“Το Διάστημα έρχεται στη ζωή σου όπως ένας καλεσμένος που τη διευκολύνει. Δεν σου δημιουργεί στρες.” Το συγκεκριμένο σχόλιο δεν είναι μόνο το αμάλγαμα εκτεταμένης εμπειρίας ετών σε έναν χώρο κορυφαίων τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά αποτελεί και την συμπυκνωμένη λεκτική “απεικόνιση” της σημασίας της διαστημικής τεχνολογίας για την Ανθρωπότητα.
Σχόλιο που προϋποθέτει βαθιά γνώση ενός χώρου καθώς δεν είναι εύκολο να βρεθεί κάποιος σε κορυφαία θέση για το Διάστημα στην Ευρώπη, δεν είναι εύκολο μάλιστα μια Ελληνίδα να έχει τη διεύθυνση για την ανάπτυξη του Διαστήματος στη DEFIS της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η κ. Κατερίνα Καββαδά δικηγόρος με πτυχίο Νομικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με ειδίκευση στο Αεροπορικό και Διαστημικό Δίκαιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε νευραλγική θέση στην συγκεκριμένη Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ακριβώς γιατί επέλεξε να υπηρετήσει το πάθος της για τον τομέα. “Δεν γίνεται να δουλεύεις στον τομέα του Διαστήματος εάν δεν έχεις πάθος. Είμαι περίπου 25 χρόνια στο χώρο και όταν έκανα τις σπουδές μου στο Αεροπορικό και Διαστημικό Δίκαιο στις αρχές των 90s είχα δεχθεί μεγάλο χλευασμό.
Ένας νέος άνθρωπος πρέπει να δει το Διάστημα όχι από την ρομαντική του πλευρά μόνο αλλά ως έναν χώρο που ανανεώνεσαι. Έχει δυναμική, προοπτικές, εναλλαγές, χρώματα, πολιτική, οικονομία και στρατηγική. Το Διάστημα είναι ένα τριαντάφυλλο με πάρα πολλά πέταλα…” σχολιάζει για το πως βρέθηκε στο χώρο, ερωτηθείσα από το ραδιόφωνο του ΑΠΕ ΜΠΕ, “Πρακτορείο 104.9FM” κατά τη διάρκεια δημόσιας συζήτησης στην Πράγα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Διαστήματος.
Μαζί με την κ. Εύη Παπαντωνίου, Acting Director for Space στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η κ. Καββαδά είναι σήμερα μια από τις δύο Ελληνίδες στα ηνία του Διαστημικού Προγράμματος της ΕΕ. Η κ. Καββαδά θα δώσει μάλιστα μια συμβουλή σε όλες τις γυναίκες που θα αναρωτηθούν για το εάν είναι… ευπρόσδεκτες να «κυνηγήσουν» μια καριέρα στον τομέα. “Σε μια νεαρή κοπέλα που το σκέφτεται, θα έλεγα να μην το σκέφτεται. Το Διάστημα είναι κάτι σαν ένας ωκεανός στον οποίο πέφτεις και κολυμπάς. Αν σκεφτείς έστω και ένα λεπτό φρενάρεις. Το Διάστημα θέλει ορμή…” τονίζει η Γενική Διευθύντρια της ευρωπαϊκής DEFIS.
“Το Διάστημα έχει πάντα ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα”
Στις Βρυξέλλες από το 1997 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από το 2000 στην Επιτροπή που σχετίζεται με το διάστημα, η κ Καββαδά έχει στην Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης συνεισφέρει τα μέγιστα στα ευρωπαϊκά προγράμματα-ναυαρχίδες που σχετίζονται με την δορυφορική πλοήγηση, τα Galileo και EGNOS. Η συνέχεια για την καριέρα της στο Διάστημα ήρθε στον τομέα της ανάπτυξης και των εφαρμογών μέχρι τη Γενική Διεύθυνση Άμυνας, Βιομηχανίας και Διαστήματος το 2020.
“Το Διάστημα έχει πάντα ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Ξεκινάει έχοντας τον άνθρωπο στο κέντρο να προσφέρει υπηρεσίες οι οποίες θα του βελτιώσουν τη ζωή, θα του βελτιώσουν την ασφάλεια και την προστασία, είναι το τρίπτυχο ευζωίας (well being), ασφάλειας (safety) και την προστασία (security) πάντα όμως μέσα σε ένα πλαίσιο πραγματικής οικονομίας. Δεν μπορείς π.χ σήμερα να διανοηθείς να ταξιδεύεις χωρίς ένα σύστημα εύρεσης θέσης. Από το αυτοκίνητο μέχρι και το πιο πολύπλοκο σύστημα άμυνας, κάθετι έχει μέσα στοιχεία του Διαστήματος”, τόνισε αναφερόμενη στην διαστημική διάσταση της καθημερινής ζωής στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Διαστήματος η κ. Καββαδά.
Η Γενική Διεύθυνση ‘Αμυνας, Βιομηχανίας και Διαστήματος είναι υπεύθυνη για τις πολιτικές της ΕΕ σχετικά με την αμυντική και διαστημική βιομηχανία και ηγείται των δραστηριοτήτων της Επιτροπής που αφορούν αυτούς τους δύο τομείς. Στον τομέα του διαστήματος, η ΓΔ DEFIS ( Directorate-General for Defence Industry & Space ) επιβλέπει την εφαρμογή του Διαστημικού Προγράμματος της ΕΕ, το οποίο αποτελείται από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Παρατήρησης της Γης (Copernicus), το Ευρωπαϊκό Παγκόσμιο Δορυφορικό Σύστημα Πλοήγησης (Galileo) και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Επικάλυψης Γεωστατικής Πλοήγησης (EGNOS).
“Δεν υπάρχει Διάστημα και διαστημική πολιτική εάν δεν υπηρετήσει την αυτονομία σου ως κράτος μέσα από αυτή. Το Διάστημα έρχεται σαν εργαλειοθήκη. Εάν η εργαλειοθήκη σου είναι εξαρτώμενη από μη ευρωπαϊκά κεφάλαια ή ενδιαφέροντα, ανά πάσα στιγμή θα μπορέσεις να βρεθείς εκτεθειμένος. Εάν θέλεις λοιπόν να δομήσεις τη ζωή σου πάνω σε κάποιες υπηρεσίες, αυτές οι υπηρεσίες θα πρέπει να υπάρχουν στο διηνεκές και όχι να διατρέχουν το ρίσκο ανά πάσα στιγμή ο οποιοσδήποτε να σου τα “κλείσει”.
Υπάρχει εδώ το παράδειγμα του συστήματος πλοήγησης και εντοπισμού θέσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Galileo η ανάγκη για το οποίο δημιουργήθηκε μετά από τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας όταν σε μια νύχτα οι ΗΠΑ για δικούς τους στρατηγικούς λόγους, “απενεργοποίησαν” το GPS και βρέθηκε εκτεθειμένη όλη η αεροπλοΐα”, αναλύει η κ. Καββαδά. “Βέβαια σε καμία περίπτωση δεν μπορείς αυτή τη στρατηγική αυτονομία να τη βάλεις σε ένα πλαίσιο “Βόρειας Κορέας”, τουτέστιν να λειτουργείς με νοοτροπία “δεν μιλάω με κανέναν και κλείνω τα συστήματα”, πρόσθεσε.
Διαμόρφωση πολιτικής και νομοθεσία, λήψη αποφάσεων, διαστημικά προγράμματα και ασφάλεια, επικοινωνία είναι κύριες ενασχολήσεις της κας Καββαδά ενώ όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια είναι σε πρώτο πλάνο η ασφάλεια, η ανθεκτικότητα, η διαχείριση δεδομένων, πέρα από τη διαστημική έρευνα. Δραστηριότητες στις οποίες οι συνέργειες είναι σήμερα ακόμη πιο κρίσιμες για την Ευρώπη. “Η αυτονομία που πρέπει να έχεις στο Διάστημα πρέπει να αφορά τα κρίσιμα εξαρτήματα, κάτι που εάν δεν θα έχεις θα καταστραφείς. Ως Ευρώπη προσπαθούμε να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα σε όσα (σ.σ εξαρτήματα) είναι κρίσιμα και σε όσα δεν είναι”, ανάφερε η Γενική Διευθύντρια της DEFIS της ΕΕ.
Η σημασία του Διαστημικού Προγράμματος της ΕE και η Πρωτοβουλία Cassini
Σε τεχνολογικό επίπεδο κοινωνία και η οικονομία μας στηρίζονται σε δεδομένα που λαμβάνουμε από το διάστημα. Δεδομένα που χρησιμοποιούμε μάλιστα ανά πάσα στιγμή χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Όταν, για παράδειγμα, ακουμπάμε την κάρτα μας στο POS οι διατραπεζικές συναλλαγές συγχρονίζονται χάρη στη χρήση δορυφόρων που βρίσκονται 23.000 μακριά μας ενώ την ίδια ώρα εθνικές αρχές συλλέγουν δεδομένα από το διάστημα για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών (φωτιές, πλημμύρες, εκρήξεις ηφαιστείων). Την ίδια ώρα η γεωργία εξελίσσεται με τους αγρότες να χρησιμοποιούν σήματα από το Galileo & εικόνες υψηλής ευκρίνειας από το Copernicus για να βελτιστοποιήσουν την παραγωγή τους και να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
“Τα παραδείγματα είναι πολλά. Το Διάστημα εξυπηρετεί και άλλες πολιτικές όπως το Green Deal, την Ψηφιακή Μεταμόρφωση, την Βιομηχανική Πολιτική. Εάν αυτή τη στιγμή θέλεις να βοηθήσεις τον βιομηχανικό σου ιστό θα πρέπει να δημιουργήσεις κάποιες συνθήκες που θα επιτρέπουν και στις μεγάλες αλλά και στις μικρές βιομηχανίες να αδράξουν την ευκαιρία και να δημιουργήσουν το δικό τους επιχειρείν. Προσπαθείς να δώσεις όλα τα εχέγγυα σε μικρομεσαίες και Start-up επιχειρήσεις ώστε να επιβιώσουν και να δείξουν τι δυνατότητες έχουν χωρίς αυτές να χαθούν ή να αποκτηθούν από άλλα συμφέροντα.
Μια προσπάθεια που συνδέεται με την Πρωτοβουλία Cassini (Competitive Space Start-ups for Innovation). Να πάρεις μια εταιρία από το μηδέν και να την φτάσεις στο 100. Να το κάνεις όχι μόνο με το να δίνεις στις εταιρίες αυτού του μεγέθους αρχικά κεφάλαια αλλά με το βοηθάς να αναπτυχθούν τόσο ώστε να γίνεις, ως ΕΕ, εσύ πελάτης τους. Κάνεις κατά συνέπεια και προώθηση άλλων πολιτικών σου μέσα από το Διάστημα”, τόνισε η κα. Καββαδά.
“Αυτές οι μικρές εταιρίες ( σ.σ του χώρου της αεροδιαστημικής ) θέλουν μερικά συγκεκριμένα πράγματα. Θέλουν πελατεία, κεφάλαια και συμβόλαια – που μέχρι σήμερα ήταν μη ευρωπαϊκά – αλλά και δανειοδότηση. Πρέπει να δημιουργήσουμε ευρωπαϊκά Venture Capital που θα χρηματοδοτήσουν τις συγκεκριμένες εταιρίες και έτσι θα συνεχίσουν να έχουν ευρωπαϊκή ταυτότητα. Υπηρεσίες που θα γεννιούνται στην Ευρώπη και θα μένουν στην Ευρώπη”, σημειώνει με έμφαση για την ευρωπαϊκή διαστημική πραγματικότητα η Γενική Διευθύντρια της DEFIS της ΕΕ. Η κ. Καββαδά τόνισε μάλιστα πως πολιτικές όπως η Πρωτοβουλία Cassini μπορούν να βοηθήσουν “ιδίως το ελληνικό οικοσύστημα των σχετικών εταιριών”, αφού χώρες όπως π.χ η Γαλλία είναι ήδη πολύ ανεπτυγμένες στον τομέα αυτό.
“Η Ελλάδα που δεν έχει διαστημική “κουλτούρα” θα μπορέσει να δημιουργήσει ένα ανάχωμα σε ότι αφορά αυτές τις μικρές εταιρίες”, εξήγησε η Γενική Διευθύντρια της DEFIS που ανέφερε πως ειδικά την τελευταία δεκαετία υπάρχουν πολλές ελληνικές Start-ups του χώρου “με εξαιρετικές ιδέες” και μετέφερε την ανοιχτή πρόσκληση της ΕΕ σε όλους όσους ασχολούνται στον χώρο να μην κοιτάζουν στο εθνικό επίπεδο το comfort zone τους αλλά την διεθνή αγορά. “Πρέπει να έχεις την έδρα σου στην Ελλάδα αλλά το portfolio σου και εκτός Ελλάδας”, τόνισε η Ελληνίδα της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή DG DEFIS.
Με αυτά τα δεδομένα Ευρωπαϊκή Ένωση τον Μάιο του 2021 προχώρησε στη δημιουργία του πρώτου ολοκληρωμένου Διαστημικού Προγράμματος με στόχο την πλήρη αξιοποίηση αυτού του αγαθού. Το πρόγραμμα αποτελείται από από το Galileo, το ευρωπαϊκό σύστημα παγκόσμιας δορυφορικής πλοήγησης, το EGNOS, περιφερειακό σύστημα δορυφορικής πλοήγησης που διορθώνει το σήμα του GPS, το Copernicus, σύστημα παρακολούθησης της γης και το επερχόμενο σύστημα ασφαλών κυβερνητικών τηλεπικοινωνιών με τίτλο GOVSATCOM.
Τι είναι το GOVSATCOM και η ευρωπαϊκή προσπάθεια του Secure Connectivity
Οι ασφαλείς δορυφορικές επικοινωνίες που μπορούν να αναπτυχθούν έγκαιρα και αποτελεσματικά είναι ζωτικής σημασίας για κυβερνητικούς φορείς ασφάλειας όπως η αστυνομία, οι συνοριοφύλακες, οι πυροσβέστες, οι πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις κρίσης, μπορούν να βοηθήσουν στην ασφαλή επικοινωνία αποστολών αντιμετώπισης περιστατικών ασφάλειας, οι οποίες ενδέχεται να μην μπορούν να βασιστούν στα παραδοσιακά δίκτυα ή ενδέχεται να υπόκεινται σε απειλές στον κυβερνοχώρο.
Εδώ έρχεται το πρόγραμμα Κυβερνητικών Δορυφορικών Επικοινωνιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (GOVSATCOM) που στοχεύει στην παροχή ασφαλών και οικονομικά αποδοτικών δυνατοτήτων επικοινωνίας σε κρίσιμες αποστολές και λειτουργίες ασφάλειας που διαχειρίζονται η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της, συμπεριλαμβανομένων των παραγόντων εθνικής ασφάλειας και των υπηρεσιών και θεσμών της ΕΕ. “Είναι κάτι που λειτουργεί με τη χρήση της υπάρχουσας τεχνολογικής δυνατότητας στα κράτη, δέκα από τα οποία ανάμεσα στα 27 έχουν ήδη αυτή τη δυνατότητα.
Για να “βοηθήσω” λοιπόν ως ΕΕ τους άλλους που δεν έχουν αυτή την τεχνολογική δυνατότητα, αγοράζεται από την ΕΕ η επιπλέον δυνατότητα των δέκα αυτών χωρών – το λεγόμενο έξτρα capacity – και δίνεται δωρεάν, ως δείγμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, στους υπόλοιπους”, εξηγεί η κ. Καββαδά. Την ίδια ώρα πριν από περίπου ένα χρόνο, ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς της ΕΕ Τιερί Μπρετόν ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας συστοιχίας δορυφόρων που θα προσφέρουν ασφαλή συνδεσιμότητα στην Ευρώπη. Μια Ευρώπη που θέλει να είναι ένα βήμα μπροστά από τους άλλους διαστημικούς παίκτες στον πλανήτη.
“Σε ότι αφορά το Secure Connectivity, αυτό που έρχεται να κάνει το πρόγραμμα για την ασφαλή συνδεσιμότητα είναι να σου δώσει με συμπληρωματικό τρόπο μια μορφή τεχνολογικής χωρητικότητας επικοινωνίας και μεταφοράς δεδομένων (σ.σ capacity) που δεν την έχεις, στην μεταφορά δεδομένων με δορυφόρους αλλά με μειωμένες καθυστερήσεις ( σ.σ low latency ), με όσο πιο μεγάλη ασφάλεια γίνεται για κρατικές υπηρεσίες, ζητήματα άμυνας κ.ο.κ. Να τοποθετηθεί, πέρα από τις “μοιρασμένες” νυν δυνατότητες των χωρών με το GOVSATCOM που είπαμε, και μια συστοιχία δορυφόρων σε πολύ χαμηλή τροχιά (Low Earth Orbit) και στη συνέχεια όλες αυτές οι δυνατότητες να ενωθούν μαζί”, εξήγησε η κ. Καββαδά.
Η Γενική Διευθύντρια της DEFIS της ΕΕ περιέγραψε αυτή τη συστοιχία δορυφόρων ως έναν αστερισμό από 200 με 300 περίπου νέους δορυφόρους. Έναν αστερισμό που δεν είναι συγκρίσιμος με τους χιλιάδες δορυφόρους του αμερικανικού εμπορικής χρήσης συστήματος Starlink αφού αυτό το ευρωπαϊκό νέο σύστημα “θα συνεργάζεται με τους νυν υπάρχοντες δορυφόρους σε Μεσαία και Γεωστατική τροχιά (MEO και GEO) “.
Σε ότι αφορά τα χρονοδιαγράμματα για αυτούς τους νέους δορυφόρους του Secure Connectivity, η κ. Καββαδά ανέφερε πως επί του παρόντος στόχος είναι “οι υπηρεσίες από αυτούς τους δορυφόρους να ενεργοποιούνται προς το τέλος του 2024 με τις αρχές του 2025 με όλες τις υπηρεσίες διαθέσιμες το 2027″. Την ίδια ώρα έχει αποφασίσει αυτό το σύστημα να είναι εξελίξιμο, αναβαθμίσιμο σε μέγεθος και αναβαθμιζόμενο π.χ σε επίπεδο πενταετίας. Όταν οι επόμενες τεχνολογίες ωριμάζουν θα ενσωματώνονται και έτσι θα έχει το σύστημα έναν δυναμισμό, δεν θα είναι στάσιμο'”, τόνισε η Γενική Διευθύντρια DEFIS της Ευρώπης.
Το Πρόγραμμα Παρατήρησης Copernicus, το καμάρι της διαστημικής Ευρώπης που ονομάζεται Galileo και το σημαντικό EGNOS
Το Copernicus, είναι το Πρόγραμμα Παρατήρησης της Γης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο παρακολουθεί τον πλανήτη μας και το περιβάλλον προς το απόλυτο όφελος των πολιτών της Ευρώπης. Παρέχει δεδομένα, πληροφορίες και υπηρεσίες που βασίζονται σε εικόνες δορυφορικής παρατήρησης της Γης και σε δεδομένα επί τόπου (μη διαστημικά). Το Πρόγραμμα χρηματοδοτείται, συντονίζεται και διαχειρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με εταίρους όπως η ESA και η EUMETSAT.
Το πρόγραμμα Copernicus εξυπηρετείται από ένα σύνολο εξειδικευμένων δορυφόρων(η οικογένεια Sentinel) και συνεισφέρουσες αποστολές (υπάρχοντες εμπορικοί και δημόσιοι δορυφόροι). Σήμερα, υπάρχουν επτά δορυφόροι Sentinel σε τροχιά, τεσσάρων διαφορετικών τύπων. Οι δορυφόροι Copernicus, μαζί με επίγειους, εναέριους και θαλάσσιους αισθητήρες μέτρησης, παρέχουν τεράστιες ποσότητες παγκόσμιων δεδομένων.
Το Galileo είναι το σύστημα πλοήγησης και εντοπισμού θέσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επί του παρόντος, το πιο ακριβές παγκόσμιο σύστημα δορυφορικής πλοήγησης (GNSS), που εξυπηρετεί περισσότερους από τρία δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Μέχρι σήμερα, ο αστερισμός αποτελείται από 28 δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη σε υψόμετρο περίπου 23.000 χλμ. Το σύστημα υποστηρίζεται από μια σειρά επίγειων κέντρων και αισθητήρων σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Το Galileo παρέχει υπηρεσίες και εφαρμογές που βασίζονται σε δορυφόρους για ένα ευρύ φάσμα τομέων που κυμαίνονται από την αεροπορία και τη ναυτιλία έως τη γεωργία διασφαλίζοντας παράλληλα την ανεξαρτησία και την κυριαρχία της Ευρώπης και την ασφάλεια των Ευρωπαίων πολιτών.
Ιδιαίτερα σημαντική για την καθημερινότητα μας είναι όμως και η Υπηρεσία European Geostationary Navigation Overlay Service, ή εν συντομία EGNOS, το περιφερειακό δορυφορικό σύστημα της Ευρώπης (SBAS). Τα SBAS κάνουν τη ζωή μας καλύτερη σε πολλές δραστηριότητες και ιδιαίτερα στις μετακινήσεις μας αφού χρησιμοποιούνται για τη διόρθωση της απόδοσης παγκόσμιων δορυφορικών συστημάτων πλοήγησης, όπως το GPS. Για να επιτευχθεί αυτό, το EGNOS χρησιμοποιεί ένα σύνολο γεωστατικών δορυφόρων και ένα δίκτυο επίγειων σταθμών για να αυξήσει την ακρίβεια του GPS. Στα επόμενα 3 χρόνια, ένα νέο, πιο ισχυρό σύστημα που ονομάζεται «EGNOS V3» θα είναι διαθέσιμο και η εμπειρία των χρηστών θα μεγιστοποιηθεί μέσω της ενίσχυσης του σήματος του Galileo εκτός από του GPS.
Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Διαστήματος και ο ρόλος του Οργανισμού της ΕΕ για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA)
Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Διαστήματος του 2022 έλαβε χώρα στην έδρα του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA), ενός αποκεντρωμένου οργανισμού της ΕΕ με έδρα του την Πράγα και με ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων που έχουν κοινό παρονομαστή το διάστημα. Ο EUSPA έχει ως κύρια αποστολή του την παροχή προηγμένων, υψηλής ποιότητας και ασφαλών υπηρεσιών δορυφορικής πλοήγησης μέσω των συστημάτων Galileo και EGNOS, ενώ είναι υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία και την ασφάλεια των επίγειων και διαστημικών υποδομών τους.
O EUSPA παρέχει ασφαλείς ευρωπαϊκές υπηρεσίες δορυφορικής πλοήγησης, προωθεί την εμπορική εκμετάλλευση δεδομένων και υπηρεσιών των Galileo, EGNOS και Copernicus και συντονίζει το επικείμενο κυβερνητικό πρόγραμμα δορυφορικών επικοινωνιών της ΕΕ (GOVSATCOM) ενώ είναι υπεύθυνος και για τη διαπίστευση ασφαλείας όλων των στοιχείων του Διαστημικού Προγράμματος της ΕΕ.
ΑΠΕ-ΜΠΕ / Σωτήρης Κυριακίδης
