Στο οδοιπορικό μας για τα γεγονότα, πριν και μετά το καταστροφικό κι εθνικά επώδυνο 1922, οφείλουμε να «σταθμεύσουμε» σε δυο οργανώσεις: Στην «Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως» και στη «Μικρασιατική Άμυνα».
Τι ήταν αυτές οι οργανώσεις; Να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Α. Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως
Ή έννοια της «Άμυνας» έγινε γνωστή και καθιερώθηκε συλλογικά το 1915, όταν στελέχη προσκείμενα στον Βενιζέλο συγκρότησαν την «Εθνική Άμυνα». Εκεί εντάχθηκαν αξιωματικοί του Στρατού αντιβασιλικών αισθημάτων και σχεδόν το σύνολο της κρητικής χωροφυλακής που είχε σπεύσει να αγωνιστεί στους Βαλκανικούς πολέμους. Η δε οργάνωση διαδραμάτισε κορυφαίο ρόλο το 1916 στο βενιζελικό κίνημα της Θεσσαλονίκης.
Πέντε χρόνια μετά, φιλελεύθεροι πολίτες της Κωνσταντινούπολης ιδρύσαν την «εθνική άμυνα Κωνσταντινουπόλεως», με τα ίδια χαρακτηριστικά –καταστατικά και άλλα- της οργάνωσης του 1915. Από την πρώτη στιγμή εντάχθηκαν στις τάξεις της σχεδόν όλοι οι βενιζελικοί αξιωματικοί που βρίσκονταν στη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Κι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, οι αξιωματικοί αυτοί (ανάμεσά τους 4 στρατηγοί), λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, φοβούμενοι τις διώξεις και εκκαθαρίσεις που ετοίμαζε η νέα βασιλική κυβέρνηση της Αθήνας.
Άτυπος αρχηγός της «Εθνικής Άμυνας Κωνσταντινουπόλεως» τέθηκε ο, τότε, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης με έδρα το ξενοδοχείο «Πέραν Παλάς», ιδιοκτησίας του επιχειρηματία Πρόδρομου Μποδοσάκη, που χρηματοδοτούσε την οργάνωση. Κι είναι χαρακτηριστικό ότι σύντομα κατέστη κορυφαία οργάνωση του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης.
Ποιοι ήταν οι σκοποί της; Ποτέ δεν έγινε σαφές. Κι επειδή εντός της υπήρχαν «συνιστώσες», όλα ήταν κατά το δοκούν. Οι Μικρασιάτες της οργάνωσης θεωρούσαν ότι η νέα βασιλική κυβέρνηση της Αθήνας θα εγκατέλειπε τον ελληνισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μι ετοιμάζονταν. Οι βενιζελικοί αξιωματικοί θεωρούσαν ότι θα επαναληφθεί ότι το 1916 στη Θεσσαλονίκη και με τη βοήθεια των συμμάχων θα ξαναδιώξουν τον βασιλιά. Όλοι είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Τον βενιζελισμό!
Β. «Μικρασιατική Άμυνα»
Όταν η ελληνική στρατιά της Μικράς Ασίας βρέθηκε σε κατάσταση ημιδιάλυσης στην πορεία της προς την Άγκυρα, οι ανησυχίες κορυφώθηκαν στους Έλληνες της Ιωνίας. Έτσι, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου, δημιουργήθηκε κι εκεί η «αδελφή» οργάνωση της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης με τίτλο «Μικρασιατική Άμυνα». Στις τάξεις της προσέτρεξαν επιφανείς Έλληνες της Σμύρνης που διέβλεπαν τον κίνδυνο να ξαναπέσει η πόλη στα χέρια των Τούρκων. Στόχο είχαν τη δημιουργία ενός αυτόνομου «Ιωνικού» κράτους, έστω και υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Θεωρούσαν ότι θα ήταν ένας θύλακας της Δύσης (Αγγλία –Γαλλία) εντός της Τουρκίας. Κι υπό αυτή την έννοια θα δελεάζονταν οι σύμμαχοι.
Η «Μικρασιατική Άμυνα» απευθύνθηκε αρχικά στον ύπατο αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη για να αναλάβει την ηγεσία της, μα εκείνος αρνήθηκε αφού θεώρησε το σχέδιο ουτοπικό. Στη συνέχεια η ηγεσία προτάθηκε στον αρχιστράτηγο Παπούλα (βασιλικής επιρροής), ο οποίος ξεκίνησε συζητήσεις για να την αποδεχτεί. Μάλιστα την έκανε γνωστή στην ελληνική κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός Γούναρης κι ο υπουργός στρατιωτικών Νικόλας Θεοτόκης απέρριψαν το σχέδιο ως μη εφαρμόσιμο και ρεαλιστικό, αφού θα έπρεπε ελληνικός στρατός να παραμείνει στη Μικρά Ασία για να υπερασπίζεται το υπό ίδρυση κράτος.
Εν συνεχεία απευθύνθηκαν στον εξόριστο Βενιζέλο, ο οποίος είπε τα ίδια. Ότι το σχέδιο δεν είναι ρεαλιστικό, εκτός αν έχει τη στήριξη της Αγγλίας. Κάτι που οι Άγγλοι ξεκαθάρισαν (Απρίλιο 1922) ότι δεν ήτα διατεθειμένοι να πράξουν.
Η «Μικρασιατική Άμυνα» ουσιαστικά κατέρρευσε στη Σμύρνη, όταν ο Παπούλας παραιτήθηκε της στρατιάς της Μικράς Ασίας, τον Μάιο του 1922.
