Γεωστρατηγικό εργαλείο για την αύξηση της οικονομικής επιρροής των ισχυρών οικονομιών ανά τον πλανήτη, μέσο ανάπτυξης του ΑΕΠ σε αναπτυσσόμενες χώρες ή απλά ένα ακόμα βήμα προς τον τεχνολογικό μετασχηματισμό; Για τον Τζον Γουίλαν (John Whelan), διευθύνοντα σύμβουλο Ψηφιακών Περιουσιακών Στοιχείων της Banco Santander, της 16ης μεγαλύτερης τράπεζας στον κόσμο, η έννοια των ψηφιακών νομισμάτων των κεντρικών τραπεζών (CBDCs) είναι σύλληψη «θεμελιωδώς γεωστρατηγική».
Σε ερώτημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, σχετικά με τους λόγους για τους οποίους ολοένα περισσότερες χώρες πειραματίζονται πάνω στα ψηφιακά νομίσματα και τα CBDCs, αναφέρει ως προς τη γεωστρατηγική πτυχή το παράδειγμα της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας: «Δημιουργούν το ψηφιακό γουάν όχι για τις ψηφιακές πληρωμές καθεαυτές, αλλά για να προωθήσουν την υιοθέτηση και χρήση του γουάν παγκοσμίως. Όταν λοιπόν μια μείζων οικονομία παίρνει αυτή τη θέση, οι άλλες -για παράδειγμα οι ΗΠΑ και η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα- δεν έχουν άλλη επιλογή απ’ το να απαντήσουν. ‘Ηδη φαίνεται πως το δολάριο δεν είναι απλά το αποθεματικό νόμισμα του κόσμου, αλλά επίσης το de facto κυβερνητικό χρήμα του “κρυπτοκόσμου”. Όλα τα κρυπτονομίσματα σταθερής αξίας (σ.σ. stablecoins, τύπος κρυπτονομίσματος, η αξία του οποίου συνδέεται με την αξία ενός ξεχωριστού περιουσιακού στοιχείου, όπως τα νομίσματα fiat, ο χρυσός και το πετρέλαιο) είναι εκφρασμένα σε δολάρια. Αν λοιπόν έχουμε τους Κινέζους και τους Αμερικανούς να κάνουν τέτοιου είδους κινήσεις μπροστά, οι άλλες μείζονες οικονομίες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ακολουθήσουν» εκτιμά.
Αγοράζοντας μπέργκερ ψαριού με ψηφιακά δολάρια της άμμου
Τα ψηφιακά νομίσματα και τα CBDCs, τα οποία εκδίδονται από επίσημες αρχές (κράτη και ομάδες κρατών, κεντρικές τράπεζες χωρών) και διαφέρουν κατά πολλούς τρόπους από τα κρυπτονομίσματα, αν και αποτελούν όλα ψηφιακή έκφραση αξίας, απασχολούν ολοένα περισσότερες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο. Χώρες όπως οι Μπαχάμες, η Καμπότζη κι η Νιγηρία έχουν ήδη μπει στο παιχνίδι της έκδοσης ψηφιακών νομισμάτων με τη «βούλα» των κεντρικών τους τραπεζών: ένα «σμούθι» και ένα μπέργκερ ψαριού ήταν -σύμφωνα με το Reuters- από τα πρώτα προϊόντα που αγοράστηκαν με το «δολάριο της άμμου» (Sand Dollar), το ψηφιακό νόμισμα που εξέδωσε η κεντρική τράπεζα των Μπαχαμών, ενώ στη Νιγηρία η υιοθέτηση του «eNaira» εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αυξήσει το νιγηριανό ΑΕΠ κατά 29 δισ. δολάρια στην επόμενη δεκαετία και να διευρύνει σημαντικά τη φορολογική βάση, όπως υποστηρίζει ο Πρόεδρος της χώρας, Μουχαμάντου Μπουχάρι.
Aντίστοιχα, στην ΕΕ διερευνάται η ιδέα ενός ψηφιακού ευρώ (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/Report_on_a_digital_euro~4d7268b458.en.pdf), ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη σημαντικές ρυθμιστικές πρωτοβουλίες για τη νέα εποχή των χρηματοοικονομικών συναλλαγών, όπως το Πιλοτικό Καθεστώς για Υποδομές Αγοράς βασισμένες στο Κατανεμημένο Καθολικό (Pilot Regime for market infrastructures based on distributed ledger technology– DLT), που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ μέχρι τέλους του 2022 (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52020PC0594). «Ένα ψηφιακό ευρώ θα εγγυάτο ότι οι πολίτες στην ευρωζώνη μπορούν να έχουν ανέξοδη πρόσβαση σε ένα απλό, οικουμενικά αποδεκτό, ασφαλές και αξιόπιστο μέσο πληρωμών. Το ψηφιακό ευρώ θα είναι επίσης ένα ευρώ: σαν χαρτονόμισμα, αλλά ψηφιακό. Μια ηλεκτρονική μορφή χρήματος, που θα εκδίδεται από το Ευρωσύστημα (την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες), προσβάσιμη σε όλους τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Το ψηφιακό ευρώ δεν θα καταργούσε τα μετρητά, αλλά μάλλον θα τα συμπλήρωνε» αναφέρεται στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (EKT).
Κατά την McKinsey, πάνω από τα τέσσερα πέμπτα των κεντρικών τραπεζών του κόσμου έχουν (Οκτώβριος 2021) σε εξέλιξη κάποιο «πιλότο» ή άλλη δραστηριότητα γύρω από τα CBDCs (https://www.mckinsey.com/industries/financial-services/our-insights/cbdc-and-stablecoins-early-coexistence-on-an-uncertain-road). Σύμφωνα δε, με έρευνα της Gartner, το ποσοστό των μεγάλων επιχειρήσεων, που θα χρησιμοποιούν ψηφιακά νομίσματα το 2024 αναμένεται να εκτοξευτεί στο 20% (έναντι περίπου 1% σήμερα), εκτίμηση στην οποία δεν συνυπολογίζονται μόνο τα γνωστά κρυπτονομίσματα, αλλά -σε σημαντικό βαθμό- και τα stablecoins και τα CBDCs (https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2021-12-16-gartner-says-20-percent-of-large-enterprises-will-use-digital-currencies-by-2024).
Με αφορμή τη συζήτηση γύρω από τα ψηφιακά νομίσματα και τα ψηφιακά ομόλογα και τις ταχείες εξελίξεις γύρω από το χρήμα του μέλλοντος, το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με το υψηλόβαθμο στέλεχος της ΕΤΕπ, Ρίχαρντ Τεϊχμάιστερ (βλ. τηλεγράφημα με τίτλο «Ανοιχτό αφήνει το ενδεχόμενο έκδοσης και νέου ψηφιακού ομολόγου ο Ρίχαρντ Τεϊχμάιστερ), τον Τζον Γουίλαν, διευθύνοντα σύμβουλο Ψηφιακών Περιουσιακών Στοιχείων της Banco Santander και τον project manager του έργου MicroSTARS, Νεοκλή Στάμκο.
Τ.Γουίλαν: τι κάνει ένα ψηφιακό νόμισμα «αρκετά ενδιαφέρον»; Όταν ένα παιδί μπορεί ν΄ αγοράσει παπούτσια, αλλά όχι τσιγάρα με ψηφιακά ευρώ
Ερωτηθείς πόσο πιθανή θεωρεί τη μαζική χρήση του ψηφιακού ευρώ μέσα στην επόμενη δεκαετία, ο κ.Γουίλαν απαντά πως ναι μεν είναι πιθανή, αλλά θα είναι δυνατή μόνο αν ο σχεδιασμός του νομίσματος είναι αρκετά ενδιαφέρων, ώστε να το χρησιμοποιήσουμε αντί για ό,τι έχουμε ήδη. «Tο ψηφιακό χρήμα» εξηγεί, «είναι ενδιαφέρον μόνο αν έχει τρία χαρακτηριστικά: πρώτον, πρέπει να μπορείς να το έχεις στο τηλέφωνό σου. Δεύτερον, πρέπει να είναι προγραμματιζόμενο. Να μπορείς για παράδειγμα να αυτοματοποιήσεις την πληρωμή φόρου στο σημείο πώλησης ενός προϊόντος. Π.χ., όταν το ξοδεύεις, το 10% να πηγαίνει απευθείας στην κυβέρνηση, ώστε να μη χρειάζεται να κάνεις φορολογική δήλωση (…) Ή όταν δίνεις χαρτζηλίκι στα παιδιά σου, να μπορούν να ξοδέψουν τα χρήματα σε συγκεκριμένα καταστήματα, όχι για τσιγάρα ή αλκοόλ. Και τρίτον, πρέπει να έχει συνδυαστικότητα και διαλειτουργικότητα με άλλες εφαρμογές. Αν λοιπόν μια κυβέρνηση σχεδιάσει ένα CBDC ή επιτρέψει να δημιουργηθεί ένα ισοδύναμο CBDC, που έχει αυτά τα τρία χαρακτηριστικά, νομίζω πως θα είναι αρκετά ενδιαφέρον, για να χρησιμοποιηθεί ευρέως» εκτιμά.
Μπορούν τα ψηφιακά νομίσματα να μειώσουν τη φοροδιαφυγή; «Νομίζω ότι το e-euro ή οποιοδήποτε ψηφιακό νόμισμα οπουδήποτε, θα είναι έτσι σχεδιασμένο, ώστε οι σχετικές φορολογικές και ρυθμιστικές αρχές και οι αρχές καταπολέμησης ξεπλύματος χρήματος να έχουν τον μέγιστο έλεγχο και τη δυνατότητα ιχνηλάτησης των συναλλαγών. Το ψηφιακό χρήμα είναι δυνατό να μειώσει τη φοροδιαφυγή αν σχεδιαστεί σωστά -άλλωστε, το καλύτερο εργαλείο για φοροδιαφυγή είναι τα μετρητά. Σε ό,τι αφορά την επιρροή του ψηφιακού χρήματος στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, αυτή εξαρτάται. Σήμερα έχουμε δύο μορφές χρήματος των κεντρικών τραπεζών. Τα μετρητά, το φυσικό χρήμα στις τσέπες μας δηλαδή, και τα αποθέματα που φυλάσσονται στις τράπεζες και την κεντρική τράπεζα. Και μια τρίτη μορφή τέτοιου χρήματος θα είναι πιθανώς τα CBDCs. Και το ερώτημα εδώ είναι: σε περιόδους κρίσης, πόσο πιθανό είναι ο πληθυσμός να θελήσει να πάρει τα χρήματά του από τις εμπορικές τράπεζες και να τα μετατρέψει σε CBDCs; Αν μπορούσαν να το κάνουν αυτό, θα υπήρχε ένα άμεσο, ασταμάτητο digital run στις τράπεζες (μαζική και ταυτόχρονη μετατροπή φυσικού χρήματος σε ψηφιακό), χωρίς όρια ή ελέγχους. Και νομίζω ότι αυτό που είναι πιθανό να συμβεί στην περίπτωση του ψηφιακού ευρώ και πιθανότατα και των άλλων ψηφιακών νομισμάτων, είναι ότι θα τεθούν όρια, π.χ., να πρέπει να κρατήσεις 1000 ευρώ για κάθε ένα ψηφιακό» λέει.
Το σημείο καμπής για την ΕΕ το 2022 και τα βασικά εμπόδια
Πώς αναμένεται να επηρεάσει η τεχνολογία του blockchain την αρχιτεκτονική του χρηματοοικονομικού τομέα στην επόμενη δεκαετία; «Νομίζω πως η τεχνολογία blockchain θα προκαλέσει θεμελιώδη επανεξέταση της αρχιτεκτονικής της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας -από την αρχή. Το εμπόδιο δεν είναι η τεχνολογία, αλλά περισσότερο η έλλειψη σχετικού νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου. Ωστόσο, βλέπουμε συζητήσεις στις αγορές κινητών αξιών, χρέους και μετοχών, έχουμε το Πιλοτικό Καθεστώς της ΕΕ για τις Υποδομές Αγοράς βασισμένες στο Κατανεμημένο Καθολικό (Pilot Regime for market infrastructures based on DLT), θα έχουμε παρόμοια νομοθεσία στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2023 και βλέπουμε αντίστοιχη πρόοδο και στις ΗΠΑ. Σε ό,τι αφορά τα ψηφικά νομίσματα έχουμε τα CBDCs και τα stablecoins κ.ά (…) Απίστευτα ισχυρή (η τεχνολογία του blockchain), νομίζω ότι θα φέρει απίστευτη αποτελεσματικότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Όμως, υπάρχει πρόβλημα συντονισμού, επειδή εμπλέκονται τόσοι πολλοί διαφορετικοί παράγοντες (…) Προχωρά αργά η προσπάθεια να κινηθούν όλα μαζί, αλλά αρχίζουμε να βλέπουμε μικρά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση» επισημαίνει.
Στο ερώτημα αν θα δούμε περισσότερους οικονομικούς οργανισμούς της ΕΕ ν’ αξιοποιούν το blockchain απαντά «απολύτως, 100%, και νομίζω ότι το Πιλοτικό Καθεστώς της ΕΕ, που θα τεθεί σε ισχύ το 2022, θα είναι το σημείο καμπής, για να περάσουμε από τον πειραματισμό στην παραγωγή σε κλίμακα», ενώ ερωτηθείς αν η χρήση ψηφιακών νομισμάτων θα επηρεάσει εκείνη των κρυπτονομισμάτων, επισημαίνει: «Τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν καμία σχέση με τα CBDCs, όχι άμεσα. Ναι, είναι αμφότερα ψηφιακές μορφές αξίας, αλλά το ψηφιακό ευρώ έναντι του bitcoin δεν διαφέρει από ένα “κανονικό” ευρώ έναντι του bitcoin. Nομίζω πως δεν θα επηρεάσουν καθόλου το ένα το άλλο». Ο κ.Γουίλαν, που χαρακτηρίζει εαυτόν bitcoiner, αφού ασχολείται επί χρόνια με κρυπτονομίσματα, σημειώνει ακόμα ότι η πεποίθηση πως τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα ως μέσο εγκληματικής δραστηριότητας αποτελεί τη μεγαλύτερη παρανόηση. «Πρόσφατη μελέτη της Chainalysis υπολογίζει ότι λιγότερο από 0,5% των συναλλαγών με κρυπτονομίσματα σχετίζεται με εγκληματική δραστηριότητα κάποιου είδους, σε αντίθεση με το “πραγματικό” χρήμα, όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 2% (https://blog.chainalysis.com/reports/2021-crypto-crime-report-intro-ransomware-scams-darknet-markets/)» εξηγεί.
Όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι ΗΠΑ αναμένεται να οδηγήσουν τις εξελίξεις και στο πεδίο των ψηφιακών νομισμάτων, αλλά υπάρχει και μια ευκαιρία για την ΕΕ: «Έχουμε την ευκαιρία να λάβουμε το προβάδισμα ή να ακολουθήσουμε γρήγορα τις ΗΠΑ. Είναι όμως εύκολο να γίνουν λάθη. Έχουμε ήδη το παράδειγμα του GDPR. Η ιδέα πίσω από τη δημιουργία του είναι καλή, σε επίπεδο εφαρμογής ωστόσο, στην ΕΕ δημιουργήσαμε έναν νόμο που κατέστρεψε την εμπειρία χρήστη στις ιστοσελίδες όλου του πλανήτη. Τώρα, με την εφαρμογή των συστημάτων που βασίζονται σε blockchain και τις σχετικές ρυθμίσεις, χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί, ώστε οι κανονισμοί που θα σχεδιάσουμε να μην έχουν ακούσιες επιπτώσεις» καταλήγει.
N. Στάμκος, MicroSTARS: Γιατί η ψηφιακή τεχνολογία εξαπλώνεται ταχύτατα
«Σε περιοχές του πλανήτη, όπως η Αφρική, εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε κανονικούς τραπεζικούς λογαριασμούς, αλλά -εξαιτίας αυτού του γεγονότος- αναπτύχθηκαν πολύ οι mobile εφαρμογές, η δυνατότητα δηλαδή οικονομικών συναλλαγών μέσω ψηφιακής τεχνολογίας και κινητών τηλεφώνων. Χώρες όπως η Κένυα ή η Νιγηρία έχουν πιο υψηλό δείκτη στη χρήση πλαστικού χρήματος ακόμα και από τη Δανία ή τη Σουηδία, όπου τα παιδιά δεν γνωρίζουν καν τι είναι το φυσικό χρήμα, γιατί δεν το βλέπουν πια στην καθημερινότητά τους» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νεοκλής Στάμκος, project manager του έργου MicroSTARS και στέλεχος του Κέντρου Επιχειρηματικής & Πολιτιστικής Ανάπτυξης (ΚΕΠΑ), που πρόσφατα διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη το 2ο διεθνές συνέδριο για τις εναλλακτικές χρηματοδοτήσεις (Αlternative Finance Forum), με την υποστήριξη της ΕΤΕπ και του Ινστιτούτου της.
Με τη φράση αυτή, ο κ.Στάμκος εξηγεί γιατί η ψηφιακή τεχνολογία γύρω από το χρήμα εξαπλώνεται ολοένα ταχύτερα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, με τα CBDCs να θεωρείται πως έχουν το επιπλέον πλεονέκτημα της αυξημένης αξιοπιστίας, επειδή ακριβώς εκδίδονται με την κρατική «βούλα». Όπως λέει, σε ό,τι αφορά το ψηφιακό ευρώ, ήδη έγινε μια δοκιμαστική εφαρμογή με την τεχνολογία του blockchain, ώστε να γίνει σαφές αν το σύστημα μπορεί να «σηκώσει» πολύ μεγάλο αριθμό συναλλαγών «και τα αποτελέσματα ήταν θετικά, αφού αποδείχτηκε ότι είναι εφικτό να γίνουν δισεκατομμύρια συναλλαγές ανά λεπτό». Προσθέτει ότι η σκέψη για την ανάπτυξη e-euro δεν ήρθε «από το πουθενά», αφού ήδη από τη θητεία της στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Κριστίν Λαγκάρντ προωθούσε την ιδέα της δημιουργίας παγκόσμιου ψηφιακού νομίσματος, την οποία έφερε μαζί της, όταν ανέλαβε το «τιμόνι» της ΕΚΤ.
«Στην εφαρμογή- “πιλότο” (https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2021/html/ecb.pr210714~d99198ea23.en.htmlπου), που έκαναν (στην ΕΚΤ), έβαλαν όριο 6.000 ψηφιακά ευρώ για τον καθένα μας. Εντυπωσιακό είναι ωστόσο ότι στο δεύτερο στάδιο, της πιο παραγωγικής εφαρμογής, το όριο αυτό “έφυγε”» σημειώνει ο κ.Στάμκος και προσθέτει ότι τα οφέλη της ύπαρξης ψηφιακών νομισμάτων είναι πολλά, από τη διαφάνεια και τον περιορισμό των ανισορροπιών, μέχρι τον καλύτερο έλεγχο της χρηματοπιστωτικής αγοράς, όπου η εικόνα γύρω από τα θεμελιώδη μεγέθη των τραπεζών δεν είναι πάντα ευκρινής: π.χ., παρατηρεί, η Ιταλία των περίπου 60 εκατ. κατοίκων διαθέτει σήμερα περίπου 500 τράπεζες, όταν η Ελλάδα των 11 εκατ. έχει μόνο τέσσερις συστημικές και μόλις περίπου 10 άλλες._
*Τη φωτογραφία παραχώρησε ο κ.Γουΐλαν ΑΠΕ-ΜΠΕ
