Το κλάμα όμως ενός παιδιού, μπορεί να σημαίνει περισσότερα από όσα πιστεύουμε.
Τα δάκρυα και το κλάμα είναι από τα στοιχεία της προσωπικότητας μέσω των οποίων τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν την αίσθηση του εαυτού τους, να επικοινωνούν και να αναπτυχθούν σε σχέση με τους άλλους. Κάθε εκπαιδευτικός θα πιστοποιήσει το γεγονός ότι το κλάμα και τα δάκρυα κρύβουν πολλά ή φανερώνουν πολλά.. Τα παιδιά βιώνουν συγκρούσεις και η αυξανόμενη σύγκρουση φέρνει πόνο που μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για έναν δάσκαλο ο οποίος ισορροπεί τη διδασκαλία του ανάμεσα στην ομαδική ή ατομική διδασκαλία.
Γιατί κλαίμε;
Πρόσφατα όταν επέστρεψα στην τάξη μετά το διάλειμμα, ένα από τα παιδιά άρχισε να κλαίει καθώς ξέσπασε διαμάχη μεταξύ του ιδίου και ενός άλλου παιδιού. Θα μπορούσα να ζητήσω άμεσα από το παιδί να σταματήσει. Μα δεν το κάνω εδώ και χρόνια πια αυτό. Περιμένω αρκετά μέχρι να ξεσπάσει και να βιώσει το συναίσθημα.
Η φράση που πάντα λέμε όταν ένα παιδί κλαίει είναι : «Δεν είσαι πια παιδί» και ποτέ δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να δούμε “γιατί κλαίει” επειδή ακριβώς ως ενήλικες, θεωρούμε το κλάμα και τα δάκρυα υποτιμητικά, δείγμα αδυναμίας και ντροπή. Είναι σαν από μια ορισμένη ηλικία και μετά, το παιδί να πρέπει να ξέρει πώς να ρυθμίσει τα δάκρυα του, που όμως είναι η φωνή του σε κάτι που το ενοχλεί , ή ζητάμε να καταλάβει πως τα δάκρυα είναι μόνο για τα μωρά. Αυτά είναι όμως επιζήμιες προσδοκίες για τη συναισθηματική και πνευματική εξέλιξη του ατόμου καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Τα δάκρυα, πρέπει να γνωρίζουμε, πως έχουν πολλές βιολογικές και ψυχολογικές βάσεις οι οποίες έχουν ανακαλυφθεί μέσα από την έρευνα. Μερικοί από τους λόγους αυτούς σημειώνονται παρακάτω:
Τα δάκρυα είναι μια διαδικασία εξωτερίκευσης και ανακούφισης από την πίεση που φέρνει το στρες το οποίο προκαλείται από χημικές ουσίες του σώματος. (William H. Frey).
Τα άτομα που είναι πιο άνετα, πιο εξωστρεφή, μπορεί να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ακόμα και με δάκρυα, αλλά το κλάμα τους είναι πιο ήρεμο και διαφορετικό από εκείνων των ανθρώπων που είναι πιο εσωστρεφή και που τα συναισθήματά τους πέρα από δάκρυα, συνοδεύονται και με εκρήξεις επιθετικότητας προς τον εαυτό τους ή τους άλλους. Εκφράζονται έτσι κυρίως τα αρνητικά, ενώ τα θετικά “πνίγονται”. Ένας εσωστρεφής άνθρωπος σπάνια θα δείξει ένθερμα τη χαρά του ενώ όταν πιεστεί πολύ και η πίεση αυτή συνοδευτεί από στρες, τότε ξεσπά πολλές φορές επιθετικά προς τους άλλους ή προκαλεί κακό στον εαυτό του, όπως αναφέρει ο Kay Νelson.
Tα δάκρυα μπορούν να χρησιμεύσουν ως ένα σημαντικό εργαλείο επικοινωνίας, επιτρέποντας έτσι να δείξει κάποιος την ανάγκη του για υποστήριξη (ανατρέξτε στην έρευνα από τον ψυχολόγο και νευροεπιστήμονα Robert Provine).
Επιπλέον, τα δάκρυα φαίνεται κατά τις διάφορες περιόδους ανάπτυξης, να είναι ένας βασικός τρόπος για να εκφράζουν και να ρυθμίζουν πρωτογενή συναισθήματα όπως λύπη, θυμό, απογοήτευση και χαρά. Στις περισσότερες περιπτώσεις όταν το συναίσθημα είναι αισθητό και έντονο, τα δάκρυα είναι η αρχική και αυθεντική αντίδραση απέναντι σε αυτό .
Αν τα δάκρυα είναι απαραίτητα, γιατί το ότι κλαίει ένα παιδί στην τάξη είναι τόσο δύσκολο να το αντιμετωπίσουμε;
Υπάρχει μια έλλειψη υποστήριξης για το κλάμα. Θεωρείται ως σημάδι αδυναμίας, ένα σύμβολο ευπάθειας σε μια κοινωνία που δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί εποικοδομητικά στις συγκινήσεις. Τα δάκρυα από ένα μέλος της τάξης -αλλά και της κοινωνίας- μπορούν να επηρεάσουν τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων (θλίψη, απογοήτευση, κλπ), καθώς και κάθε εκπαιδευτικό που μπορεί να φοβάται – είτε συνειδητά είτε όχι – ότι αυξάνει το συναισθηματικό χάος για τους άλλους μαθητές, αλλά ιδιαίτερα για το ίδιο το παιδί που κλαίει. Από την άλλη και είναι και αυτό μια παράμετρος που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, ίσως φοβάται τον αντίκτυπο αυτού του ξεσπάσματος στη διδασκαλία του, καθώς η διδασκαλία είναι ένα ευάλωτο σύστημα που αποτελείται από πολλά μέρη και όταν κλαίει ένα παιδί θα μπορούσε να προκληθεί κατάρρευση του συστήματος, αφού πιθανότατα θα υπάρξει αλυσιδωτή αντίδραση και έκφραση συναισθημάτων από τους συμμαθητές του..Επίσης σημαντικό είναι πως πολλές φορές, δεν ξέρει τον τρόπο με το οποίο μπορεί να αντιμετωπίσει τα δάκρυα -και ό,τι αυτά εκφράζουν- γιατί ακριβώς και ο ίδιος μεγάλωσε σε μια κοινωνία όπου του έμαθαν πως τα δάκρυα είναι δείγμα αδυναμίας.
Επιτρέποντας σε κάποιον να κλαίει, χωρίς να υπάρχει καθησυχαστική προτροπή και υποστηρίζοντας την έκφραση της συναισθηματικής κατάστασής του, του δείχνουμε πως αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά του. Η συγκίνηση είναι μέσα στον κύκλο της ζωής ενός ανθρώπου. Το να επιτρέπουμε σε κάποιον να εκφραστεί έχει αξία και σημασία για το άτομο, για την τάξη, και την κοινωνία γενικότερα, διότι τιμά τα συναισθήματα όλων των ανθρώπων. Επίσης δείχνει συμπόνια, γιατί οι άνθρωποι είναι πολυαισθητηριακά και συναισθηματικά όντα που χρειάζονται έναν ασφαλή χώρο για να ολοκληρωθεί μια συναισθηματική εμπειρία.
Τί πρέπει να κάνουμε;
- Κρατήστε το χώρο του
Τα παιδιά χρειάζονται χώρο και χρόνο για να ζήσουν την πρώτη αντίδραση του συναισθήματος και όσα αισθάνονται σε όλη τη διαδρομή μέχρι να καταλαγιάσει και πολλές φορές τα σοκάρει όλα όσα νιώθουν, με αποτέλεσμα να μην ξέρουν πώς να αντιδράσουν.. Δώστε λοιπόν το χρόνο στο παιδί να βιώσει τα συναισθήματά του. Σταματήστε για λίγο το μάθημα. Κρατήστε λίγο την τάξη σε ησυχία και ζητήστε από τους υπόλοιπους μαθητές να ασχοληθούν σιωπηρά με κάτι χωρίς να κοιτάνε το συμμαθητή τους και χωρίς να του απευθύνονται για λίγα λεπτά.. Μετά, όταν το παιδί ηρεμήσει, ξεκινήστε ρωτώντας το αν θα θελε να μοιραστεί την εμπειρία του, το τί ένιωσε και γιατί.. Μην επιμείνετε αν δεν θέλει.. Κρατήστε του το χώρο δικό του.
- Η αποδοχή υπερισχύει της απαγόρευσης
Το ότι λέμε στους μαθητές μας να μην κλαίνε γιατί μεγάλωσαν, έρχεται σε αντίθεση με τη φυσική διαδικασία κατανόησης των συναισθημάτων. Αντίθετα, χρησιμοποιήστε τη δική σας ενέργεια για να δεχθούν οι μαθητές σας ότι αυτή η βαθιά συγκινησιακή κατάσταση, μπορεί να γίνει βάση για την διαδικασία αναγνώρισης των συναισθημάτων που κρύβουμε μέσα μας. Το κλάμα και τα δάκρυα ενός μαθητή μπορούν να γίνουν αφορμή συζητήσεων στην τάξη για το συναισθηματικό μας κόσμο.
- Να είστε ανοιχτοί στο κλάμα και να ακούτε αυτό που θέλουν να σας πουν τα δάκρυα.
Το κλάμα του παιδιού μπορεί να γίνεται γιατί θέλει να μοιραστεί τους λόγους για τα δάκρυα του και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να μην είναι πλήρως σε θέση να τους εκφράσει λεκτικά. Το συναίσθημα που νιώθουμε γεννιέται συνήθως όταν βιώνουμε μια πρωτόγνωρη εμπειρία, που πολλές φορές δεν ξέρουμε πώς να την εκφράσουμε -αυτό που μας δημιουργεί – με λέξεις. Η διεργασία για να σχηματιστεί η λεκτική έκφραση του τί νιώθουμε, ξεκινά με το γεγονός ή την εμπειρία που βιώνουμε και έτσι είναι πολύ δύσκολο να την εξηγήσουμε. Ο άνθρωπος που ξέρει να ακούει και να αφουγκράζεται την ανθρώπινη πολυπλοκότητα. Λαμβάνει υπόψη του και την πολυπλοκότητα των δακρύων και της ανθρώπινης εμπειρίας και είναι σε θέση να κατανοήσει τί περνά ο συνάνθρωπός του. Έτσι ο δάσκαλος ως ενήλικας, έχοντας αποκτήσει εμπειρίες από τα συναισθήματά του, είναι σε θέση να αφουγκραστεί από πού πηγάζει (και γιατί) το κλάμα ενός μαθητή του και να ακούσει αυτά που θέλει να του πουν.
- Δημιουργήστε μια συναισθηματικά ασφαλή τάξη μέσα από τη συζήτηση και την ανταλλαγή ιδεών.
Ανάλογα με το επίπεδο τάξης και το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να προσδιορίσουν το εύρος των συναισθημάτων που μπορεί να νιώσουν. Μπορούν να τους βοηθήσουν με διάφορες δραστηριότητες και κυρίως με θεατρικά παιχνίδια να καταλήξουν σε λύσεις , απαντήσεις και τρόπο αντίδρασης σε διάφορες «συναισθηματικές» προκλήσεις. Έτσι θα μάθουν να αποδέχονται τα συναισθήματά τους, να ορίζουν την αντίδρασή τους και το μέγεθός της, ώστε φτάνοντας στην ενηλικίωση να αποκτήσουν είτε ανοχή απέναντι στα συναισθήματα κάποιου (όταν η έκφραση των συναισθημάτων του δεν αποτελεί απειλή για την σωματική ακεραιότητα και υγεία κανενός) μέχρι την ενσυναίσθηση που είναι το σημείο στο οποίο ένας συναισθηματικά ολοκληρωμένος άνθρωπος «νιώθει» και «βιώνει» τα συναισθήματα ενός άλλου ανθρώπου.
Θέλω να αναγνωρίσω ότι αυτά για να εφαρμοστούν, καθώς η δυναμική μιας τάξης και η κουλτούρα διαφέρουν από σχολείο σε σχολείο ή από περιοχή σε περιοχή, πολλές φορές είναι δύσκολο. Εξαρτάται από το πώς το σύνολο μιας κοινωνίας και τα μέλη της (μέσα σε αυτά ανήκει και η πιο δυναμική ομάδα: η οικογένεια) αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα. Δυστυχώς θεωρούμε πως η έκφραση των συναισθημάτων και τα δάκρυα είναι για «αδύναμα άτομα», παραβλέποντας πως λογική και συναίσθημα δημιουργούν ένα ολοκληρωμένο άτομο. Πρέπει να δεχτούμε πως μέσω της έκφρασης των συναισθημάτων μας, μέσα από την «ιστορία» που εκφράζουν, μπορούμε όλοι μας να φτάσουμε στο σημείο να «νιώθουμε» ώστε να αγγίξουμε την ενσυναίσθηση, που είναι η βάση για τη δημιουργία ενός πολιτισμού όπου ο ένας κατανοεί και σέβεται τον άλλο.
