Η γιορτή του Νοβρούζ αποτελεί την πιο σημαντική και αγαπητή γιορτή για τον λαό του Αζερμπαϊτζάν. Σηματοδοτεί την άφιξη της άνοιξης και γιορτάζεται στην εαρινή ισημερία, 20-21 Μαρτίου, στην αρχή δηλαδή της αστρονομικής Πρωτοχρονιάς. Οι εορταστικές εκδηλώσεις διαρκούν αρκετές ημέρες, ενώ οι προετοιμασίες αρχίζουν ήδη από τον τελευταίο μήνα του χειμώνα.
Η προέλευση του Νοβρούζ χρονολογείται από τα αρχαία έθιμα και τις τελετουργίες που συνδέονται με τη λατρεία της φύσης και τη γονιμότητα, καθώς και τις πεποιθήσεις σχετικά με την κάθοδο και την άνοδο της φύσης. Το σύμπαν αποτελείται από τέσσερα στοιχεία, το νερό, τη φωτιά, τη γη και τον αέρα (άνεμος). Οι Τρίτες του Νοβρούζ βασίζονται επίσης σε αυτά τα στοιχεία. Οι Τρίτες γιορτάζονται κάθε χρόνο ένα μήνα πριν από την γιορτή του Νοβρούζ.
Η πρώτη ονομάζεται «Τρίτη του Νερού». Αυτό συμβαίνει καθώς προς την άνοιξη οι καλυμμένες με πάγο περιοχές των βουνών λιώνουν και ρέουν στα ποτάμια και το έδαφος αρχίζει αργά να γίνεται νωπό. Η δεύτερη ονομάζεται «Τρίτη της Φωτιάς». Καθώς εκείνο τον καιρό ο ήλιος ζεσταίνει σταδιακά το έδαφος και αρχίζει να το αφυπνίζει. Αυτή τη μέρα ανάβονται φωτιές και κεριά για το όνομα κάθε μέλους της οικογένειας.
Η τρίτη είναι η «Τρίτη της Γης». Ο ήλιος έχει ήδη ζεστάνει τη γη και της έχει δώσει ζωή. Επομένως, η πρώτη ανοιξιάτικη σπορά ξεκινά εκείνη την Τρίτη. Η τελευταία Τρίτη είναι η «Τρίτη του Αέρα (ανέμου)». Ο άνεμος ζεσταίνει σταδιακά το ήδη αφυπνισμένο έδαφος, τα λουλούδια που λαχταρούν την άνοιξη εμφανίζονται δίπλα του.
Ο άνεμος ζεσταίνει σταδιακά το ήδη αφυπνισμένο χώμα, κουνάει τα κλαδιά των δέντρων, τα ξυπνά από τον λήθαργο, ανοίγει τους βλαστούς τους, διώχνει τα σύννεφα που συγκρούονται μεταξύ τους, προκαλώντας ζεστή άνοιξη.
Την τελευταία Τρίτη του Μαρτίου εορτάζεται η «Akhir Charshanba», που συμβολίζει την εποχή της άνθισης και σημάνει την αρχή της άνοιξης. Πιστεύεται ότι κατά την πρώτη «Charshanba» το νερό αρχίζει να κινείται και έτσι ανανεώνεται, ενώ κατά τη δεύτερη Charshanba είθισται να ανάβουν φωτιές. Αναφορικά με την κάθε μία από αυτές τις μέρες, υπάρχουν πολλές παραδόσεις, ποιήματα, έθιμα και τελετουργίες.
H πιο σημαντική Τρίτη (Charshanba) είναι η τελευταία που ονομάζεται «Akhir Charshanba». Σύμφωνα με την παράδοση, εκείνη την ημέρα διεξάγονται πολλές προετοιμασίες, οι άνθρωποι καθαρίζουν τα σπίτια τους και ετοιμάζουν εορταστικά πιάτα. Το «Samani» (άνθος από φυτρωμένους σπόρους) αποτελεί το σύμβολο του Νοβρούζ και φυτεύεται εκ των προτέρων στο στάδιο της προετοιμασίας για το τραπέζι της νύχτας του εορτασμού. Το «Samani», σε συνδυασμό με τα βαμμένα αυγά και τα γλυκίσματα, δημιουργούν την εορταστική διάθεση.
Την προηγούμενη ημέρα της εορτής οι άνθρωποι συνηθίζουν να συναθροίζονται και να ανταλλάσσουν ευχές. Το εορταστικό τραπέζι στολίζουν αναμμένα κεριά και οι άνθρωποι κάνουν ευχές. Ο αριθμός των κεριών αντιστοιχεί στον αριθμό των μελών της οικογένειας.
Το βράδυ, τα παιδιά τοποθετούν καπέλα κάτω από τις πόρτες των γειτόνων και κρύβονται, περιμένοντας τους γείτονες να γεμίσουν τα καπέλα με κεράσματα. Μετά τη δύση του ήλιου, οι άνθρωποι μαζεύονται στους δρόμους, ανάβουν φωτιές, χορεύουν γύρω τους και πηδούν από πάνω τους, για να καθαρίσουν τις ψυχές τους και να αποφύγουν τα κακά πνεύματα.
Ένα από τα βασικά στοιχεία στο εορταστικό τραπέζι είναι το Khoncha (xonça), ένας δίσκος γεμάτος με γλυκά, καρύδια, κεριά και άλλα κεράσματα. Γείτονες και φίλοι στέλνουν ο ένας στον άλλο δίσκους γεμάτους με κεράσματα. Τη δεύτερη ημέρα του Νοβρούζ οι άνθρωποι επισκέπτονται τους τάφους των συγγενών και φίλων τους για να τιμήσουν τη μνήμη τους.
Το Νοβρούζ μεταξύ άλλων αποτελεί ευκαιρία για μαζικές συγκεντρώσεις και φεστιβάλ. Εκείνη τη μέρα, σε όλη την χώρα διεξάγονται συναυλίες λαϊκής μουσικής και παραδοσιακού μουσικού οργάνου Ashiq. Σχοινοβάτες επιδεικνύουν τις ικανότητες τους, οι «pehlevans», δηλαδή οι παλαιστές ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, ενώ πραγματοποιούνται καλλιτεχνικά δρώμενα με τη συμμετοχή δύο κωμικών, του Kos-Kosa (γένια κατσίκας) και του Kechal (ο φαλακρός). Ο Kos-Kosa συμβολίζει τον χειμώνα, ενώ ο Kechal την άνοιξη. Στην προφορική διένεξη μεταξύ τους νικητής είναι πάντα ο Kechal.
Από το 2009, η γιορτή του Νοβρούζ, η οποία γιορτάζεται επίσης σε πολλές περιφερειακές χώρες και πέραν αυτών, εγγράφηκε στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO. Κατά την 64η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, η 21η Μαρτίου ανακηρύχθηκε ως Διεθνής Ημέρα Νοβρούζ.
