Τα κτενοφόρα, τα ζελατινώδη πλάσματα της θάλασσας που μοιάζουν με μέδουσες, και όχι οι σπόγγοι, ήταν τα πρώτα ζώα στη ρίζα του «οικογενειακού δέντρου» του ανθρώπου. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας αμερικανικής επιστημονικής έρευνας, με επικεφαλής έναν Έλληνα βιολόγο της Διασποράς, που έρχεται να αμφισβητήσει μιαν άλλη μελέτη, η οποία μόλις πριν από δύο εβδομάδες είχε υποστηρίξει ότι από τα σφουγγάρια ξεκίνησε η εξέλιξη των ζώων, για να καταλήξει στον άνθρωπο.
Η διαμάχη, για το αν οι σπόγγοι ή τα κτενοφόρα είναι τα αρχαιότερα ζώα, είναι μία από τις πιο μακρόχρονες στο πεδίο της εξελικτικής Βιολογίας. Όταν ο θαλάσσιος βιολόγος Στιβ Χίλενμπεργκ δημιούργησε το 1999 τον διάσημο ήρωα καρτούν Μπομπ Σφουγγαράκη, έπαιρνε το μέρος των σφουγγαριών, που αρχικά είχαν θεωρηθεί οι προπάτορες μας.
Όμως οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Αντώνη Ρόκα, καθηγητή Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ του Τενεσί, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Ecology & Evolution», ανάπτυξαν μια νέα μέθοδο σύγκρισης γενετικών δεδομένων, με βάση την οποία θεωρούν βέβαιη την πρωτοκαθεδρία των κτενοφόρων έναντι των σπόγγων.
Η απάντηση στο ερώτημα «σπόγγοι ή κτενοφόρα» έχει μεγάλη σημασία προκειμένου να κατανοήσουν οι επιστήμονες πώς ξεκίνησαν και πώς εξελίχθηκαν το νευρικό σύστημα, το πεπτικό και άλλα όργανα. Εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, το βασικό κριτήριο για την ταξινόμηση της εξέλιξης των ζώων ήταν η σχετική πολυπλοκότητα των οργανισμών: όσο απλούστερο φαινόταν ένα ζώο, τόσο αρχαιότερο θεωρείτο και κάπως έτσι οι πολύ απλοί σπόγγοι βρέθηκαν από παλιά στη ρίζα του «δέντρου».
Όταν πιο πρόσφατα άρχισε η επανάσταση της γενετικής, οι βιολόγοι την αξιοποίησαν για να χρονολογήσουν την αρχαιότητα των οργανισμών με βάση τις μεταλλάξεις του DNA τους, δημιουργώντας έτσι το νέο επιστημονικό πεδίο της φυλογονιδιωματικής. Όμως, ακόμη και με τη βοήθεια του γενετικού υλικού, παρέμειναν αμφιβολίες για τη «ρίζα» του δέντρου.
Μια γενετική μελέτη του 2008 τοποθέτησε για πρώτη φορά τόσο πειστικά τα κτενοφόρα στη βάση των ζώων, αναζωπυρώνοντας τη διαμάχη. Αλλά στο τέλος Μαρτίου φέτος, μια νέα γενετική μελέτη υποστήριξε ότι αυτός ο τιμητικός τίτλος ανήκει στα σφουγγάρια. Και έρχεται τώρα η μελέτη του Ρόκα -αυτή τη φορά με μια νέα μέθοδο γενετικής ανάλυσης- για να ενθρονίσει ξανά τα κτενοφόρα στην πρώτη θέση.
Ο Ρόκας και οι συνεργάτες του εστιάστηκαν σε 17 περιπτώσεις που αποτελούν ακόμη αντικείμενο διαμάχης (οι επτά αφορούν τα ζώα, πέντε τα φυτά και έξι τους μύκητες). Οι επιστήμονες συνέκριναν τις γενετικές αλληλουχίες στα επιμέρους γονίδια σε κάθε επίμαχο ζευγάρι (π.χ. κτενοφόρα-σπόγγοι).
Για κάθε γονίδιο εξέτασαν το εξής: με το γονίδιο ποιού άλλου οργανισμού σχετίζεται στενότερα και πόσο στενή είναι αυτή η σχέση. Έτσι, για κάθε γονίδιο, π.χ. των σπόγγων ή των κτενοφόρων, έπρεπε να γίνει σύγκριση με εκατοντάδες ή χιλιάδες γονίδια άλλων οργανισμών, προκειμένου να έλθουν στο φως οι μεταξύ τους συγγένειες.
Με αυτό τον τρόπο, όπως πιστεύουν ακράδαντα, αποκάλυψαν ότι τα κτενοφόρα ήταν τα πρώτα ζώα, πριν από τους σπόγγους. Με τον ίδιο τρόπο, έδωσαν απάντηση και σε μια άλλη χρόνια επιστημονική διαμάχη: αν οι κροκόδειλοι σχετίζονται περισσότερο με τα πουλιά ή με τις χελώνες. Και η ετυμηγορία ευνοεί τις χελώνες.
Ποιος είναι ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας
Ο Αντώνης Ρόκας αποφοίτησε το 1998 από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και πήρε το διδακτορικό του στην εξελικτική βιολογία το 2001 από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου στη Σκωτία. Διεξήγαγε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν-Μάντισον και στο κοινό Ινστιτούτο Μπροντ των πανεπιστημίων ΜΙΤ και Χάρβαρντ. Από το 2015 είναι καθηγητής Βιολογικών Επιστημών και καθηγητής Βιοϊατρικής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Βάντερμπιλτ στο Νάσβιλ του Τενεσί. Η έρευνα του, που συνδυάζει υπολογιστικές και πειραματικές μεθόδους, εστιάζει στην εξέλιξη των ζώων και των μυκήτων, καθώς και της ανθρώπινης εγκυμοσύνης.
Παύλος Δρακόπουλος
