ΑΠΕ-ΜΠΕ-
Πιρπιρούνες, χάσκες, μακεδονικά μασλάτια, και η …πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου -αρχαιοελληνική Ειρεσιώνη- παρουσιάζονται στο Εθνογραφικό μουσείο της Μελίκης Ημαθίας
Αφορμή αυτή τη φορά για μια “εκδρομή” στον παγωμένο Μακεδονίτικο κάμπο της Ημαθίας –στο κεφαλοχώρι της Μελίκης -ήταν η έκθεση “Το παιδί στην παράδοση”, στο Εθνογραφικό Μουσείο του Γιώργη Μελίκη και -μέρες που είναι- η …Ειρεσιώνη! Η αρχαιοελληνίς πρόγονος του “βαυαρικού” Χριστουγεννιάτικου δέντρου…
Ενα κλαδί ελιάς στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο με κρεμασμένους στις απολήξεις του τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά) αλλα και μικρές φιάλες από λάδι και μέλι που κρατούσαν τα παιδιά, τα οποία έψαλλαν τις “καλένδες” (κάλαντα) και τις αφιέρωναν στο θεό Απόλλωνα…
Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφικό αλλά και πληροφοριακό και διαδραστικό υλικό (φωτογραφίες, αντικείμενα, εργαλεία, ομοιώματα, κείμενα, διηγήσεις, ηχητικό και τηλεοπτικό υλικό) που αφορούν στη συμμετοχή -σε ρόλο πρωταγωνιστικό- των παιδιών στα έθιμα και τα λαϊκά δρώμενα στον κύκλο του χρόνου…
Φωτογραφίες και λαϊκά ομοιώματα της κυρα- Σαρακοστής με τα επτά πόδια (όσα και οι εβδομάδες της νηστείας), τελετουργικά μεσα και ξύλινες κατασκευές για τα Χελιδονίσματα της εαρινής ισημερίας, τον Λάζαρο και την Ανάστασή του, η Πιρπιρούνα, οι Λαζαρίνες, η Κουκαρά (ένα …κουκάρι- ένα κρεμμύδι πανω στο οποίο ειναι “καρφωμένα” επτά φτερά), η Χάσκα των Απόκρεω μ’ ένα αυγό ή ενα κομμάτι χαλβά δεμένο στην άκρη του σκοινιού, η σκούπα για την επίκληση της βροχής σε περιόδους ανομβρίας, τα ξυλόγλυπτα και ξυλοσχεδιασμένα πολύχρωμα καραβάκια στα χέρια των παιδιών ενόψει της έλευσης του νέου χρόνου αλλά και …η Ειρεσιώνη(!), που προέρχεται από τη λέξη είρος (έριον=μαλλί).
Σύμφωνα με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα, ο στολισμένος κλάδος ελιάς ή αγριελιάς (κότινος), περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου) από παιδιά “αμφιθαλή”, των οποίων δηλαδή και οι δύο γονείς ζούσαν και τα οποία έψαλλαν “τις καλένδες” (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημα από τους νοικοκυραίους…
Όταν τα παιδιά έφθαναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους. Κατά το τελετουργικό, ένας νεαρός περιέχυνε την Ειρεσιώνη με κρασί και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα…
Ένα κλαδί Ειρεσιώνης βρίσκεται δίπλα από το φωτεινό παράθυρο του πρώτου ορόφου του πατρικού μεγαλοσπιτιού (ως “Εθνογραφικό Μουσείο- Αρχείο Συλλογή Γιώργη Μελίκη” λειτουργεί το τριών ορόφων και 1.400 τμ. του εντυπωσιακού κτίσματος) στο κέντρο του χωριού…
Η έκθεση “Το παιδί στην παράδοση” περιλαμβάνει επίσης δεκάδες φωτογραφίες με παιδιά απ’ όλη την Ελλάδα στους πρωταγωνιστικούς τους ρόλους κατά τον κύκλο του χρόνου και της αναβίωσης εθίμων απ’ όλη τη χώρα (Λαζαρίνες του Πάσχα από τη Δυτική Μακεδονία, ο Λάζαρος-“Ζαφείρης” από την Ήπειρο, μια φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή του 1944, όπου τα παιδιά διδάσκονται τη μουσική της φλογέρας στις οροσειρές της Πίνδου) καλαθάκια στολισμένα με λουλούδια για τα κάλαντα του Πάσχα και τη συλλογή των κόκκινων αυγών (“το καλαθάκι μ’ θέλει αυγα κι η τσέπη μου κοκόσις…”=καρύδια).
Στις προθήκες του χώρου της έκθεσης παρουσιάζεται επίσης μια εντυπωσιακή συλλογή χειρο-μικροτεχνίας παραδοσιακών φορεσιών του Πέτρου Καμινιώτη. Ο νεαρός ρέκτης του είδους με υψηλή αισθητική, γνώση και …υπομονή ντύνει τα γνωστά σε όλους Playmobil με υπέροχες ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές. Πρόκειται για τον μοναδικό playmoGreek “ενδυματολόγο”, που κατασκευάζει αυθεντικά νανοαντίγραφα παραδοσιακών φορεσιών.
Το υλικό της έκθεσης και δεκάδων άλλων που προηγήθηκαν (“Μπάντες τοιχου-λαικές ζωγραφιές”, “Μάσκες-Προσωπεία”, Χαρακτικα της Βάσως Κατράκη, Πολιτικές γελοιογραφίες κ.ά), αλλά και έπονται (με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται αυτή για τάματα πιστών ανά την αρχαία και τη νεώτερη Ελλάδα), έκθεση χαρτών της περιοχής της Μελίκης (ευρύτερη περιφέρεια Αιγών) προέρχονται από τα γυρίσματα των εκπομπών “Κάθε τόπος και τραγούδι” και είναι ένα ελάχιστο, πλην όμως αντιπροσωπευτικό δείγμα -επιλογή- από τις εκατοντάδες που υπάρχουν στο Αρχείο του Εθνογραφικού Κέντρου.
Ρούχα, κοσμήματα, πόρπες, φορεσιές, προσωπεία, κεντήματα, “Καλημέρες”, μπάντες (οι ελληνικές …ταπισερί) , σημειώσεις και ανέκδοτο υλικό προσωπικής αλληλογραφίας, σειρά εκδόσεων και δίσκων, ηχητικό υλικό από τα Αναστενάρια (μετέχει κι ο ίδιος ο συλλέκτης-ερευνητής), ηχητικό και τηλεοπτικό υλικό (υλικό από 400 ώρες τηλεοπικών εκπομπών, 17.000 ηχητικές καταγραφές με χορούς τραγούδια και λαϊκά δρώμενα από όλη την Ελλάδα, από 6.000 λαικούς οργανοπαίχτες και φωτογραφικό αρχείο με 50.000 φωτογραφίες απο δράσεις της παραδοσης, μαγνητοσκοπημένο υλικό από τους 28(!) “Λαϊκους χειμώνες” που διοργάνωσε) περιλαμβάνει το προσωπικό αρχείο του Γιώργη Μελίκη, του μακροβιότερου ίσως λαογράφου-ραδιοφωνικού και τηλεοπτικού καταγραφέα του “άυλου” αλλά και υλικού λαϊκού μας πολιτισμού (ξεκίνησε τις καταγραφές του μ’ ενα ιστορικό πλέον “Ούχερ” στον …ώμο στα 1969 “πέρασε” στο ραδιόφωνο με τα “μακεδονικά μασλάτια”, ακολούθησε η τηλεόραση με την εκπομπή “Κάθε τόπος και τραγούδι”), παράλληλα η δημοσιογραφία (στο πολιτιστικό και αρχαιολογικό ρεπορτάζ), η συνταξιοδότηση προ πενταετίας, η “επιστροφή” στη γενέθλια Μελίκη Ημαθίας (“ανήκει στην ευρύτερη περιοχή των Αιγών και χρονολογείται ως νέος οικισμός στα 1256 -ιδρυμένος απο τον Οθωμανό προύχοντα “Μελίκ” – η αραβική ρίζα και σημασία του οποίου σημαίνει “ηγεμόνας”, λέει με περηφάνια), αλλά όχι η εφεδρεία…
Ο δημοσιογράφος Γιώργης Μελίκης, γόνος ευπορης οικογένειας ντόπιων κατοίκων της Μελίκης, επιστρέφει στη γενέθλια επαρχία, μετατρέπει το τρίπατο πατρικό σπίτι των 1.400 τ.μ σε μουσείο, στεγάζει εκεί ολόκληρη την “περιουσία” 40 και πλέον ετών έρευνας ανά την Ελλάδα και την …επιστρέφει στους χιλιάδες των ακροατών, θεατών των εκπομπών και των διοργανώσεων του, στους συντοπίτες του και στα παιδιά των σχολείων από την περιοχή κι ολόκληρη τη Μακεδονία, που επισκέπτονται το εθνογραφικό Μουσείο που φέρει το όνομά του.
Οι κατά καιρούς εκθέσεις (Στους χώρους του αρχείου-μουσείου αλλα και στην Καβάλα, τη Βέροια, τη Φλώρινα και τη Θεσσαλονίκη) για τις “μπαντες τοίχου-λαϊκές ζωγραφιές” και τις “Μάσκες” συγκέντρωσαν δεκάδες χιλιάδες επισκεπτών.
“Ο στόχος μου ήταν να ξεφύγουμε απο την εσωστρέφεια” λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καλός φίλος και συνάδελφος, ενώ στην ερώτηση “γιατί η παράδοση ως αντικείμενο μελέτης καταγραφής και διάσωσης;” απαντά αποστομωτικά πως: “Γιατί είμαι …απευθείας εγώ. Κι εσυ. Και όλοι μας. Γιατί δεν είναι μόνο το χθες, είναι το σήμερα, είναι αυτό που ζούμε, που μιλάμε που τραγουδάμε τώρα -κι ας μην το ξέρουμε όλοι- γιατί έρχεται απο πολύ μακριά, γιατί ειναι και το αύριο… Ειναι οι αλήθειες μας”.
…”Ακουγα τους Σκωτσέζους και του Ουαλούς με τις τοπικές διαλέκτους (στη διάρκεια των σπουδών του εθνολογίας στη Μ. Βρετανία) και σκέφτηκα: “Γιατι όχι κι εμείς; Είμαστε η μοναδική χώρα στον κόσμο που εκφραζόμαστε με το 15σύλλαβο… Στην Κρήτη με μαντινάδες, στην Κύπρο με τα Τσιατίσματα ή Τσιατιστά (για να σε τσατίσουν – να σε ερεθίσουν), στην Κάλυμνο με τα πεισματικά –τα πιπεράτα και εύστοχα… όλα -λόγος κατά βάση ανδρικός- αυοσχεδιαστικός…”.
Η έκθεση “Το παιδί στην παράδοση” λειτουργεί στο Εθνογραφικό Μουσείο του Γιώργη Μελίκη στο χωριό Μελίκη της Ημαθίας (είσοδος ελεύθερη, μετά από συνεννόηση για σχολεία και μεμονωμένους επισκέπτες/ Αγίου Νικολάου 4, Μελίκη Ημαθίας Τ.Κ. 590 31, Τηλ. 2331081274).
