Πιο κρίσιμη από ποτέ καθίσταται στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία η πληροφόρηση των καταναλωτών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων και η τόνωση της εμπιστοσύνης τους στο σύστημα ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ, το οποίο υποστηρίζεται αποκλειστικά από επιστημονικά στοιχεία.
Η ασφάλεια τροφίμων έχει καταστεί κλειδί, όχι μόνο για τη δημόσια υγεία αλλά και την ικανοποιητική λειτουργία της αγοράς και της κοινωνίας στο σύνολό της. Στο πλαίσιο αυτό, η ευρωπαϊκή και η εθνική δράση είναι απαραίτητη, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα προϊόντα που καταναλώνει κάθε πολίτης, από το ένα άκρο της Ευρώπης στο άλλο, είναι τα ασφαλέστερα στον κόσμο.
Όπως εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αντώνιος Ζαμπέλας, πρόεδρος του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και νεοεκλεγέν μέλος του ΔΣ της EFSA, «οι Ευρωπαίοι είναι από τους πιο επαρκώς πληροφορημένους και προστατευμένους καταναλωτές, όσον αφορά στους κινδύνους από την κατανάλωση τροφίμων. Εντούτοις, η υπερπληθώρα πληροφοριών στην εποχή μας μπορεί πολλές φορές να μπερδέψει ή να αποπροσανατολίσει.
Επιπλέον, υπάρχει ελλιπής γνώση σχετικά με τον ρόλο που παίζει η επιστήμη στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας τροφίμων αλλά και τον ρόλο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων, δηλαδή της EFSA» επισημαίνει ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει η EFSA με την πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενημέρωσης EUChooseSafeFood, στην οποία συμμετέχει ο ΕΦΕΤ, βοηθώντας τους καταναλωτές να λάβουν όλη την αναγκαία πληροφόρηση, να νιώσουν εμπιστοσύνη και να κάνουν συνειδητές και πιο υγιεινές επιλογές. Η εκστρατεία ξεκίνησε στην Ελλάδα στις αρχές Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου.
Εστιάζοντας στον ρόλο του ΕΦΕΤ, ο κ. Ζαμπέλας, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αναφέρεται στις δράσεις ενημέρωσης και ελέγχου που υλοποιεί ο φορέας, στο πλαίσιο της εξασφάλισης της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και της προστασίας του καταναλωτή. Παράλληλα, επισημαίνει αναφορικά με την ασφάλεια των τροφίμων που διακινούνται στην ελληνική επικράτεια, ότι ο ΕΦΕΤ αξιοποιεί στο έπακρο τις δυνατότητες που διαθέτει για τη διασφάλιση της υγείας και των συμφερόντων των πολιτών. «Πρόκειται για μια καθημερινή επίπονη προσπάθεια, δίχως περιθώρια εφησυχασμού μέσα σ’ ένα ιδιαίτερα ρευστό περιβάλλον» σημειώνει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ.
Ερωτηθείς για την επισιτιστική επάρκεια στη χώρα, ο κ. Ζαμπέλας, διαβεβαιώνει για την ομαλή λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας και συμπληρώνει: «Είναι κατανοητό ότι η κρίση στην Ουκρανία προκαλεί μια απρόβλεπτη δυναμική κατάσταση στην αγορά, απέναντι στην οποία το πλέγμα των μέτρων επιτήρησης και ελέγχου στην ΕΕ λειτουργεί με τρόπο που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε νέα δεδομένα».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Αντώνιου Ζαμπέλα, προέδρου του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) και καθηγητή στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών στη δημοσιογράφο Μαρία Τσιβγέλη για το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων
ΕΡ: Ποιο είναι το ζητούμενο της εκστρατείας EUChooseSafeFood που «τρέχει» πανευρωπαϊκά η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA); Πότε ξεκινά και με ποιες δράσεις θα υλοποιηθεί στην Ελλάδα από τον ΕΦΕΤ;
ΑΠ: Το κυρίαρχο μήνυμα της εκστρατείας EUChooseSafeFood προς τους καταναλωτές είναι ότι τα συστήματα ασφάλειας τροφίμων βασίζονται στην επιστήμη και ότι πρέπει να κάνουν συνειδητές επιλογές τροφίμων μέσα από τις πληροφορίες που τους παρέχονται, δηλαδή να επιλέγουν τρόφιμα με κριτική άποψη ώστε να νιώθουν ασφαλείς με τις επιλογές τους.
Η εκστρατεία ξεκίνησε στην Ελλάδα στις αρχές Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου. Η εκστρατεία απευθύνεται σε όλο το καταναλωτικό κοινό, αλλά δίνεται έμφαση στους νέους ανθρώπους ηλικίας 25-45 ετών, στις γυναίκες αλλά και στα άτομα που απόκτησαν πρόσφατα παιδί. Μέσω της εκστρατείας οι καταναλωτές θα μπορέσουν να λάβουν πληροφόρηση που σχετίζεται με την υγεία και τη διατροφή αλλά και χρήσιμες οδηγίες για την ασφάλεια των τροφίμων.
Στο πλαίσιο της εκστρατείας, θα πραγματοποιηθούν πληθώρα δράσεων για τις οποίες θα υπάρχει ενημέρωση από τα κοινωνικά μας δίκτυα (Facebook, Instagram, Twitter και Youtube) την ιστοσελίδα του ΕΦΕΤ (www.efet.gr) αλλά και τον Τύπο. Αυτές περιλαμβάνουν, συνέντευξη σε τηλεοπτική εκπομπή σχετική με τη υγεία και τη διατροφή, δημοσίευση συμβουλευτικών και ενημερωτικών άρθρων σε διαδικτυακές σελίδες ευρείας απήχησης, γνωστά περιοδικά και εφημερίδες, παροχή πληροφοριακού υλικού μέσω των δικτύων μας και μέσω του Τύπου, ώστε κάθε καταναλωτής να μπορεί να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες για τα θέματα που τον απασχολούν περισσότερο. Επιπλέον, γνωστοί influencers που ασχολούνται με την μαγειρική και την διατροφή, με την καθοδήγηση επιστημόνων του ΕΦΕΤ, θα παρουσιάσουν χρήσιμες οδηγίες και συμβουλές για την ασφάλεια των τροφίμων και τη διατροφή.
ΕΡ: Τι επιδιώκει να προσφέρει η EFSA μέσα από τη συγκεκριμένη εκστρατεία στους καταναλωτές και ποιο είναι το φάσμα των θεμάτων για τα οποία οι καταναλωτές μπορούν να ενημερωθούν;
ΑΠ: Η EFSA με την εκστρατεία #EUChooseSafeFood επιδιώκει να ενθαρρύνει τους Ευρωπαίους πολίτες να επιλέγουν ασφαλή τρόφιμα, εξηγώντας τους το ρόλο της επιστήμης στην ασφάλεια τροφίμων. Η πρώτη φάση της εκστρατείας ξεκίνησε το 2021 με επίκεντρο 9 χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Πολωνία, Σλοβακία, Πορτογαλία, Κροατία, Λετονία, Ουγγαρία, Αυστρία). Η ευρεία αποδοχή και επιτυχία του πρώτου χρόνου υλοποίησης, οδήγησαν στην απόφαση για συνέχισή της και για δεύτερη χρονιά με την προσθήκη στις χώρες επίκεντρο την Ελλάδα, την Κύπρο και την Φιλανδία, διευρύνοντας παράλληλα και τις θεματικές ενότητες.
Σύμφωνα και με τη νομοθεσία, κάθε Ευρωπαίος καταναλωτής δικαιούται να γνωρίζει όλη την πορεία που διανύει το τρόφιμο μέχρι να φτάσει στο πιάτο του, δηλαδή πώς παράγεται, την επεξεργασία που υφίσταται, πως συσκευάζεται, πως λαμβάνει την ετικέτα του και πως πωλείται. Οι Ευρωπαίοι είναι από τους πιο επαρκώς πληροφορημένους και προστατευμένους καταναλωτές, όσον αφορά στους κινδύνους από την κατανάλωση τροφίμων. Εντούτοις, η υπερπληθώρα πληροφοριών στην εποχή μας μπορεί πολλές φορές να μπερδέψει ή να αποπροσανατολίσει.
Επιπλέον, υπάρχει ελλιπής γνώση σχετικά με τον ρόλο που παίζει η επιστήμη στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας τροφίμων αλλά και τον ρόλο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων, δηλαδή της EFSA. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει με την εκστρατεία της και να βοηθήσει τους καταναλωτές να λάβουν όλη την αναγκαία πληροφόρηση που θα τους βοηθήσει να νιώθουν εμπιστοσύνη και να κάνουν συνειδητές και υγιεινές επιλογές.
Το φάσμα των θεμάτων που διατρέχει φέτος η εκστρατεία της EFSA είναι ποικίλο. Οι θεματικές ενότητες με τις οποίες θα ασχοληθούμε ως ΕΦΕΤ για την Ελλάδα σχετίζονται: με την υγιεινή τροφίμων, τη συσκευασία, τα αλλεργιογόνα, τα πρόσθετα, τα συμπληρώματα διατροφής, τα τροφιμογενή νοσήματα, τους επιμολυντές τροφίμων αλλά και τα επονομαζόμενα «νέα τρόφιμα» (Novel foods) που μπαίνουν σιγά-σιγά στη ζωή μας.
ΕΡ: Σε ποιο βαθμό θα ευαισθητοποιήσει τους καταναλωτές αναφορικά με τον σπουδαίο ρόλο της επιστήμης πίσω από την ασφάλεια των τροφίμων στην ΕΕ;
ΑΠ: Όπως ειπώθηκε, βασικός στόχος της εκστρατείας είναι αυξήσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων πολιτών στο σύστημα ασφάλειας τροφίμων της ΕΕ αναδεικνύοντας τη σπουδαιότητα που έχει η επιστήμη που κρύβεται πίσω από αυτό. Ο σημαντικός ρόλος της επιστήμης θα εξηγηθεί με απλά λόγια μέσα από όλες τις δράσεις της εκστρατείας και την πληροφόρηση που θα λάβει ο καταναλωτής. Με ένα απλό, ενημερωτικό, θετικό και δυναμικό τόνο και ύφος επικοινωνίας, που ενεργοποιεί την συμμετοχή των καταναλωτών, πιστεύεται ότι θα εντυπωθεί στη συνείδησή τους ότι πίσω από κάθε προϊόν διατροφής, υπάρχει ένα μεγάλο δίκτυο επιστημόνων που έχουν συνεργαστεί για να διασφαλιστεί η ασφάλειά του, δημιουργώντας τους και ένα αίσθημα σιγουριάς, για την ασφάλεια των προϊόντων διατροφής που κυκλοφορούν στην ΕΕ, ωθώντας τους παράλληλα στην σωστή επιλογή τροφίμων.
ΕΡ: Οι καταναλωτές στην ΕΕ μπορούν να είναι απολύτως βέβαιοι ότι τα τρόφιμα στο πιάτο είναι ασφαλή προς κατανάλωση;
ΑΠ: Για κάθε τρόφιμο που φτάνει στα χέρια ενός καταναλωτή στην Ευρώπη, υπάρχει η αντίστοιχη νομοθεσία που απορρέει από την ΕΕ. Για την εκπόνηση της νομοθεσίας η ΕΕ στηρίζεται στην EFSA η οποία αξιοποιεί διεθνές δίκτυο διακεκριμένων επιστημόνων και δίκτυο εκπροσώπων από τα Κράτη-Μέλη. Η EFSA με τα δίκτυά της αναλύει, αξιολογεί και συμβουλεύει σχετικά με την ασφάλεια του τροφίμου και για το αν ενέχει κίνδυνο για τον καταναλωτή, σύμφωνα με τα πιο επίκαιρα επιστημονικά δεδομένα. Πρόκειται για μια απαιτητική διαδικασία που ως τελικό ωφελούμενο έχει τον Ευρωπαίο πολίτη. Έτσι, αν ο καταναλωτής ακολουθεί σωστά τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα ενός προϊόντος, οι οποίες στηρίζονται στην επιστημονικά τεκμηριωμένη νομοθεσία, αλλά και τους απαραίτητους κανόνες υγιεινής, μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα απολαύσει χωρίς κίνδυνο τα τρόφιμα που έχει επιλέξει.
ΕΡ: Η πρόσβαση των καταναλωτών σε ποσότητες ασφαλών και θρεπτικών τροφίμων είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία και την προώθηση της καλής υγείας τους ειδικότερα σε περιόδους κρίσης (οικονομικών, γεωπολιτικών κ.ά.);
ΑΠ: Αναμφίβολα! Ακόμα και σε περιόδους κρίσης ο καταναλωτής έχει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα στην ασφάλεια, στην πληροφόρηση και στην επιλογή βάσει της διεθνούς «Χάρτας των Δικαιωμάτων του Καταναλωτή» του Ο.Η.Ε., άρα η πρόσβασή του σε επαρκείς ποσότητες ασφαλών και θρεπτικών τροφίμων αναγνωρίζεται διεθνώς ως προϋπόθεση για τη διατήρηση καλής υγείας. Οι υπηρεσίες που εποπτεύουν την αγορά για την αποφυγή τεχνητών ελλείψεων και για την παροχή ασφαλών τροφίμων στους πολίτες είναι σε εγρήγορση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο για την προστασία της υγείας και των συμφερόντων των καταναλωτών.
ΕΡ: Πως εξασφαλίζει ο ΕΦΕΤ υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή και ολόκληρης της τροφικής αλυσίδας και τι βήματα έχουν γίνει για τη βελτίωση των ελέγχων;
ΑΠ: Ο ΕΦΕΤ είναι η Κεντρική Αρμόδια Αρχή για την προστασία του καταναλωτή με τη διασφάλιση της παραγωγής και διακίνησης υγιεινών ασφαλών τροφίμων, την πιστοποίηση της καταλληλότητας, τον έλεγχο της ποιότητας και την ποιοτική αναβάθμιση των τροφίμων, όπως επίσης και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων του καταναλωτή και την μέριμνα για την αποτροπή της παραπλάνησής του σε σχέση με την υγιεινή, τη σύσταση, και την επισήμανση.
Στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου του: α) σχεδιάζει, προγραμματίζει, υλοποιεί και συντονίζει ελέγχους σε όλη τη διατροφική αλυσίδα από το στάδιο μετά την πρωτογενή παραγωγή μέχρι το πιάτο του καταναλωτή, β) αναλύει τα δεδομένα και διεξάγει αξιολόγηση επικινδυνότητας για να εκτιμήσει τους κινδύνους από τα τρόφιμα, γ) ελέγχει την εφαρμογή προληπτικών μέτρων διασφάλισης της ασφάλειας των παραγόμενων προϊόντων και διενεργεί εκτεταμένους τακτικούς ελέγχους για να ελέγξει τη συμμόρφωσή τους με τη νομοθεσία, δ) δρα άμεσα σε περιπτώσεις έκτακτων περιστατικών, ε) συνεργάζεται με πανεπιστήμια και διακεκριμένους ακαδημαϊκούς με ad hoc επιτροπές ειδικών επιστημόνων, στ) συμμετέχει σε ευρωπαϊκά και διεθνή θεσμικά όργανα, ζ) συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα καινοτομίας για τον έλεγχο των κινδύνων και επικοινωνεί με τους πολίτες μέσα από εκστρατείες όπως η τρέχουσα με τον τίτλο #EU Choose Safe Food.
Καθώς το σύστημα είναι δυναμικό, οι επίσημοι έλεγχοι του ΕΦΕΤ εντατικοποιούνται και βελτιώνονται συνεχώς και μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης του προσωπικού του. Επιπλέον, ο ΕΦΕΤ καθιστά σαφές το στίγμα του στη βελτίωση των ελέγχων με την ευθυγράμμιση του με τις ορθές ευρωπαϊκές πρακτικές για την ασφάλεια των τροφίμων, την παρακολούθηση της ορθής λειτουργίας της διατροφικής αλυσίδας, τη συμμετοχή του στις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις του κλάδου των τροφίμων, τη θέσπιση διαδικασίας εκπαίδευσης του προσωπικού επιχειρήσεων τροφίμων και την προσπάθεια να φθάνουν στους πολίτες τα αγαθά της καινοτομίας με απλά λόγια. Οι καταναλωτές είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι των αρχών ελέγχου, όταν είναι σωστά ενημερωμένοι και αποφεύγουν την παραπληροφόρηση επιλέγοντας συνειδητά, ασφαλή τρόφιμα.
ΕΡ: Πόσο ασφαλή είναι τα ελληνικά τρόφιμα; Επίσης υπάρχει επάρκεια ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος της Ουκρανίας;
ΑΠ: Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν, σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια των τροφίμων που διακινούνται στην ελληνική επικράτεια, ο ΕΦΕΤ αξιοποιεί στο έπακρο τις δυνατότητες που διαθέτει για τη διασφάλιση της υγείας και των συμφερόντων των πολιτών. Πρόκειται για μια καθημερινή επίπονη προσπάθεια, δίχως περιθώρια εφησυχασμού μέσα σ’ ένα ιδιαίτερα ρευστό περιβάλλον.
Για το θέμα της επισιτιστικής επάρκειας που θίγετε, είναι γνωστό ότι οι διυπουργικές συνεδριάσεις, οι οποίες διεξάγονται περιοδικά και δέχονται επικαιροποιημένα στοιχεία από τους συντελεστές της αγοράς και κατάλληλα εργαλεία, διαβεβαιώνουν μέχρι σήμερα για την ομαλή λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας. Είναι κατανοητό ότι η κρίση στην Ουκρανία προκαλεί μια απρόβλεπτη δυναμική κατάσταση στην αγορά, απέναντι στην οποία το πλέγμα των μέτρων επιτήρησης κι ελέγχου στην ΕΕ λειτουργεί με τρόπο που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε νέα δεδομένα.
ΕΡ: Βασικό διατροφικό πρόβλημα για τους Έλληνες αποτελεί η απομάκρυνσή τους από τις βασικές αρχές της μεσογειακής διατροφής. Την ίδια στιγμή νέες τάσεις αναδύονται, όπως για παράδειγμα η «vegan» διατροφή. Ποια είναι η άποψή σας, για τα παραπάνω ζητήματα;
ΑΠ: Η μεσογειακή διατροφή αποτελούσε διαχρονικά το ελληνικό πρότυπο για την ορθή ανάπτυξη και λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού μέσω της λήψης των απαραίτητων χρήσιμων συστατικών που προσέφερε: πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, υψηλής ποιότητας λίπη με τη μορφή του ελαιολάδου, φυτικές ίνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία. Η απομάκρυνση από τη συνήθεια του μαγειρεμένου φαγητού στο σπίτι λόγω των απαιτήσεων του σύγχρονου τρόπου ζωής και συνθηκών εργασίας έχει οδηγήσει σε νέα πρότυπα διατροφής που τείνουν να αποκλείσουν την ποικιλία ως κύρια προϋπόθεση για τη διατήρηση της υγείας.
Σε αντίστοιχη θεώρηση, η τάση της προσκόλλησης στη διατροφή «vegan» θέτει ερωτηματικά σχετικά με το αν είναι δυνατή η εφαρμογή της πλήρους απουσίας ζωικών προϊόντων από τη διατροφή του πληθυσμού, καθώς δεν είναι δυνατή η αντικατάσταση των ευεργετικών συστατικών τους από φυτικής προέλευσης τρόφιμα, αφού στην αυστηρή δίαιτα «vegan» αποκλείονται ακόμα και τα ψάρια.
Η άποψή μου ως προέδρου του ΕΦΕΤ, αλλά και ως καθηγητή Διατροφής του Ανθρώπου, στο Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι η τήρηση των αρχών της πυραμίδας της μεσογειακής διατροφής. Πρόκειται για μια διατροφή όπου υπάρχει η ποικιλία και το μέτρο σε όλες τις επιλογές με κύρια βάση στα αδρά επεξεργασμένα δημητριακά, τα φρούτα και τα λαχανικά με κύρια πηγή λίπους το ελαιόλαδο που προστίθεται κι αυτό με μέτρο.
Ακολουθούν στην παρουσία τους τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα ψάρια και τα πουλερικά ενώ καταλήγουμε στην κορυφή της πυραμίδας στα αυγά, τα γλυκά σε εβδομαδιαία βάση και το κόκκινο κρέας, και κυρίως τα προϊόντα του, σε δεκαπενθήμερη έως μηνιαία βάση. Η επιστροφή στην κουζίνα μας είναι επιτακτική ανάγκη δεδομένων των συνθηκών της καθημερινότητάς μας για την προαγωγή της υγείας μας.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
