Η λαγάνα είναι ένα επίπεδο ψωμί με λεπτή ψίχα και τραγανή κόρα. Είναι πασπαλισμένη με σουσάμι και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι από τα εδέσματα στο τραπέζι της Καθαρής Δευτέρας. Με τη ξεχωριστή γεύση της χαρακτηρίζει τη μέρα, ενώ παράλληλα σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής.
Η λαγάνα είναι άζυμος άρτος, δηλαδή παρασκευάζεται χωρίς προζύμι. Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό “λάγανον”, που ήταν μια πλακωτή ζύμη από αλεύρι και νερό. Άζυμος άρτος χρησιμοποιήθηκε από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο με την καθοδήγηση του Μωυσή. Από τότε ο Μωσαϊκός Νόμος τον επέβαλε στους Ισραηλίτες για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός κατά την διάρκεια του τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Λίγη ιστορία
Η ιστορία της λαγάνας ξεκινάει από την αρχαιότητα και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Ο Αριστοφάνης στις “Εκκλησιάζουσες” λέει “Λαγάνα πέττεται” δηλαδή “Λαγάνες γίνονται”. Αλλά και ο Οράτιος στα κείμενά του αναφέρει ότι η λαγάνα είναι “Το γλύκισμα των φτωχών”. Το έθιμο της λαγάνας δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου στο διάβα των αιώνων και σήμερα παρασκευάζεται με μεράκι από τους αρτοποιούς της κάθε συνοικίας, πάντα τραγανή, νόστιμη και πασπαλισμένη με σουσάμι έχοντας μια ξεχωριστή γεύση. Καταναλώνεται κατά το έθιμο πάντα την Καθαρή Δευτέρα, που είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής.
Το όνομα “Καθαρά” (Καθαρή Δευτέρα) προήλθε από μια συνήθεια που είχαν οι νοικοκυρές το πρωί της ημέρας αυτής, να καθαρίζουν σχολαστικά με αλισίβα δηλαδή ζεστό νερό και στάχτη όλα τα μαγειρικά σκεύη. Στη συνέχεια τα κρεμούσαν στη θέση τους όπου και παρέμεναν αχρησιμοποίητα μέχρι να λήξει η νηστεία της Σαρακοστής. Για τις νοικοκυρές ήταν η μέρα της κάθαρσης. Επίσης κατά την ημέρα αυτή ξεχύνονταν όλοι οικογενειακώς έξω στην ύπαιθρο και έστρωναν πετσέτες κάτω στη γη τρώγοντας νηστίσιμα φαγητά όπως λαγάνες, λαχανικά, χαλβά, ελιές και ταραμά.
Η κυρά Σαρακοστή
Ένα έθιμο που τείνει να χαθεί είναι η λαγάνα που έχει το σχήμα μιας γυναίκας «κυρά Σαρακοστή». Η κυρά Σαρακοστή έχει ένα σταυρό στο κεφάλι ή στο στήθος, αλλά δεν έχει στόμα θέλοντας να δείξει ότι νηστεύει. Έχει χέρια σταυρωμένα σε στάση προσευχής και επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας.
Σήμερα οι αρτοποιοί πιστοί στις παραδόσεις του λαού μας παρασκευάζουν την Καθαρή Δευτέρα τις λαγάνες συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση αυτού του σπουδαίου εθίμου, ώστε να μην περάσει στη λήθη από τις νέες γενεές.
