Να πούμε κάποια πράγματα για το 1821 και την επανάσταση, στον απόηχο του εορτασμού της 25ης Μαρτίου.
Ιστορικά, είναι το μεγαλύτερο γεγονός της εποχής του.
Είναι συνέχεια των μεγάλων επαναστάσεων της Δύσης, της Αμερικανικής και της Γαλλικής.
Το ιστορικό της αποτύπωμα δεν περιορίζεται σε μια απλή διαπάλη Ελλήνων και Τούρκων, είναι πολύ ευρύτερο.
Είναι η σπίθα που άναψε τη φλόγα της ελευθερίας σε όλα τα Βαλκάνια και εν τέλει οδήγησε στην παρακμή και στο τέλος μιας δεσποτικής, φεουδαρχικού τυπου αυτοκρατορίας.
Τα Συντάγματα του Αγώνα ήταν τα πιο φιλελεύθερα κείμενα της εποχής τους, σπουδαία έργα που αποτυπώνουν την ιδεολογική και πολιτική διάσταση της Επανάστασης.
Ένα περίεργο και ετερόκλητο κράμα Ελλήνων της εποχής – “παγκοσμιοποιημένοι” Έλληνες του εμπορίου, της ναυτιλίας και των γραμμάτων, διανοούμενοι της Δύσης και “γραφειοκράτες” των μεγάλων αυτοκρατοριών της Ανατολής, μαζί με γενναίους οπλαρχηγούς, κλεφτές και αρματολούς, σλαβόφωνους και αρβανιτόφωνους πολεμιστές, αλλά και εκφραστές της παλιάς οθωμανικής Ελλάδας – δημιούργησαν μια μοναδική εποποιία.
Οι «ραγιάδες», πήραν τα όπλα, έγιναν ελεύθεροι πολίτες κι η μικρή οθωμανική επαρχία έγινε ελεύθερο κράτος.
Περηφάνεια! –
Λέγαμε ότι τα Συντάγματα του Αγώνα ήταν τα πιο φιλελεύθερα κείμενα της εποχής τους, σπουδαία έργα που αποτυπώνουν την ιδεολογική και πολιτική διάσταση της Επανάστασης.
Κι είναι έτσι ακριβώς.
Οι φιλελεύθερες ιδέες ήταν ανάμεσα στα κύρια διανοητικά όπλα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ήταν οι ρίζες της επανάστασης.
Κι οι πιο τρανταχτές αποδείξεις για τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας βρίσκονται στα ιδρυτικά μας κείμενα.
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας που συντάχθηκε στο πλαίσιο της Α’ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου το 1822, αναφέρει ότι «ο κατὰ τῶν Τούρκων πόλεμος ἡμῶν, μακρὰν τοῦ νὰ στηρίζηται εἰς ἀρχάς τινας δημαγωγικὰς καὶ στασιώδεις ἢ ἰδιωφελεῖς μέρους τινὸς τοῦ σύμπαντος ἑλληνικοῦ ἔθνους σκοπούς, εἶναι πόλεμος ἐθνικός, πόλεμος ἱερός, πόλεμος, τοῦ ὁποίου ἡ μόνη αἰτία εἶναι ἡ ἀνάκτησις τῶν δικαίων τῆς προσωπικῆς ἡμῶν ἐλευθερίας, τῆς ἰδιοκτησίας καὶ τῆς τιμῆς, τὰ ὁποία, ἐνῶ τὴν σήμερον ὅλοι οἱ εὐνομούμενοι καὶ γειτονικοὶ λαοὶ τῆς Εὐρώπης τὰ χαίρουσιν, ἀπὸ ἡμᾶς μόνον ἡ σκληρὰ καὶ ἀπαραδειγμάτιστος τῶν ὀθωμανῶν τυραννία ἐπροσπάθησε μὲ βίαν ν’ ἀφαιρέσῃ καὶ ἐντὸς τοῦ στήθους ἡμῶν νὰ τὰ πνίξῃ».
Τι έλεγαν, δηλαδή, οι επαναστατημένοι Έλληνες;
Έλεγαν την επιτομή του φιλελευθερισμού: Ζητούσαν το δικαίωμα της προσωπικής (ή αλλιώς ατομικής) ελευθερίας, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και την τιμή, αυτά δηλαδή που οι αρκετοί Ευρωπαίοι της εποχής απολάμβαναν χάρη στις αστικές επαναστάσεις.
Να πούμε και κάτι ακόμη.
Η διακήρυξη αυτή έχει διπλή σημασία διότι συνενώνει τις ιδιαιτερότητες των Ελλήνων – θρησκεία και εθνική ταυτότητα – με τις φιλελεύθερες ιδέες, αποδεικνύοντας ότι υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις το μείγμα αυτό μπορεί να είναι λειτουργικό.
Έπειτα, βρίσκουμε ισχυρότατες δόσεις φιλελευθερισμού στα επαναστατικά Συντάγματα. Η κατάργηση της δουλείας, η προστασία της ιδιοκτησίας, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, και η προστασία ατομικών δικαιωμάτων ως προς την κατάχρηση εξουσίας από το κράτος, είναι λίγα από τα φιλελεύθερα ιδεώδη που οι πατέρες του Έθνους μας αποφάσισαν να συμπεριλάβουν στα πρώτα συντάγματα του ελληνικού κράτους, τα οποία δικαίως χαρακτηρίζονται ως τα πιο φιλελεύθερα, δημοκρατικά και προοδευτικά της εποχής τους.
Βέβαια, όλη αυτή η άνθιση των φιλελεύθερων ιδεών στα επαναστατικά χρόνια δεν ήρθε από το πουθενά. Ο νεοελληνικός διαφωτισμός έχει στις τάξεις του πλήθος διανοητών που αντλούσαν έμπνευση από τις ιδέες της ελευθερίας.
Ο Κ. Θ. Δημαράς, ο Ευγένιος Ανθρακίτης, ο Δημήτριος Καταρτζής κι ο Ευγένιος Βούλγαρης, ήταν αναμφισβητήτως οι πρώτοι φιλελεύθεροι Έλληνες διανοούμενοι. Και διάδοχοί τους ο Ρήγας Φεραίος, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, και αρκετοί άλλοι.
Αυτοί οι διαφωτιστές ήταν υπεύθυνη για την διαπαιδαγώγηση και την αφύπνιση των Ελλήνων κατά των δεινών που και υπέρ των δικαιωμάτων που όρισαν οι επαναστάτες στην Διακήρυξη.
Κι ακολούθησε το πνεύμα. Ο Διονύσιος Σολωμός, στον Ύμνο την Ελευθερία, αφιερώνει τρεις ολόκληρες στροφές προκειμένου να αναδείξει τον διεθνή χαρακτήρα της επανάστασης.
Σε κάθε γωνιά του πλανήτη, φιλελεύθεροι διανοούμενοι και ακτιβιστές αγκάλιασαν τον αγώνα των Ελλήνων και πρόσφεραν απλόχερα τη βοήθειά τους προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός της ανεξαρτησίας.
Από τις συμβουλές του Τζέφερσον προς τον Αδαμάντιο Κοραή, μέχρι τους πίνακες του Ντελακρουά και από τους καρμπονάρους μέχρι τον Λόρδο Βύρων, οι φιλελεύθεροι της Δύσης αγκάλιασαν την Ελληνική Επανάσταση σαν προέκταση των δικών τους αγώνων για μία ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία των Εθνών.
Πρέπει να πούμε κάτι ακόμη.
Η εποποιία του ΄21 συνοδεύθηκε, για σχεδόν ενάμιση αιώνα. με μπόλικη μυθοπλασία. Κι αυτή λειτούργησε στρεβλωτικά σε πολλά σημεία στη διαμόρφωση της συλλογικής μας συνείδησης.
Είναι καιρός να τα δούμε αυτά και να τα διορθώσουμε.
Να δούμε, επί παραδείγματι, την κανονική ημερομηνία έναρξης της επανάστασης κι όχι αυτή που μάθαμε επειδή έτσι ήθελε η εκκλησία ,που θέλησε να δρέψει δόξα ενώ ήταν αντίθετη στην εξέγερση, αφόρισε την επανάσταση, ακόμη και τον Κλοκοτρώνη! Ας το συζητήσουμε.
Όπως πρέπει κάποια στιγμή να συζητήσουμε ότι δεν μπορεί, να τιμούμε ως ήρωα τον τοκογλύφο και οικοπαδοφάγο Μακρυγιάννη, που εκτός άλλων ήταν ο ταμίας της πλευράς των προχούντων και μοίραζε λεφτά κι αξιώματα στον εμφύλιο εναντίον του Κολοκοτρώνη και των πραγματικών ηρώων.
Να συζητήσουμε ότι δεν μπορεί να τιμάμε ως ήρωα τον Μιαούλη που έκαψε τον ελληνικό στόλο στον Πόρο, αντιτιθέμενος στον Καποδίστρια.
Να συζητήσουμε ότι δεν μπορεί να μιλάμε για «κρυφό σχολειό», αφού αποδεδειγμένα δεν υπήρχε δεδομένα ότι οι Οθωμανοί ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν για τα γράμματα των Ελλήνων, παρά μόνο για τους φόρους τους. Σε τελική ανάλυση, πώς λειτουργούσε η μεγάλη του έθνους σχολή μέσα στο Φανάρι, αν οι Οθωμανοί κυνηγούσαν τα γράμματα;
Πρέπει να δούμε κάτι ακόμη: Το πώς θα εορτάζουμε και θ’ αποδίδουμε τιμές στην ημερομηνία ορόσημο της απελευθέρωσης. Δηλαδή, την 8η Οκτωβρίου 1927. Χωρίς τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο και δη μετά τον εκφυλισμό της επανάστασης που είχαν προκαλέσει οι δυο θλιβεροί εμφύλιοι πόλεμοι, δεν θα υπήρχε ελεύθερη Ελλάδα!
Είναι καιρός να τα δούμε αυτά, νηφάλια και ψύχραιμα. Να δούμε, επί παραδείγματι, πώς ήρωες μετέπιπταν σε προδότες και προδότες σε ήρωες, για να καταλάβουμε πώς η Ιστορία μας χλευάζει για τις απόλυτες τοποθετήσεις μας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να απαξιώνουμε θυσίες και αίματα. Και δεν πρέπει να λησμονάμε το απολύτως –όπως εξηγήσαμε- φιλελεύθερο πνεύμα και γράμμα της επανάστασης…
