Ομιλία κ. Γεώργιου Ζανιά Προέδρου Δ.Σ Τακτική Γενική Συνέλευση Eurobank Holdings A.E. Πέμπτη 21 Ιουλίου 2022
Την τελευταία μιάμιση δεκαετία, οι κρίσεις τείνουν να υποκαταστήσουν την κανονικότητα, όπως τουλάχιστον την ξέραμε. Έτσι, και ενώ ζούμε την «ουρά» ελπίζουμε της υγειονομικής κρίσης, βρίσκεται σε εξέλιξη ένας πόλεμος στην Ευρώπη. Η γεωπολιτική αυτή κρίση ήρθε σε μια στιγμή που η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν σε τροχιά ανάκαμψης, καθώς τα κρούσματα του κορονοϊού υποχωρούσαν στις περισσότερες χώρες του κόσμου και οι διαταράξεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες εξασθενούσαν.
Ο πόλεμος, που αποτελεί μία ανθρωπιστική κρίση με χιλιάδες θύματα και εκατομμύρια ανθρώπους που υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, έφερε την παγκόσμια οικονομία αντιμέτωπη με νέα αύξηση της αβεβαιότητας, νέες χρηματοοικονομικές συνθήκες και με περαιτέρω σημαντική άνοδο των τιμών της ενέργειας, των τροφίμων και άλλων βασικών εμπορευμάτων. Αυτές οι συνθήκες επιδεινώνουν τις προοπτικές ανάπτυξης, ιδιαίτερα για την Ευρώπη, λόγω της υψηλής ενεργειακής εξάρτησής της από τη Ρωσία, ιδίως σε φυσικό αέριο.
Παράλληλα, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι μεγάλες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων επιβαρύνουν ιδιαίτερα τα άτομα με χαμηλό εισόδημα, εγείροντας σοβαρούς κινδύνους για την επισιτιστική ασφάλεια και την τροφοδότηση κοινωνικών εντάσεων. Ήδη ο δείκτης τιμών καταναλωτή έχει επιταχυνθεί στις περισσότερες οικονομίες παγκοσμίως σε υψηλά δεκαετιών, σημαντικά υψηλότερα από τον στόχο των Κεντρικών Τραπεζών. Επιπλέον, τους τελευταίους μήνες, οι πιέσεις των τιμών έχουν διαχυθεί στην ευρύτερη οικονομία, με αποτέλεσμα τη σημαντική ενίσχυση του δομικού πληθωρισμού σχεδόν σε όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες. Η εξέλιξη αυτή ενισχύει τις ανησυχίες για διατήρηση του πληθωρισμού σε υψηλά επίπεδα για διάστημα μεγαλύτερο από το αρχικά προβλεπόμενο, ωθώντας πολλές μεγάλες Κεντρικές Τράπεζες σε «επιθετική» στροφή στη νομισματική πολιτική τους για την αντιμετώπιση του υψηλού πληθωρισμού προκειμένου να αποφευχθούν δευτερογενείς επιπτώσεις.
Αντιμέτωπη με τις νέες αυτές προκλήσεις, η παγκόσμια οικονομία εκτιμάται ότι θα επιβραδυνθεί σημαντικά, με τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ να αναμένεται, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, να διαμορφωθεί σε 3,0% εφέτος, έναντι εκτίμησης 4,5% στο τέλος του προηγούμενου έτους. Στην Ευρωζώνη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει για φέτος ανάπτυξη 2,6%. Οι προβλέψεις αυτές περιβάλλονται από ασυνήθιστα υψηλό βαθμό αβεβαιότητας καθώς σημαντικοί κίνδυνοι ελλοχεύουν, συμπεριλαμβανομένων: μιας πιθανής επιδείνωσης του πολέμου, ιδιαίτερα μεγάλης σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής, απότομης διακοπής των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς την Ευρώπη, μεγαλύτερη από την αναμενόμενη επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας, η οποία δοκιμάζεται από την εφαρμογή αυστηρής στρατηγικής για μηδενική ανοχή στον κορονοϊό, ισχυρότερες διαταραχές στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και μια νέα έξαρση της πανδημίας λόγω εμφάνισης μίας ανθεκτικής στα υπάρχοντα εμβόλια μετάλλαξης.
Όλες αυτές οι εξελίξεις αναγκαστικά επηρεάζουν και τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί πως μέσα σ’ αυτή την ιδιαίτερη και δύσκολη συγκυρία, η χώρα μας βρίσκεται, για πρώτη φορά μετά από καιρό, σε πιο ευνοϊκή συγκριτικά θέση. Παράγοντες που συνηγορούν σε μια τέτοια διαφοροποίηση είναι: η βελτίωση της αξιοπιστίας της χώρας, η αξιοποίηση μιας σειράς ευκαιριών που δημιούργησε η μακρόχρονη κρίση, η σταδιακή απόδοση μιας σειράς μεταρρυθμίσεων που έγιναν κυρίως τα χρόνια των οικονομικών προγραμμάτων, τα πρωτοφανή σε ύψος ευρωπαϊκά κεφάλαια περί τα 90 δις ευρώ για τα επόμενα χρόνια και η εξυγίανση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
Έτσι, μετά τη βαθιά ύφεση το 2020 ύψους 9,0% λόγω του πρώτου και απρόσμενου κύματος της πανδημίας, η ελληνική οικονομία ανέκαμψε δυναμικά το 2021, επιτυγχάνοντας πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του 8,3%, και η ανάκαμψη συνεχίστηκε το πρώτο τρίμηνο του 2022 με πραγματική αύξηση του ΑΕΠ κατά 7% σε ετήσια βάση, ώστε στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2022 το πραγματικό ΑΕΠ να ξεπερνά τα προ πανδημίας επίπεδα κατά 3,0% (0,8% στην Ευρωζώνη). Πιο πρόσφατα, την προηγούμενη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναθεώρησε προς τα πάνω την πρόβλεψή της για ανάπτυξη το 2022 στην Ελλάδα στο 4% (από 3,5% που ήταν η εκτίμηση του Μαΐου), παρά την επιδείνωση του οικονομικού κλίματος και τον υψηλό πληθωρισμό. Η ανάπτυξη στη χώρα μας φέτος αναμένεται να στηριχτεί στις εξαγωγές υπηρεσιών (τουρισμός), στις δημόσιες επενδύσεις μέσω ΕΣΠΑ και Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και στην ιδιωτική κατανάλωση.
Οι απαιτήσεις για δημοσιονομικές παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων κρίσεων επανάφερε τα υψηλά ελλείμματα στον προϋπολογισμό, με το πρωτογενές έλλειμμα το 2020 να φτάνει το 7,2% του ΑΕΠ. Η δημοσιονομική κατάσταση όμως, πιστεύω, πως είναι διαχειρίσιμη υπό την αυστηρή προϋπόθεση πως θ’ αποφευχθούν εφεξής οι υπερβολές στη δημοσιονομική πολιτική και δεν θα υπάρξουν αρνητικές εκπλήξεις στην αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, προβλέπεται πως το 2022 το πρωτογενές έλλειμμα θα βρίσκεται στο 1,9%, επιστρέφοντας σε θετικό πρόσημο το 2023.
Το δημόσιο χρέος επίσης κρίνεται ως βιώσιμο λόγω των εξαιρετικών ποιοτικών χαρακτηριστικών που διαθέτει, παρά το τεράστιο ύψος του ως ποσοστό του ΑΕΠ (206.3% το 2020 και 193.3% το 2021), ενώ αναμένεται να πέσει κάτω από το 180% του ΑΕΠ στο τέλος του 2022. Σύμμαχο σε αυτή την αποκλιμάκωση του δημόσιου χρέους αποτελεί ο υψηλός βραχυπρόθεσμος πληθωρισμός, ο οποίος μάλιστα δεν αναμένεται να έχει τα γνωστά αρνητικά αποτελέσματα στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας καθώς αποτελεί ένα γενικευμένο φαινόμενο, αν και διαφορές υπάρχουν, και δεν αλλάζουν σε σημαντικό βαθμό οι σχετικές τιμές των προϊόντων.
Είναι βέβαια ανησυχητική η επιδείνωση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών, που έχει ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων. Ωστόσο, η πιστοληπτική αξιολόγηση του Ελληνικού Δημοσίου βρίσκεται πλέον μόλις μια βαθμίδα από την επενδυτική κατηγορία και η αναβάθμιση θα ευνοήσει τα ελληνικά ομόλογα και κατ’ επέκταση το ελληνικό Δημόσιο καθώς θα μειώσει το κόστος δανεισμού ενώ θα συμβάλει και στην περαιτέρω προσέλκυση ξένων επενδυτικών κεφαλαίων.
Το μεγαλύτερο μακροοικονομικό πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι ο πληθωρισμός καθώς ο σχετικός δείκτης έφτασε τον Ιούνιο στο 12,0%. Περισσότερο ανησυχητικό ίσως είναι πως ο πυρήνας του πληθωρισμού, εξαιρουμένων δηλαδή της ενέργειας και των τροφίμων, αυξήθηκε στο 6,0% τον Ιούνιο 2022 από 3,7% τον Μάιο. Αντίθετα, η εξέλιξη της ανεργίας είναι ενθαρρυντική με το ποσοστό της να ακολουθεί καθοδική πορεία και διαμορφώθηκε τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους στο 12,5% του εργατικού δυναμικού (χαμηλό 12 ετών). Το πρόβλημα όμως εδώ είναι πως πλησιάζουμε το ύψος της διαρθρωτικής ανεργίας η οποία είναι πιο δύσκολο να μειωθεί καθώς δεν επηρεάζεται από τον οικονομικό κύκλο, ενώ ήδη υπάρχουν κλάδοι της ελληνικής οικονομίας που αντιμετωπίζουν έλλειψη προσωπικού.
Κλείνοντας την αναφορά στη μακροοικονομική κατάσταση θα ήθελα ν’ αναφερθώ σε μια σειρά από προκλήσεις διαρθρωτικού χαρακτήρα που παραμένουν στην ελληνική οικονομία και απαιτούν την εφαρμογή κατάλληλης οικονομικής πολιτικής και μεταρρυθμίσεων. Σε αυτές περιλαμβάνονται: η παρατηρούμενη αυξημένη ροπή για εισαγωγές (που συμβάλει στην επίσης παρατηρούμενη αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών), η έλλειψη εσωτερικών αποταμιευτικών πόρων, η συνεχιζόμενη χαμηλή συμμετοχή των επενδύσεων στο ΑΕΠ, το αυξημένο κόστος δανεισμού, τα τυχόν προβλήματα απορρόφησης των τεράστιων αυτή τη φορά ευρωπαϊκών πόρων. Επαγρύπνηση χρειάζεται και για τη γρήγορη προσαρμογή στο νέο οικονομικό περιβάλλον που θα δημιουργηθεί μετά την τρέχουσα γεωπολιτική κρίση. Σε αυτές τις προκλήσεις πρέπει να προστεθεί και το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο από οικονομικής πλευράς, συνδέεται με την προσφορά ανθρώπινου δυναμικού και το οποίο αναδεικνύει από πέρυσι η Τράπεζά μας.
Κυρίες και κύριοι Μέτοχοι,
Ο τραπεζικός τομέας επέδειξε αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων κρίσεων. Οι τράπεζες ενισχύουν την κερδοφορία τους και εξυγιαίνουν τους ισολογισμούς τους, με δύο από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες να βρίσκονται ήδη σε μονοψήφιο ποσοστό κόκκινων δανείων, όπου αναμένεται να βρίσκονται και οι τέσσερις μέχρι το τέλος του έτους. Η Eurobank ήταν η πρώτη τράπεζα που πέτυχε μονοψήφιο ποσοστό Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων διατηρώντας παράλληλα τα επίπεδα κάλυψης των εν λόγω δανείων σε πολύ υψηλά επίπεδα. Η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών παραμένει σε επίπεδα άνω των ορίων που έχει θέσει η Βασιλεία ΙΙΙ αλλά και των αυστηρότερων ορίων της ΕΚΤ, ενώ η επιτευχθείσα κερδοφορία λειτουργεί πλέον ως μόνιμη πηγή ενίσχυσης των εποπτικών τους κεφαλαίων. Η ρευστότητα επίσης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος παραμένει ισχυρή. Είναι εντυπωσιακό ότι οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα το διάστημα Ιανουάριος 2021 έως και Μάϊο του 2022 αυξήθηκαν κατά 16,2 δισ. ευρώ ή 10,3% σε σχέση με το τέλος του 2020. Παράλληλα η χρηματοδότηση της Ελληνικής οικονομίας συνεχίστηκε το 2021, με τις καθαρές ροές χρηματοδότησης προς επιχειρήσεις να ανέρχονται σε 3,3 δισ. Ευρώ. Αυτή η τάση συνεχίστηκε και τους πρώτους πέντε μήνες του 2022 με το αντίστοιχο νούμερο να ανέρχεται σε 2,2 δισ. ευρώ ήδη. Η αύξηση χρηματοδότησης από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι μονόδρομος γιατί αυτή τη στιγμή τα εξυπηρετούμενα δάνεια ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα βρίσκονται κοντά στο 60% ενώ πριν την κρίση ξεπερνούσε το 100% και ήδη σε παρόμοιες χώρες όπως η Πορτογαλία το ποσοστό αυτό ήδη βρίσκεται στο 110%.
Με τις εξελίξεις αυτές, οι ελληνικές τράπεζες γίνονται πλέον “good banks” και είναι έτοιμες να υλοποιήσουν τον αναπτυξιακό τους ρόλο. Όχι μόνο μέσω των δικών τους χρηματοδοτήσεων αλλά και μέσω του σημαντικού ρόλου που έχουν στην αποτελεσματική κατανομή των πόρων του Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, όπου ο ρόλος των Τραπεζών στην αποτελεσματική κατανομή των κεφαλαίων αναμένεται να είναι καθοριστικός.
Κυρίες και κύριοι Μέτοχοι,
Στη Εurobank χτίζουμε ένα βιώσιμο μέλλον με όχημα την πρωτοπορία και με προορισμό τη στήριξη της μακροπρόθεσμης ευημερίας και ανάπτυξης. Η πρωτοπορία άλλωστε αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του DNA μας ως οργανισμού. Αναλογιζόμενοι το μέλλον των πελατών μας, της κοινωνίας και του πλανήτη, έχουμε εντάξει τα κριτήρια ESG ως βασικό μέρος της επιχειρηματικής στρατηγικής, της διαχείρισης κινδύνων και της επιχειρησιακής λειτουργίας. Μέσα από τη στρατηγική και τις δράσεις μας εξασφαλίζουμε θετικό αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία και στο κοινωνικό σύνολο ενώ συμβάλλουμε και στη συνολική προσπάθεια για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Ενδεικτικό αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής, και όχι μόνο, αποτελούν οι σημαντικά βελτιωμένες αξιολογήσεις της απόδοσης ESG από τους διεθνείς οίκους, συμβάλλοντας στην περαιτέρω αναγνώριση της Eurobank από το επενδυτικό κοινό. Κατά το 2021 η Eurobank πέτυχε εξαιρετική βαθμολογία στο δείκτη ESG της Sustainalytics, που την κατατάσσει μέσα στο top 10% μεταξύ των συγκρινόμενων (peer) Τραπεζών.
Καθώς η διαφορετικότητα και η συμπερίληψη αναδεικνύονται ως κρίσιμες προκλήσεις στη μετά την πανδημία εποχή, η Eurobank δεσμεύεται να προάγει την ισότητα των φύλων, μέσω προγραμμάτων όπως το βραβευμένο Women In Banking για την ενδυνάμωση των γυναικών εργαζομένων. Το 2021, η Eurobank συμπεριλήφθηκε στο δείκτη Ισότητας των Φύλων του Bloomberg.
Παράλληλα προχωράμε στην επικαιροποίηση της ESG στρατηγικής μας με βάση την οποία η Τράπεζα στοχεύει διαρκώς να υποστηρίζει και να χρηματοδοτεί τις προσπάθειες των πελατών της για την μετάβασή τους σε μια πιο πράσινη δραστηριότητα μέσω βιώσιμων χρηματοδοτήσεων και πράσινων δανειακών προϊόντων. Η Eurobank είναι η πρώτη τράπεζα που δημιούργησε ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα πράσινης χρηματοδότησης για τον τουρισμό.
Ο Όμιλος συμμετείχε με επιτυχία στο Climate Risk Stress Test που διενεργήθηκε φέτος από την ECB με θετικά αποτελέσματα τόσο σε σχέση με την ελληνική αγορά, αλλά και σε σχέση με αντίστοιχου μεγέθους και λειτουργικού μοντέλου τράπεζες της Ευρωζώνης. Τα θετικά αποτελέσματα σηματοδοτούν απόλυτα την πρόοδο της τράπεζας ως προς την ενσωμάτωση των ESG θεμάτων.
Με αίσθημα ευθύνης και ανταποδοτικότητας προς την κοινωνία, επίσης, εδώ και πολλά χρόνια η Eurobank υλοποιεί και εξελίσσει ένα πολύπλευρο Πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, και μέσα από αυτό, αφήνει το δικό της θετικό και ουσιαστικό αποτύπωμα για την χώρα, τους πολίτες της και κυρίως τους νέους.
Πριν ένα χρόνο ξεκινήσαμε τη μεγάλη Πρωτοβουλία για την ανάδειξη και την αντιμετώπιση του Δημογραφικού ζητήματος, στηρίζοντας συμβολικά αλλά και ουσιαστικά τις νέες οικογένειες σε όλα τα ανατολικά σύνορα της χώρας. Το 2022, χρηματοδοτήσαμε τη μεγάλη μελέτη με θέμα «Δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα: Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής», που υλοποιήθηκε από έγκριτους επιστήμονες του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών – ΙΟΒΕ και παρουσιάστηκε στο συνέδριο «Δημογραφικό – Η Μεγάλη Πρόκληση», παρουσία του Έλληνα Πρωθυπουργού.
Παράλληλα, είμαστε πολύ περήφανοι που φέτος η Πρωτοβουλία ΜΠΡΟΣΤΑ για την παιδεία κλείνει 20 χρόνια. Στις 2 αυτές δεκαετίες είχαμε την τιμή να βραβεύσουμε πάνω από 20.000 αριστούχους μαθητές και να συγχαρούμε τους ίδιους, τις οικογένειες και τους δασκάλους τους σε εκατοντάδες εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Ο στόχος μας είναι να αναδεικνύουμε την αξία της γνώσης, της επίμονης προσπάθειας και της ευγενούς άμιλλας και να επενδύουμε στο μέλλον, βοηθώντας τους νέους στο ξεκίνημα της ακαδημαϊκής τους διαδρομής.
Προς την ίδια κατεύθυνση, εδώ και 10 χρόνια έχουμε αναλάβει δράση για τη διασύνδεση της επιστήμης και της έρευνας με την καινοτόμα επιχειρηματικότητα επενδύοντας στον επιχειρηματικό επιταχυντή Egg. Σήμερα, το Egg είναι ίσως ο πιο αναγνωρισμένος start-up accelerator στην Ελλάδα, έχοντας στηρίξει πάνω από 1.000 νέους επιχειρηματίες και πάνω από 150 νέες επιχειρήσεις, κάποιες από τις οποίες είναι ιδιαίτερα επιτυχημένες στον τομέα τους, είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η Eurobank έχει αποδείξει επίσης, έμπρακτα, την ευαισθησία της σε περιόδους κρίσης και έκτακτης ανάγκης και έχει στηρίξει το Κράτος και την κοινωνία σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. Με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, η Τράπεζά μας κινητοποιήθηκε δυναμικά στις πυρκαγιές του 2021 και συνέβαλε με δενδροφυτεύσεις στην αποκατάσταση του δασικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αρχαίας Ολυμπίας. Παράλληλα ενίσχυσε τους ιδιώτες ελαιοπαραγωγούς να ανακτήσουν το εισόδημα τους συμβάλλοντας έτσι στην οικονομική ανάκαμψη της περιοχής, ενώ διοργάνωσε εκπαιδευτικές περιβαλλοντικές δράσεις για μαθητές και κατοίκους. Η Eurobank έχει υλοποιήσει ανάλογες δράσεις στις καταστροφικές πυρκαγιές της Ηλείας το 2007, την καταστροφή στο Μάτι το 2018 αλλά και για την πανδημία, με μεγάλες δωρεές στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και σε άλλους κρατικούς φορείς.
Αποδέκτες της στήριξής μας, όλα αυτά τα χρόνια, είναι μεταξύ άλλων η Πυροσβεστική, η Ελληνική Αστυνομία, οι Ένοπλες Δυνάμεις και τα Κρατικά Νοσοκομεία που έχουν πάντα πολύ μεγάλες ανάγκες.
Κυρίες και κύριοι Μέτοχοι,
Με ιδιαίτερα αυξημένο το αίσθημα ευθύνης απέναντι στους μετόχους μας, τους πελάτες μας και την κοινωνία, η Eurobank συνεχίζει να πρωτοπορεί, και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό, δημιουργώντας αξία και ευημερία. Η τράπεζα μετασχηματίζεται γρήγορα και γίνεται πιο απλή, πιο γρήγορη, πιο φιλική. Για όλα αυτά στηρίζεται στους δικούς της ανθρώπους, οι οποίοι δίνουν το καλύτερο εαυτό τους και σε σας, τους μετόχους μας, που την στηρίζεται με την εμπιστοσύνη σας.
Ομιλία κ. Φωκίωνα Καραβία Διευθύνοντος Συμβούλου Τακτική Γενική Συνέλευση Eurobank Holdings A.E. Πέμπτη 21 Ιουλίου 2022
Σας ευχαριστώ πρώτα από όλα για την παρουσία σας στην ετήσια Γενική Συνέλευση των μετόχων της Eurobank.
Το έτος 2021, για τα αποτελέσματα του οποίου θα μιλήσω στη συνέχεια αναλυτικά, είναι μια χρονιά-ορόσημο για την Τράπεζα από πολλές απόψεις. Πριν όμως παρουσιάσω τα όσα σημαντικά πέτυχε η Eurobank τον προηγούμενο χρόνο, επιτρέψτε μου να αναφερθώ στις εξελίξεις που σημάδεψαν το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους και τις νέες προκλήσεις που αναδύονται για τη διεθνή και την ελληνική οικονομία, αλλά και το τραπεζικό σύστημα.
Πριν ακόμη οι οικονομίες, σε όλο τον κόσμο, καταφέρουν να ανακάμψουν πλήρως από την πανδημία, μια σειρά δυσμενών παραμέτρων συσσωρεύονται και δημιουργούν κινδύνους. Οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν υποστεί σοβαρή διαταραχή, ενώ μια διεθνής ενεργειακή κρίση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, κυρίως ως αποτέλεσμα της εισβολής στην Ουκρανία. Η άνοδος του πληθωρισμού έχει φέρει το απότομο τέλος της περιόδου των μηδενικών επιτοκίων, με αλλεπάλληλες αυξήσεις -που αναμένεται να συνεχιστούν το επόμενο διάστημα. Αυτές θα έχουν επιπτώσεις στο ρυθμό ανάπτυξης, ενώ ορισμένες μεγάλες οικονομίες δεν αποκλείεται να περάσουν, έστω για βραχύ χρονικό διάστημα, και σε φάση ύφεσης. Σε αυτό το περιβάλλον, η αύξηση του κόστους ζωής επηρεάζει δυσανάλογα τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις.
Παρόλα αυτά, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις άλλες βασικές αγορές μας, οι προοπτικές παραμένουν θετικές. Η Ελλάδα κατέγραψε ήδη έναν από τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάκαμψης, 8,3% για το 2021, ενώ η αύξηση του ΑΕΠ για το τρέχον έτος υπολογίζεται ότι θα είναι της τάξης του 4%. Βασικό μοχλό ανάπτυξης τα προσεχή έτη θα αποτελέσουν τα διαθέσιμα για τη χώρα ευρωπαϊκά κονδύλια, με προεξάρχον το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, συνολικού ύψους περίπου 90 δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 2027. Υπάρχει επαρκής ρευστότητα στην οικονομία χάρη και στην αύξηση των καταθέσεων στη διάρκεια της πανδημίας κατά €35 δισ. ενώ το κρατικό ταμειακό απόθεμα ασφαλείας ανέρχεται σε σχεδόν €40 δισ. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα ευρωπαϊκά κονδύλια έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές, ώστε να κατευθυνθούν σε επενδυτικούς και αναπτυξιακούς στόχους. Ταυτόχρονα, το τραπεζικό σύστημα, το οποίο με πρωτοπόρο τη Eurobank ολοκληρώνει την εξυγίανσή του, είναι σε θέση και να συμβάλει στη χρηματοδότηση της οικονομίας, αλλά και να επιτελέσει το κρίσιμο έργο που του έχει ανατεθεί, δηλαδή της διοχέτευσης των ευρωπαϊκών πόρων στην ορθή κατεύθυνση. Περαιτέρω αναπτυξιακή ώθηση αναμένεται από ξένα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια που δραστηριοποιούνται ξανά στην Ελλάδα, χάρη στην σταθερή πρόοδο των δημοσίων οικονομικών, τη διαμόρφωση κλίματος φιλικού προς τις επενδύσεις και την πλήρη άρση των αμφιβολιών για τις κεντρικές επιλογές της χώρας. Με βάση στοιχεία του ΟΗΕ που δημοσιεύτηκαν πριν από λίγες εβδομάδες, οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα ανήλθαν στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 30 ετών, κοντά στα 6 δις δολάρια το 2021.
Δεδομένων όμως των διεθνών προκλήσεων, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα δημοσιονομικά περιθώρια της χώρας παραμένουν περιορισμένα, επομένως οποιεσδήποτε κινήσεις στήριξης από το κράτος πρέπει να είναι στοχευμένες και όχι οριζόντιες, να γίνονται με μέτρο. Να θυμηθούμε ότι τα υπερβολικά δίδυμα ελλείμματα ήταν αυτά που μας οδήγησαν στην κρίση, άρα πρέπει να αποφύγουμε πιθανή υποτροπή. Καθώς μάλιστα συνεχίζεται η προσπάθεια της χώρας για την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, η οποία, αν και δυσχερέστερη σε προβληματικό διεθνή περίγυρο, πιστεύουμε ότι θα συντελεστεί, εφόσον επιδείξουμε την απαραίτητη δημοσιονομική σύνεση.
Καλύτερες αναπτυξιακές προοπτικές, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, προβλέπονται και για τις άλλες χώρες όπου έχουμε ισχυρή παρουσία. Ήδη πέρυσι, τόσο η Κύπρος όσο και η Βουλγαρία ήταν μεταξύ των χωρών με την ταχύτερη ανάκαμψη, με 5% και 4,2% αντίστοιχα, ενώ θετικές προοπτικές διαμορφώνονται και για το 2022.
Σε αυτό το μακροοικονομικό περιβάλλον, οι επιδόσεις της Τράπεζας το 2021, μας επιτρέπουν να κινηθούμε αποφασιστικά προς το μέλλον. Η σημαντικότερη, ασφαλώς, εξέλιξη ήταν η ολοκλήρωση έγκαιρα, του σχεδίου εξυγίανσης του ισολογισμού που είχαμε ανακοινώσει το 2019. Το σχέδιο αρθρωνόταν σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, ενισχύσαμε την κεφαλαιακή βάση μας με τη συγχώνευση με την Grivalia, καθώς και με μια σειρά συναλλαγών για αύξηση των κεφαλαίων χωρίς απομείωση της αξίας των μετόχων. Στη συνέχεια, μειώσαμε εγκαίρως τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα (NPE), υλοποιώντας πρώτοι ένα σχεδιασμό ο οποίος υιοθετήθηκε και από τις υπόλοιπες τράπεζες στην Ελλάδα. Ως αποτέλεσμα, στα ετήσια αποτελέσματά μας για το 2021, είμαστε η πρώτη ελληνική τράπεζα που κατέγραψε μείωση του δείκτη NPE σε μονοψήφιο αριθμό (6,8%), ενώ μόλις το 2016 είχε καταγραφεί το ανώτατο σημείο στο 45,2%. Αυτό ήταν και προαπαιτούμενο για το τελευταίο σκέλος του σχεδίου μας, δηλαδή για την επίτευξη διατηρήσιμης διψήφιας απόδοσης επί των ιδίων κεφαλαίων. Το 2022 υλοποιούμε τη δέσμευσή μας, καθώς εισερχόμαστε πλήρως σε αναπτυξιακή τροχιά. Και έχουμε ήδη ανακοινώσει την πρόθεση μας για διανομή μερίσματος, για πρώτη φορά μετά το 2008, από τα κέρδη του 2022, με την προϋπόθεση της σχετικής έγκρισης των εποπτικών αρχών. Η μέχρι σήμερα εκτέλεση του προϋπολογισμού για το 2022, αυξάνει την πεποίθηση μας για τη διανομή μερίσματος.
Τα οικονομικά αποτελέσματα του Ομίλου για το 2021 κινήθηκαν εντός ή και πέραν της στοχοθεσίας. Τα κέρδη προ-προβλέψεων ξεπέρασαν το 1 δις ευρώ, ενώ τα οργανικά λειτουργικά κέρδη προσέγγισαν τα 500 εκ. Ειδικότερα, τα καθαρά έσοδα από τόκους μειώθηκαν κατά 2,1% (το 2021 σε €1.321εκ.), κυρίως λόγω της πώλησης των χαρτοφυλακίων μη εξυπηρετούμενων δανείων. Τα καθαρά έσοδα από προμήθειες ενισχύθηκαν κατά 18,7% (και ανήλθαν σε €456εκ.), κυρίως λόγω των εσόδων από τις εργασίες του Δικτύου, τις χορηγήσεις δανείων και τη διαχείριση περιουσίας. Ειδικά για την τελευταία, τα υπό διαχείριση κεφάλαια, σημείωσαν σημαντική αύξηση κατά 38%, στα 4.4 δις ευρώ. Οι λειτουργικές δαπάνες σημείωσαν μικρή μόνο μεταβολή, κατά 0,8% στα €876εκ., με το δείκτη κόστους-εσόδων να παραμένει σταθερά κάτω του 50%, στο 46,0%.
Οι καταθέσεις πελατών αυξήθηκαν κατά σχεδόν €6 δισ., παρέχοντας την απαραίτητη ρευστότητα για νέες εκταμιεύσεις δανείων ύψους €7,8 δισ. στην Ελλάδα. Ενισχύθηκαν επίσης και οι εργασίες Private Banking, μέσω των τριών κέντρων Ελλάδος, Λουξεμβούργου και Κύπρου, καθώς τα υπόλοιπα ενεργητικού και παθητικού που διαχειριζόμαστε για τους πελάτες μας ενισχύθηκαν κατά 15%.
Ορόσημο για την Τράπεζα αποτέλεσε η ολοκλήρωση της τιτλοποίησης Mexico ύψους €3,2δισ., η οποία οδήγησε σε μονοψήφιο δείκτη NPEs, χωρίς να έχει καμία αρνητική επίπτωση στους δείκτες εποπτικών κεφαλαίων. Παράλληλα, ενισχύσαμε τα κεφάλαιά μας με τις συναλλαγές τιτλοποίησης εξυπηρετούμενων δανείων (Wave) και πώλησης υπηρεσιών αποδοχής και εκκαθάρισης συναλλαγών καρτών (Triangle).
Η κερδοφορία, αλλά και οι παραπάνω συναλλαγές, διαμόρφωσαν τη συνολική κεφαλαιακή επάρκεια στο 16,8%, ενώ ο δείκτης βασικών ιδίων κεφαλαίων με την πλήρη εφαρμογή των κανόνων της Βασιλείας ΙΙΙ (FL CET1) αυξήθηκε κατά 160 μονάδες βάσης, σε 13,6%.
Ουσιαστική συμβολή στα αποτελέσματα του Ομίλου είχαν, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, οι διεθνείς δραστηριότητες, οι οποίες διακρίνουν τη Eurobank έναντι του εγχώριου ανταγωνισμού. Πρόθεσή μας είναι να τις επεκτείνουμε, τόσο οργανικά όσο και με την εκμετάλλευση ευκαιριών που ενδεχομένως εμφανιστούν στην αγορά. Στη Βουλγαρία, η Postbank είναι η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα βάσει του ενεργητικού, ενώ η Eurobank Cyprus είναι η πιο εύρωστη και κερδοφόρα τράπεζα στη χώρα. Το 2021 ενισχύσαμε τη θέση μας στη Σερβία με τη συγχώνευση της Direktna Bank με την Eurobank Serbia, κατέχοντας πλέον μερίδιο 70% στη νέα τράπεζα. Στην Κύπρο, αποκτήσαμε μερίδιο συμμετοχής 12,6% στην Ελληνική Τράπεζα, τη δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας. Συνολικά, η συμβολή των διεθνών δραστηριοτήτων στην καθαρή κερδοφορία μας ανήλθε σε €148 εκατ., με συνολικό δανειακό χαρτοφυλάκιο περίπου €10 δισ.
Στη βάση αυτών των αποτελεσμάτων παρουσιάσαμε το επιχειρηματικό μας πλάνο για την τριετία 2022-24. Οι βασικοί στόχοι αφορούν διατηρήσιμη απόδοση ιδίων κεφαλαίων, τουλάχιστον 10% το χρόνο, μέση ετήσια αύξηση των κερδών ανά μετοχή κατά 13%, η οποία είναι εμπροσθοβαρής το 2022, οργανική δημιουργία κεφαλαίου άνω των 100 μονάδων βάσης ετησίως, μέσω τις οποίας θα υποστηριχθεί η αύξηση του δανειακού χαρτοφυλακίου, η περαιτέρω βελτίωση του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας καθώς και διανομή μερισμάτων.
Το μοντέλο λειτουργίας μας εξελίσσεται διαρκώς πάνω σε τρεις κεντρικούς πυλώνες. Πρώτος πυλώνας – η Eurobank ως «Τράπεζα της Ανάπτυξης». Έχουμε ευθυγραμμίσει το σχεδιασμό μας με τις προτεραιότητες του σχεδίου Ελλάδα 2.0 και εστιάζουμε στη χρηματοδότηση μεγάλων έργων υποδομής καθώς και των επενδύσεων από μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις. Η Τράπεζα έχει κεντρική συμμετοχή σε όλα σχεδόν τα μείζονα έργα: στο εμβληματικό project του Ελληνικού, στην ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης-Αττικής, στους αυτοκινητοδρόμους της Εγνατίας και της Ολυμπίας Οδού, στην κατασκευή της μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω φυσικού αερίου στην Κομοτηνή. Αποτελούμε την τράπεζα επιλογής των περισσότερων κορυφαίων διεθνών επενδυτών στην Ελλάδα και έχουμε οργανώσει μια ειδική μονάδα για τη στήριξη των πελατών, ώστε να εντάξουν επενδυτικά σχέδια στο Ταμείο Ανάκαμψης. Περαιτέρω, η Τράπεζα μας είχε ηγετική θέση στη χρηματοδότηση της ποντοπόρου ναυτιλίας. Με βάση στοιχεία έτους 2021, η Eurobank ανήλθε στην πρώτη θέση, με το μεγαλύτερο χαρτοφυλάκιο δανείων προς τις ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες ανάμεσα στις ελληνικές τράπεζες και το δεύτερο μεγαλύτερο παγκοσμίως.
Ο δεύτερος πυλώνας συνδυάζει την ανάπτυξη και τη συμμετοχικότητα (inclusive growth). Η Eurobank είναι η πρώτη ελληνική τράπεζα σε δανειακά υπόλοιπα λιανικής τραπεζικής, δηλαδή προς μικρές επιχειρήσεις, στα προσωπικά δάνεια, στην έκδοση πιστωτικών καρτών και στη στεγαστική πίστη. Υποστηρίζουμε με εξειδικευμένα στελέχη και προϊόντα τις μικρές επιχειρήσεις, ώστε να αξιοποιήσουν όλους τους διαθέσιμους πόρους και χρηματοδοτικά προγράμματα, κρατικά και ευρωπαϊκά.
Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή των κοινωνικά υπεύθυνων τραπεζικών πρωτοβουλιών, παρέχοντας μικροχρηματοδότηση μέσω της Action Finance Initiative (AFI), για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη στήριξη της πρόσβασης επιχειρηματιών σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.
Ο τρίτος πυλώνας αφορά το μετασχηματισμό της Τράπεζας, το πρόγραμμα EUROBANK2030. Έχουμε υιοθετήσει ένα μοντέλο που ενσωματώνει τα καλύτερα στοιχεία της αναντικατάστατης φυσικής επαφής και τις μοναδικές δυνατότητες και ευκολίες της τεχνολογίας. Δεν είναι τυχαίο ότι μοντέλο phygital ακολουθούν και κορυφαίοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί διεθνώς. Με τον τρόπο αυτό, αξιοποιούμε με τον καλύτερο τρόπο τις δυνατότητες του έμψυχου δυναμικού μας, εμβαθύνουμε τη σχέση με τους πελάτες μας, και, παράλληλα, ελέγχουμε το λειτουργικό κόστος. Συνεχίζουμε να επενδύουμε σημαντικούς πόρους στην τεχνολογία και το ανθρώπινο κεφάλαιο: Προσθέσαμε στο προσωπικό μας 150 εξειδικευμένα στελέχη στον τομέα της Πληροφορικής, μεταφέρουμε τις εφαρμογές και τα δεδομένα μας στο cloud, αναπτύσσουμε τις υποδομές μας για την ευρεία χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και αξιοποίησης των δεδομένων σε διάφορες τραπεζικές εφαρμογές, εμπλουτίζουμε καθημερινά τα ψηφιακά μας κανάλια. Επίσης, ξεκινήσαμε την αναβάθμιση των συστημάτων μας με τεχνολογίες αιχμής, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου κεντρικού συστήματος της Temenos, το οποίο ήδη εγκαθιστούμε στις διεθνείς δραστηριότητες. Σημαντικό μέρος των πόρων του μετασχηματισμού μας κατευθύνεται στην απλοποίηση των εσωτερικών μας διαδικασιών, μείωση της γραφειοκρατίας και εσωτερική ψηφιοποίηση, ώστε να βελτιώσουμε την εμπειρία των πελατών μας, αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων μας.
Το μοντέλο λειτουργίας phygital εκφράζεται απόλυτα στη νέα γενιά καταστημάτων που αρχίσαμε να εγκαινιάζουμε στα τέλη του 2021 και τα οποία είναι εντυπωσιακά στη όψη, φιλικά στον πελάτη και ιδιαίτερα λειτουργικά.
Στο πλαίσιο του μετασχηματισμού μας, με κεντρική θέση στη στρατηγική μας αποκτά και η διαχείριση μιας νέας μορφής κινδύνου, του κλιματικού κινδύνου. Υλοποιήσαμε ένα έργο που έθεσε τα θεμέλια για την ενσωμάτωση των σχετικών κριτηρίων στις πολιτικές και τα προϊόντα μας, αναπτύσσοντας ένα λεπτομερή οδικό χάρτη για την αποτελεσματική διαχείριση του, που συνεχίζεται και εντός του 2022. Αποτελεί κεντρική επιχειρηματική μας απόφαση, ότι η Τράπεζα θα συνεχίσει να συνεργάζεται με όλους τους πελάτες της, ανεξάρτητα από το σημερινό τους αποτύπωμα άνθρακα και θα τους στηρίξει, ώστε να εφαρμόσουν το δικό τους σχέδιο πράσινης μετάβασης, παρέχοντας χρηματοδότηση και συμβουλευτικές υπηρεσίες.
Η Eurobank αποτελεί εργοδότη επιλογής τόσο για τους νέους, όσο και για τα καλύτερα έμπειρα στελέχη της τραπεζικής αγοράς. Επιδιώκουμε με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και δράσεις ένα εργασιακό περιβάλλον απόλυτα ευθυγραμμισμένο με τις καλύτερες διεθνείς πρακτικές. Αξιοποιώντας την εμπειρία της πανδημίας, γίναμε πρόσφατα η πρώτη ελληνική τράπεζα που καθιέρωσε το μοντέλο της υβριδικής εργασίας, τόσο από το γραφείο όσο και εξ αποστάσεως, με μεγάλη ανταπόκριση από το προσωπικό μας. Στον τομέα της ισότητας, η Eurobank είναι μία από τις πέντε μόνον ελληνικές εταιρείες που συμμετέχουν στο Bloomberg Gender Equality Index. Και ενθαρρύνουμε την εκπροσώπηση των δύο φύλων στην εταιρική ιεραρχία μέσω του προγράμματος mentoring Women in Banking (WiB) και της στήριξης της πρωτοβουλίας «the Boardroom», που προετοιμάζει γυναίκες για την ένταξή τους στα διοικητικά συμβούλια επιχειρήσεων.
Έχουμε αίσθηση του ρόλου μας στην οικονομία αλλά και στην κοινωνία. Θεωρούμε γι’αυτό αναπόσπαστο κομμάτι της δραστηριότητάς μας τις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Το 2021 αναλάβαμε μια μείζονα πρωτοβουλία, που προβάλλεται και στα επόμενα χρόνια, για την ανάδειξη και αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος στην Ελλάδα. Το δημογραφικό συνιστά τη μεγαλύτερη, ίσως, πρόκληση που έχει μπροστά της η χώρα και αγγίζει όλες τις πτυχές του μέλλοντός της, ενώ επηρεάζει καθοριστικά και πέραν των κοινωνικών, όλα τα βασικά οικονομικά μεγέθη. Η πρωτοβουλία περιλαμβάνει (μεταξύ πολλών άλλων δράσεων) τη χρηματοδότηση μιας αναλυτικής μελέτης και προτάσεων πολιτικής, που ήδη παρουσιάσαμε μαζί με το ΙΟΒΕ, καθώς και την παροχή στήριξης σε νέους γονείς και οικογένειες, εστιάζοντας σε ακριτικές γεωγραφικές περιοχές.
Κυρίες και κύριοι μέτοχοι,
Χωρίς να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ο ουρανός της παγκόσμιας οικονομίας έχει ήδη μαζέψει πολλά σύννεφα και καλούμεθα να διαχειριστούμε συνεχώς εναλλασσόμενες προκλήσεις, η Eurobank βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για να πρωταγωνιστήσει στον ανοδικό κύκλο στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες όπου έχουμε παρουσία.
Εμφανίζουμε τα υψηλότερα βασικά έσοδα προ προβλέψεων στον κλάδο, μέσω ενός διαφοροποιημένου επιχειρηματικού μοντέλου, το οποίο περιλαμβάνει έσοδα από τις τραπεζικές εργασίες στην Ελλάδα, τις διεθνείς δραστηριότητες και ένα επενδυτικό χαρτοφυλάκιο ακινήτων, υψηλής ποιότητας, χάρη στη συγχώνευση μας με τη Grivalia.
Διαθέτουμε την καλύτερη ποιότητα ενεργητικού και κεφαλαιακή επάρκεια από τις υψηλότερες, η οποία βελτιώνεται συνεχώς χάρη στα οργανικά μας αποτελέσματα.
Έχουμε προσωπικό με εξαιρετικά προσόντα, με επαγγελματική εμπειρία, το οποίο, χάρη και στα κίνητρα που είμαστε πλέον σε θέση να παρέχουμε, ενστερνίζεται τους στόχους και τις επιδιώξεις του Οργανισμού και πολλαπλασιάζει τις προσπάθειες για την επίτευξή τους. Με την ευκαιρία της σημερινής Γενικής Συνέλευσης, θα ήθελα δημοσίως να ευχαριστήσω όλα τα στελέχη και τους εργαζόμενους της τράπεζας για την αφοσίωση και αποτελεσματικότητα τους.
Διαθέτουμε ένα πλαίσιο αξιών και μια εταιρική κουλτούρα που μας επιτρέπει να ανταποκρινόμαστε στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Συνοψίσαμε τον απώτερο σκοπό της Τράπεζας στη φράση «Η ευημερία χρειάζεται πρωτοπόρους». Η φράση αποτυπώνει το όραμά μας να είμαστε η τράπεζα που δημιουργεί ευημερία για όλους – τους πελάτες, το προσωπικό, τους μετόχους και ολόκληρη την κοινωνία.
Και, τέλος, διαθέτουμε εσάς, τους μετόχους μας, που μας στηρίξατε σε κάθε δυσκολία και κάθε υποτροπή της κρίσης. Η πολυσχιδής και διεθνοποιημένη μετοχική βάση αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για την Τράπεζά μας, την Τράπεζά σας. Είμαστε ευγνώμονες για τη στάση σας μέχρι σήμερα και γνωρίζουμε ότι έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για να ανταποδώσουμε την εμπιστοσύνη σας. Όλοι οι άνθρωποι της Eurobank δίνουμε καθημερινά τον καλύτερο εαυτό μας για την πρόοδο του οργανισμού και τη δημιουργία αξίας. Αυτή είναι η δέσμευσή μας απέναντί σας, αυτή τη δέσμευση θα τηρήσουμε.
