Η μυθολογία αναφέρει, πως ο θεός Ερμής μια μέρα που έκανε δισκοβολία τραυμάτισε θανάσιμα τον αγαπημένο του φίλο Κρόκο. 

Έτσι ζήτησε από τον Δία να μεταμορφώσει τον Κρόκο σε ένα λουλούδι για να του χαρίσει με αυτό τον τρόπο την αθανασία.

Ο Δίας το δέχτηκε και έτσι μεταμόρφωσε τον Κρόκο σε ένα όμορφο μοβ λουλούδι που στο κέντρο του είχε τα «στάγματα» του αίματος του Κρόκου.

Οι Έλληνες γοητευμένοι από το όμορφο λουλούδι, το μάζευαν κάθε φορά που αυτό άνθιζε και έκοβαν τα στάγματα του αίματος, για να τιμήσουν έτσι τον Δία αλλά και τον Ερμή.

Τα στάγματα..ή στίγματα του λουλουδιού έλεγαν πως αγαλλίαζαν το πνεύμα τους όταν αυτά τα έπαιρναν σε μικρές δόσεις. Τους πρόσφερε ευεξία και δύναμη. Υγεία.

Και έτσι ο κρόκος έμεινε στην ιστορία ως δώρο Θεών.

Σήμερα το «Δώρο των Θεών» καλλιεργείτε στη Κοζάνη, και συλλέγεται με τον ίδιο τρόπο που συλλέγονταν παλιά..
Κάθε φθινόπωρο, όταν ανθίζει ο κρόκος, οι ξηραμένες ωχρές εκτάσεις μεταβάλλονται σε μία θάλασσα από χρώματα, τα οποία ποικίλουν από πορτοκαλί σε βιολετί, σε λεβάντα. Η γη μεταμορφώνεται σε πορφυρή πεδιάδα. Ακόμη και τα σύννεφα σ’ ένα λαμπρό γαλάζιο ουρανό φαίνεται να επηρεάζουν το χρώμα της έκτασης που βρίσκεται από κάτω τους.

Τα λουλούδια που αρχίζουν να βγαίνουν κατά τα μέσα Οκτώβρη μαζεύονται από συντροφιές, κατά κανόνα γυναικών και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια. Η κοπιαστική αυτή εργασία, που χρειάζεται και σχετική δεξιοτεχνία, συνεχίζεται από την ανατολή μέχρι και τη δύση του ηλίου και διαρκεί 20-25 ημέρες.

Ο κρόκος είναι έτοιμος για συγκομιδή μόλις το λουλούδι ανοίξει τελείως. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι η καλύτερη ώρα για συγκομιδή, διότι τα φυτικά έλαια βρίσκονται στην υψηλότερη δυνατή συγκέντρωση.

Κάθε πρωί με την αυγή οι αγρότες με τις οικογένειές τους, όλοι οι άνθρωποι αυτής της περιοχής, θα πάνε στα χωράφια με τα πόδια, με ποδήλατο, με μηχανάκι, με τρακτέρ ή με αυτοκίνητο. Με ρυθμούς που θυμίζουν μπαλαρίνα, άντρες, γυναίκες και παιδιά γονατίζουν χαμηλά για να αποσπάσουν τα πολύ μικρά άνθη και να τα ρίξουν μέσα σε ποδιές και μικρά καλάθια αποκομμένα πλέον από τον κορμό τους. Αυτή η κουραστική σκηνή επαναλαμβάνεται συνεχώς, μέρα με τη μέρα, γιατί ο κρόκος μαραίνεται και κάθε στίγμα γίνεται χειρότερο αν δεν μαζευτεί μέσα σε λίγες ώρες από το τελείωμα της άνθησής του.

Παρ’ όλη την κούραση και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, που πολλές φορές επικρατούν, οι κροκοκαλλιεργητές αντιμετωπίζουν με χιούμορ την όλη κατάσταση, φωνάζοντας ο ένας τον άλλο και χαιρετώντας τον κάθε περαστικό. Αργά το απόγευμα τα χωράφια θα έχουν καθαριστεί, μόνο που θα καλυφθούν με βιολετί χρώμα την άλλη ημέρα το πρωί.

Στο σπίτι άλλο συνεργείο, δύο ατόμων, τοποθετεί τα άνθη λίγα – λίγα πάνω σε ειδικό τραπέζι όπου με τη δημιουργία αέρα από ηλεκτροκίνητους ανεμιστήρες ξεχωρίζει τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα.

Σε άλλο χώρο, μία ομάδα από γυναίκες κάθεται γύρω από ένα τραπέζι. Το δωμάτιο είναι ευωδιασμένο με τα εκατοντάδες χιλιάδες φύλλα κρόκου, που υπάρχουν μέσα. Οι γυναίκες με επιδεξιότητα ανοίγουν τα μοβ πέταλα και αποσπούν από το κάθε λουλούδι τα εναπομείναντα στίγματα από την προηγούμενη διαδικασία, τα οποία τα ρίχνουν σε μικρά πιάτα. Τα άνθη στοιβάζονται κατά το μήκος του τραπεζιού, ενώ οι γυναίκες έχουν θαμμένα τα πόδια τους μέσα στα αποβαλλόμενα λουλούδια. Η διαλογή όπως και το μάζεμα πρέπει να γίνεται αμέσως, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Αυτές οι γυναίκες, με τη βοήθεια των ανδρών, θα δουλέψουν αρκετά μέσα στη νύχτα, αποκοιμόμενοι πολλές φορές επάνω στις καρέκλες τους.

Αργά το βράδυ ακολουθεί το στέγνωμα της σοδειάς. Η ξήρανση των στιγμάτων είναι η πιο βασική και λεπτή εργασία και απαιτεί πείρα, μεγάλη προσοχή και τέχνη. Αν ο κρόκος ξεραθεί κανονικά, διατηρεί αναλλοίωτες τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες (χρώμα-άρωμα).

Η ξήρανση γίνεται με την τοποθέτηση σε λεπτά στρώματα των νωπών στιγμάτων, πάνω σε τελάρα με δικτυωτή συρμάτινη ή μεταξωτή βάση. Τα τελάρα μεταφέρονται σε θερμαινόμενα, σκοτεινά δωμάτια, που θερμαίνονται με θερμάστρες πετρελαίου, ξύλου ή κάρβουνου. Εκεί με προοδευτικά ανερχόμενη θερμοκρασία μέχρι 40°C, ο κρόκος στεγνώνει σε 8-12 ώρες. Την επόμενη μέρα συσκευάζεται μέσα σε τενεκέδες ή πλαστικές σακούλες.

Τις μέρες που ακολουθούν, τότε που οι νύχτες είναι μεγάλες, υπομονετικά οι γυναίκες σκυμμένες πάνω από ένα ταψί, διαχωρίζουν τους στήμονες από τα στίγματα και απομακρύνουν τις ξένες ύλες. Όταν ολοκληρωθεί και αυτή η εργασία, που διαρκεί από έναν έως τρεις μήνες, το προϊόν είναι πλέον έτοιμο να παραδοθεί στο συνεταιρισμό.

Παρ’ όλο που τα περισσότερα χωράφια είναι προσεγμένα και παράγουν μεγάλα άνθη, χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια για να πάρουμε ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα Saffron και ακόμη ο πιο γρήγορος εργάτης μπορεί να μαζέψει 30.000 άνθη την ημέρα. Νέοι, γέροι και μεσήλικες σε κάθε οικογένεια πασχίζουν από το πρωί μέχρι πολύ αργά το βράδυ. Κουτσομπολεύουν, λένε ιστορίες, πειράζοντας ο ένας τον άλλο και παραπονιούνται για τις πονεμένες μέσες τους και το μουδιασμένο σώμα τους.

Το φύτεμα, το σκάλισμα, η συγκομιδή, η διαλογή και η αποξήρανση, όλα γίνονται με το χέρι. Κατά τη διάρκεια των τριών εβδομάδων της συγκομιδής, απασχολείται όλη η οικογένεια, όλη η κοινωνία της περιοχής. Οι δρόμοι, οι πλατείες, τα καφενεία στα χωριά μας είναι έρημα.

Την ώρα που η συγκομιδή φτάνει στο τέλος της, η οικογένεια και οι εργάτες είναι εξουθενωμένοι από την κουραστική εργασία των τελευταίων ημερών. Όμως η παραγωγή του κρόκου είναι ένα μέρος της ζωής της τοπικής κοινωνίας και έχει δημιουργήσει ένα δεσμό και μία λογική που κάνει τους νέους να είναι διατεθημένοι να συνεχίσουν να ζουν στα χωριά τους.

Πολλά έχουν συζητηθεί για τα οφέλη του κρόκου Κοζάνης.

Ο κρόκος, μας προστατεύει από το Αλτσχάιμερ, λόγω της περιεκτικότητας του, σε βιταμίνη Β, είναι φάρμακο για τον εγκέφαλο, και συνιστάτε σε όλες τις ηλικίες.

Κάνει καλό στη καρδιά. Ο κρόκος λειτουργεί ως ασπίδα για τη καρδιά, καθώς έρευνες απέδειξαν πως συμβάλει στη μείωση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων.

Για το στομάχι είναι ένα παραδοσιακό φάρμακο για την ανακούφιση του στομαχόπονου, και της δυσπεψίας.

Είναι αποτελεσματικό και για τους πνεύμονες, αφού βοηθά τη θεραπεία ασθενειών των πνευμόνων, όπως το άσθμα.

Στο δέρμα, είναι το φυσικό φάρμακο, αφού καταπραΰνει την ακμή και αποβάλει τα βακτηρίδια του δέρματος.

Έχει ηρεμιστικές ιδιότητες και βοηθά στη καταπολέμηση του άγχους, του εκνευρισμού, ακόμα και της κατάθλιψης.

Ο κρόκος…είναι γνωστός από την αρχαιότητα γιατί έχει συνδεθεί με τον έρωτα και τη γονιμότητα. Βοηθά στην αντρική γονιμότητα με λίγη μόνο ποσότητα και στη διάθεση.

Τέλος και πάρα πολύ σημαντικό, ο κρόκος είναι ένα αντικαρκινικό φάρμακο. Η αντιοξειδωτική ουσία που περιέχει η «κροκετίνη» αποτρέπει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, και βοηθά στην υγεία των υγιή κυττάρων.