Μη φοβάστε να ζητήσετε τη βοήθεια ειδικού

Η  κατάθλιψη είναι  η δεύτερη συχνότερη μετά τις διαταραχές του άγχους  ψυχική διαταραχή και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(ΠΟΥ) το 2020 θα αποτελεί τη δεύτερη αιτία λειτουργικής ανικανότητας παγκοσµίως.  Σε όλο τον κόσμο περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από κατάθλιψη ενώ περίπου ένα εκατομμύριο αυτοκτονούν ετησίως, με σημαντικό ποσοστό αυτών των αυτοκτονιών να σχετίζονται με την κατάθλιψη.

Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι υποφέρει από κατάθλιψη το 8% του ενήλικου πληθυσμού, συνεπώς στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 800.000 ασθενείς ετησίως. Η κατάθλιψη προτιμά τις γυναίκες (η αναλογία γυναικών/ ανδρών είναι δύο προς ένα) αλλά δεν κάνει διακρίσεις σε ό,τι αφορά την ηλικία,  τη µόρφωση,  το κοινωνικό επίπεδο ή την οικονοµική κατάσταση.

Η οικονοµική κρίση έχει σαφείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία,  καθώς αυξάνονται τα περιστατικά  κατάθλιψης, διαταραχών άγχους, διαταραχών ύπνου, χρήσης αλκοόλ και αυτοκτονικών συµπεριφορών. Ωστόσο η κατάθλιψη είναι θεραπεύσιμη.  Δεν πρέπει να φοβόμαστε να αναζητήσουμε τη βοήθεια του ειδικού ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη μπορεί να αντιμετωπιστεί ιδανικά με συνδυασμό φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα  είναι αποτελεσματικά, ασφαλή και δεν προκαλούν εξάρτηση. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρήση τους είναι η τακτική παρακολούθηση από ψυχίατρο.

Τα παραπάνω επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής Κλινικής Φαρµακολογίας  της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Γεώργιος Παπαζήσης, ο οποίος σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ απαντά σε ερωτήματα σχετικά με την κατάθλιψη, την διάγνωση  και την αντιμετώπισή της καθώς και για τη συσχέτισή της με την οικονομική κρίση.

ΕΡ. Τι είναι η κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη δεν είναι απλή λύπη. Όλοι έχουµε βιώσει περιόδους λύπης ή έντονης θλίψης π.χ. µετά από ένα θάνατο, αποχωρισµό από οικογένεια ή αγαπημένο πρόσωπο, απώλεια δουλειάς ή πρόβληµα υγείας. Όταν όµως παραµένει η διάθεση αυτή για µεγάλο χρονικό διάστηµα και συνοδεύεται και από άλλα συµπτώµατα, τότε είναι πιθανή η διάγνωση του επεισοδίου μείζονος κατάθλιψης, το οποίο χρήζει αντιμετώπισης.

ΕΡ. Ποια είναι τα συµπτώµατα του καταθλιπτικού επεισοδίου και πως τίθεται διάγνωση;

Τα συμπτώματα του καταθλιπτικού επεισοδίου είναι:

1. Καταθλιπτική διάθεση (έντονη θλίψη, λύπη, απογοήτευση, αίσθηµα κενού) κατά το µεγαλύτερο µέρος της ηµέρας, σχεδόν κάθε µέρα

2. Ανηδονία, δηλαδή έντονη ελάττωση της ευχαρίστησης ή του ενδιαφέροντος για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες, που παλιότερα προκαλούσαν ευχαρίστηση. Το σύμπτωμα αυτό υπάρχει κατά το µεγαλύτερο µέρος της ηµέρας, σχεδόν κάθε µέρα

3. Σηµαντική απώλεια ή αύξηση βάρους

4. Αϋπνία ή υπερυπνία

5. Ψυχοκινητική διέγερση (ανησυχία, ευερεθιστότητα) ή επιβράδυνση (σκέψης, κινήσεων, λόγου)

6. Διαρκές αίσθηµα κόπωσης

7. Αίσθηµα υπερβολικής ενοχής ή αναξιότητας

8. Δυσκολία στη συγκέντρωση, στη µνήµη και στη λήψη αποφάσεων

9. Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας

Για να τεθεί διάγνωση επεισοδίου κατάθλιψης πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον πέντε από τα παραπάνω εννέα συµπτώµατα για τουλάχιστον δύο εβδοµάδες, καθώς και σηµαντική έκπτωση της λειτουργικότητας (οικογενειακή, επαγγελµατική, κοινωνική).

ΕΡ.Υπάρχουν προβλήµατα στη διάγνωση και αντιµετώπιση;

Πολύ συχνά  τα συμπτώματα δεν αναγνωρίζονται έγκαιρα από τον/την ασθενή ή από το περιβάλλον του και έτσι αυτός ή αυτή δεν αναζητά έγκαιρα θεραπεία. Επίσης, μπορεί τα συµπτώµατα να μην αξιολογούνται κατάλληλα από τον ειδικό και έτσι η κατάθλιψη να μη διαγιγνώσκεται σωστά ή να υποθεραπεύεται, ο ασθενής δηλαδή δεν λαμβάνει την ενδεδειγμένη αγωγή για επαρκές χρονικό διάστημα.

ΕΡ. Πώς συσχετίζεται η οικονοµική κρίση µε την αύξηση προβληµάτων ψυχικής υγείας και την κατάθλιψη;

Στη διάρκεια της οικονοµικής κρίσης οι δείκτες υγείας της οικονοµίας καταγράφονται ακαριαία, ενώ οι δείκτες υγείας του πληθυσµού µε χρονική καθυστέρηση ετών. Πρόσφατη μελέτη σε 26 χώρες της Ε.Ε  για την επίδραση της κρίσης στη δηµόσια υγεία έδειξε ότι:

•Για κάθε αύξηση κατά 1% της ανεργίας παρατηρείται στις ηλικίες κάτω των 65: αύξηση 0,8% στις αυτοκτονίες και αύξηση 0,8% στις ανθρωποκτονίες

•Αύξηση πάνω από 3% στην ανεργία έχει µεγαλύτερη επίδραση στις αυτοκτονίες (αύξηση >4%), καθώς και στους θανάτους από χρήση αλκοόλ.

Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Ψυχιατρική Εταιρεία συνέταξε κατευθυντήριες οδηγίες, στις οποίες επισημαίνεται ότι η οικονοµική κρίση έχει ξεκάθαρη επίπτωση στην ψυχική υγεία. Ειδικότερα αυξάνει: την κατάθλιψη, τις διαταραχές άγχους, τις διαταραχές ύπνου, τη χρήση αλκοόλ  και την αυτοκτονική συµπεριφορά. Παράγοντες κινδύνου αποτελούν: η ανεργία, τα χρέη, η εργασιακή ανασφάλεια, η ελλιπής κοινωνική υποστήριξη, η ανασφάλεια στέγασης και τα μέτρα λιτότητας.

Σε περιόδους κρίσης φαίνεται ότι κινδυνεύουν περισσότερο οι άντρες παραγωγικής ηλικίας (άνω των 50), όπως επιβεβαιώθηκε και από μελέτες σε Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία.  Στην Ελλάδα της κρίσης καταγράφονται σχεδόν όλοι από τους παραπάνω στρεσογόνοι παράγοντες.

Επίσης επιβαρυντικούς παράγοντες αποτελούν: η απότομη μείωση του εισοδήματος, η αντικειµενική ανικανότητα πλήρωσης των τρεχουσών οικονοµικών αναγκών, αλλά και η υποκειµενική αίσθηση ανεπάρκειας του εισοδήµατος. Με την απότοµη αλλαγή  του κοινωνικού status  λόγω της οικονοµικής κρίσης επηρεάζονται άµεσα και βαρύτερα οι φτωχοί και οι άνεργοι, αλλά το άγχος και η δυσφορία επηρεάζουν και το υπόλοιπο, οικονοµικά ισχυρότερο κομµάτι του πληθυσµού.

ΕΡ. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κατάθλιψη;

Η επίδραση της κρίσης στην ψυχική υγεία των πολιτών εξαρτάται:  από τη διάρκεια κρίσης, το  βάθος της και την ικανότητα ανάπτυξης ενός προνοιακού συστήµατος µε επενδύσεις σε προγράµµατα δηµόσιας υγείας. Η κατάθλιψη μπορεί να αντιμετωπιστεί με μέτρα για το κοινωνικό σύνολο  και με εξατοµικευµένα μετρα, όπως τα φάρµακα και η ψυχοθεραπεία.

Σχετικά με το κοινωνικό σύνολο πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις οµάδες υψηλού κινδύνου, µε πρωταρχική δράση την υποστήριξη προγραµµάτων κοινωνικής πρόνοιας. Χρειάζεται επίσης ενίσχυση της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας, καθώς και των συστηµάτων κοινωνικής υποστήριξης (τα λεγόμενα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας), όπως κοινωνικών και φιλανθρωπικών οργανώσεων.

Σε ό,τι αφορά την ατομική θεραπεία της κατάθλιψης η φαρµακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία αλληλοσυµπληρώνονται. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι αποτελεσματικά και ασφαλή. Είναι απαραίτητη όμως η  τακτική παρακολούθηση από ψυχίατρο. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμάκων με τα οποία μπορεί να αντιµετωπιστεί  η κατάθλιψη. Τα κυριότερα είναι τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης, σεροτονίνης– νορεπινεφρίνης (SSRIs, SNRIs).

Πρώτη επιλογή  αποτελούν οι SSRIs και οι SNRIs και ακολουθούν τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, που είναι αποτελεσµατικά, αλλά ίσως λιγότερο καλά ανεκτά. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ξεκινώντας φαρμακευτική θεραπεία στοχεύουμε να αντιμετωπίσουμε το επεισόδιο κατάθλιψης, που σημαίνει θεραπεία για τουλάχιστον έξι µήνες αλλά όχι δια βίου. Τα αντικαταθλιπτικά έχουν γρήγορη έναρξη θεραπευτικού αποτελέσµατος (περίπου 7-21 ηµέρες) και έχουν μεγάλο θεραπευτικό δείκτη, είναι δηλαδή ασφαλή φάρµακα. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν εθισμό (εξάρτηση).

Η κατάθλιψη είναι θεραπεύσιμη και το ιδανικό θεραπευτικό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται  με το συνδυασμό φαρμακευτικής θεραπείας µε την ψυχοθεραπεία. Στην ψυχοθεραπεία ο θεραπευόμενος δικαιούται να εκπαιδευτεί και να μάθει λεπτομερώς την ασθένεια του και τους στόχους της θεραπείας. Η ψυχοθεραπεία έχει ανθρωποκεντρική προσέγγιση και στοχεύει στη δημιουργία/ενίσχυση κινήτρου στον θεραπευόμενο για συμπεριφορική αλλαγή.

Χρησιμοποιούνται διάφορες  τεχνικές για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, με κυρίαρχες τη γνωστική ψυχοθεραπεία (γνωστική-συμπεριφορική, γνωστική-αναλυτική αλλά και άλλες), που στοχεύουν  στην αναγνώριση των σκέψεων με συνδεδεμένα συναισθήματα και αλλαγή συμπεριφοράς. Βασική προϋπόθεση όμως σε όλες είναι η δημιουργία μιας σχέσης αυθεντικότητας, ειλικρίνειας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

ΑΠΕ-ΜΠΕ  - Αγγέλα Φωτοπούλου