαντρίν κι ανθρώπ’ ΄ς ση χουλασέαν
(Τα ζα μες στο μαντρί και στα ζεστά οι ανθρώποι)
Και τα πουλόπα του Θεού εκρύφταν ‘ς σα τρυπία
(Και του Θεού πετούμενα στις τρύπες τους κρυμμένα)
Η γη θαρρείς επάγωσεν και η ζωή εχάθεν!
(Η γη θαρρείς να πάγωσε και η ζωή χαμένη!)
ΕΦΤΑ ΝΥΧΤΑΣ κ’ ημέρας, ο Ηλίας Τσέχος «ετραώδεσε» (τραγούδησε) για χάρη μας, υπέροχη ποντιακή ποίηση σε πρωτότυπη μορφή και σε σύγχρονη νεοελληνική απόδοση. ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ 272 ΣΕΛΙΔΕΣ μιας εξαιρετικά καλαίσθητης έκδοσης, μας δίνει ένα πανόραμα της ποντιακής ποίησης, από το πρωτοξεκίνημά της μέχρι σήμερα. ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΡΙΜΑ να την αγνοήσει κανείς. ΑΣ ΤΗΝ ΤΙΜΗΣΟΥΜΕ, λοιπόν, δεόντως!
(πηγή: ”Φωνή Ναούσης”, 11/12/2021)
