Η αίθουσα μας γεμάτη από πλήθος Θρακιωτών και φίλων μας με την έναρξη των δραστηριοτήτων της Θρακικής Εστίας Βεροίας, μετά από δύο χρόνια πανδημίας. Σε όλα τα πρόσωπα η ικανοποίηση για την παρέλευση της πανδημίας και την συνάντηση ξανά στο γνώριμο μέρος του Συλλόγου μας.
Στο ξεκίνημα της νέας χρονιάς, πραγματοποιήθηκε στη Θρακική Εστία Βεροίας Αγιασμός από τον π. Ιωσήφ Μανιόπουλο, και στην συνέχεια τα παιδιά του χορευτικού απήγγειλαν ποιήματα, και η κ. Ανθούλα Μαλλιάρα Τενεκετζόγλου αναφέρθηκε στο έθιμο της Βαρβάρας. Στο τέλος της ομιλίας ο Δήμαρχος κ. ΒοργιαζίδηςΚων. αναφέρθηκε στο ότι ο σύλλογος έκανε ένα νέο ξεκίνημα στις δραστηριότητές του, πάλι μετά από δύο χρόνια αδράνειας και ευχήθηκε καλή πρόοδο στον σύλλογό μας.
Στο τέλος μοιράσθηκε στα εκατό και πλέον άτομα το έδεσμα ΒΑΡΒΑΡΑ.
Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Αρχιμανδρίτης π. Ιωσήφ Μανιόπουλος ο Δήμαρχος Βεροίας, κ. Βοργιαζίδης Κωνσταντίνος, οι αντιδήμαρχοι Μπατσαρά Γεωργία, Τζίμα-ΤόπηΣυρμούλα, Τσαχουρίδης Αλέξανδρος, Γρηγοριάδης Καλλίστρατος και πλήθος μελών και φίλων μας.
Παραθέτουμε την ομιλία της κ.Τενεκετζόγλου :
Αιδεσιμότατε, αξιότιμε κ. Δήμαρχε, κυρίες και κύριοι, εκλεκτοί προσκεκλημένοι μας, αγαπητά μέλη της Θρακικής Εστίας Βέροιας, αγαπητά μας παιδιά!
Μια από τις σπουδαιότερες παρακαταθήκες που μας άφησαν οι παλιότεροι είναι τα έθιμα. Στην Ελλάδα τα έθιμα υπάρχουν από την Ομηρική εποχή, διατηρήθηκαν δια μέσου των αιώνων από γενιά σε γενιά άγραφτα μόνο με την παράδοση. Από αρχαιοτάτων χρόνων τα έθιμα είναι ο καθρέφτης του ελληνικού λαού. Βάσει αυτών κατόρθωσε να διατηρήσει ακμαίο το ηθικό του και τον πολιτισμό του σε χρόνους κατοχής και δουλείας όταν το ελληνικό έθνος κινδύνευε με αφανισμό.
Η θρακιώτικη παράδοση έχει μια παρακαταθήκη από πληθώρα εθίμων, που έχουν την αφετηρία τους στα αρχαία χρόνια.
Ένα από αυτά είναι το έθιμο της «Βαρβάρας», που έχουμε την τύχη να το βιώνουμε μέχρι σήμερα μαζί με τους Θρακιώτες της Βέροιας.Γιορτάζονταν στην περιοχή κυρίως της Ανατολικής Θράκης ανήμερα της αγίας Βαρβάρας στις 4 Δεκεμβρίου. Αποτελεί αναπόσπαστο μέροςτηςλατρευτικής παράδοσης της Θράκης και συνεχίζεται αδιάκοπα στο πέρασμα των αιώνων. έχει τις ρίζες του στα Εκαταία δείπνα της αρχαιότητας και συνδέεται με το βίο της αγίας Βαρβάρας.
Για την ανάλυση του εθίμου αξίζει να ξεκινήσουμε από την ζωή της αγίας ,όπως μας τη δίνει το συναξάρι της:
Η αγία Βαρβάρα γεννήθηκε κάπου στην Ανατολή, γύρω στο 300, κι εμαρτύρησε με τους τελευταίους διωγμούς των Χριστιανών. Ο πατέρας της Διόσκορος ήταν Έλληνας τοπάρχης του Ρωμαϊκού κράτους, συγκεκριμένα της Ηλιουπόλεως της Μ. Ασίας και φυσικά ειδωλολάτρης. Η Βαρβάρα πήρε τον χριστιανικό δρόμο της νεολαίας της τότε εποχής και συγκρούστηκε μαζί του. Να πως αφηγείται το Συναξάρι της (παρενείροντας και παραμυθιακά στοιχεία) τις εξελίξεις αυτές:
Από μικρή ήταν πολύ όμορφη. Ο πατέρας της που την είχε μονάκριβη και πολύ την αγαπούσε, επειδή φοβόταν τους κινδύνους κάθε επικοινωνίας, την έκλεισε σ’ έναν πύργο, όπου της παρείχε όλα τα αγαθά, με δικές της θεραπαινίδες. Το μοιραίο όμως δεν αποφεύγεται κι η Βαρβάρα μυήθηκε εκεί μέσα στον Χριστιανισμό.
Με τον καιρό ο Διόσκορος είχε από τους κύκλους του προτάσεις γάμου για την κόρη του. Μίλησε στην Βαρβάρα για έναν νέο ειδωλολάτρη. Εκείνη αρνήθηκε γενικά τον γάμο. Ο πατέρας της σκέφτηκε πως έφταιγε η απομόνωση και της έδωσε ελευθερίες. Η Βαρβάρα τώρα οργανώθηκε καλύτερα στον Χριστιανισμό. Στο μεταξύ ο Διόσκορος την περιποιόταν και παράγγειλε σε αρχιτέκτονα να προσθέσει στον πύργο ένα ιδιαίτερο κτίσμα λουτρού, για τη μεγάλη πια κόρη του. Το κτίσμα αυτό θα είχε όπως συνήθως δυο μικρά παράθυρα. Η Βαρβάρα, στην απουσία του πατέρα της, ζήτησε ν’ ανοίξουν εκεί τρία παράθυρα. Όταν τα είδε ο Διόσκορος , υποψιάστηκε το χριστιανικό σύμβολο (αγία Τριάδα) και ρώτησε. Η Βαρβάρα ομολόγησε ότι ήταν πλέον Χριστιανή και έκανε μπροστά του το σταυρό της. Στο θυμό του πάνω ο πατέρας της προσπάθησε να την αποκεφαλίσει και η αγία τράπηκε σε φυγή. Κατά την παράδοση έτρεχε στον ύπαιθρο προς κάποιο λόφο. Σε μια στιγμή έγινε το θαύμα κι ένας βράχος άνοιξε, όπως στις αρχαίες ελληνικές διώξεις, και την έκλεισε μέσα. Όμως ένας βοσκός, που είδε το θαύμα, το ανέφερε στον πατέρα της, ο οποίος συνέλαβε τελικά την αγία και την οδήγησε στον έπαρχο της περιοχής Μαρκιανό.
Εκεί η αγία ομολόγησε για μια ακόμη φορά την πίστη της και περιγέλασε τα είδωλα. Ο Έπαρχος θαυμάζοντας την ομορφιά της, προσπάθησε στην αρχή να την μεταπείσει, βλέποντας όμως ότι εκείνη ήταν ανένδοτη, την υπέβαλε σε μαρτύρια, περισσότερο για να την σώσει από την οργή του πατέρα της, που ήθελε να φονευθεί. Πληγωμένη και βαριά τραυματισμένη η αγία, φυλακίστηκε και στο κελί της εμφανίστηκε το βράδυ ο Χριστός, που θεράπευσε όλες τις πληγές της και την παρότρυνε να διατηρήσει την πίστη της. Ο Έπαρχος βλέποντας την άλλη μέρα την αγία θεραπευμένη, αντί να πιστέψει κι αυτός στον Χριστό, διέταξε να συνεχιστούν τα βασανιστήρια της Αγίας Βαρβάρας. Ένα από αυτά ήταν και η περιφορά της στους δρόμους γυμνή. Όταν το άκουσε αυτό η μάρτυς, προσευχήθηκε φλογερά στο Θεό και ο Θεός την άκουσε. Τα φορέματά της αφαιρούνταν, αλλά κατά τρόπο θαυμαστό άλλα ωραιότερα αντικαθιστούσαν τα αφαιρούμενα. Μια γυναίκα , η Ιουλιανή, βλέποντας το θαύμα αυτό, θέλησε να διακηρύξει κι αυτή την πίστη της και να υπομείνει μαζί με την αγία Βαρβάρα τα μαρτύρια. Έτσι και έγινε, έως ότου ο Έπαρχος διατάξει τον αποκεφαλισμό και των δύο γυναικών. Ο πατέρας της αγίας Βαρβάρας θέλησε να εκτελέσει με τα ίδια του τα χέρια την εντολή του έπαρχου και έτσι η αγία Βαρβάρα παρέδωσε το πνεύμα της στον Ιησού Χριστό, μετά τον αποκεφαλισμό της από τον ίδιο της πατέρα. Η Ιουλιανή της Νικομήδειας μαρτύρησε μαζί με τη Βαρβάρα και τιμάται επίσης ως αγία.
Κατά την παράδοση, ενώ το ξίφος του πατέρα της έκοβε το κεφάλι της, η Θεία Δίκη, με μορφή κεραυνού, έκαψε τον άσπλαχνο πατέρα. Αυτόν τον τιμωρό κεραυνό, συμβολίζουν τα πυρά του πυροβολικού μας κι έχουν ως προστάτιδα την αγία Βαρβάρα.
Η αγία Βαρβάρα θεωρείται, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες αγία και προστάτις του πυροβολικού. Στην Ελλάδα καθιερώθηκε ως προστάτις του όπλου αυτού το 1828, όπου και αναφέρεται η πρώτη σχετική τελετή με δοξολογία και παράθεση στη συνέχεα γεύματος, όπου έλαβαν μέρος αξιωματικοί και οπλίτες πυροβολητές. Παλιότερα «Αγία Βαρβάρα» ονόμαζαν οι ναυτικοί τις πυριτιδαποθήκες και τους χώρους πυρομαχικών των πολεμικών πλοίων.
Οι βιογραφικές και συναξαρικές πληροφορίες και πηγές για την Αγία είναι ποικίλες σ’ όλο τον κόσμο. Αυτές μαζί με την υμνολογία της αγίας, έδωσαν αφορμή σε διάφορες λαϊκές παραδόσεις που είναι προσαρμοσμένες σε οικεία μοτίβα αφηγήσεων του λαού μας και που δίνουν αντίστοιχα αφορμή σε σχηματισμούς δοξασιών και σε επινόηση εθίμων.
Έτσι η συναξαρική πληροφορία ότι η Βαρβάρα ήταν πολύ όμορφη, αλλά με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να παντρευτεί ειδωλολάτρη, οδήγησε στην αφηγηματική παραλλαγή, ότι, επειδή ο πατέρας της επέμενε και θα την πάντρευε, αυτή παρακάλεσε κρυφά το Χριστό να της ασχημίσει με κάποιο τρόπο το πρόσωπο, ώστε να μην είναι ευχάριστη νύφη. Ο θεός της έστειλε την αρρώστια της ευλογιάς και το πρόσωπό της γέμισε από τις γνωστές φυσσαλίδες και τα λακκουβάκια , που την ασχήμυναν. Με τη θυσία της αυτή πήρε το χάρισμα έπειτα να γιατρεύει τον κόσμο από την ευλογιά.
Το συναξάρι της Αγίας Βαρβάρας δεν γράφει τίποτε για την αρρώστια αυτή. Στην υμνογραφία της όμως σημειώνεται ότι η Αγία «λοιμικών παθημάτων λώβην αφανίζει» (εσπερινός), ότι μας λυτρώνει «λύμης ψυχοφθόρου και λοιμού» και κάτι παραστατικό ότι «πληγαιςαφορήτοιςκατεξάνθη» το σώμα της και εβάφη εξ αιμάτων ροαις» (κανόνας του Όρθρου). Επίσης στους αίνους: « την λοιμικήννόσον εκδιώκουσα, τους πιστούς θεραπεύεις, και ως «μάρτυς ανδρεία, χάριν έλαβες ιατρεύειν της σαρκός σαθράνλύμην».
Η υμνολογία ακολουθεί κάποτε την λαϊκή πίστη και τις δοξασίες, που φυσικά και τις ανανεώνει. Η λατρεία της αγίας Βαρβάρας ήταν από νωρίς απλωμένη στο Βυζάντιο, αφού είχε και ιδιαίτερο ναό στην Κων/πολη από τον ένατο αιώνα, το δε συναξάρι με το πολυαίμακτο μαρτύριο και τις θαυματουργικές θεραπείες των πληγών της στη φυλακή, οδήγησαν στη σκέψη της προστασίας της.
Χρειαζόταν ο λαός μας μια δυναμική αγία να αντιμετωπίζει τις βαριές επιδημίες των παλιότερων αιώνων, ιδιαίτερα αυτές που αποδεκάτιζαν τα παιδιά. Χρειαζόταν για τη «Βλογιά» η αγία Βαρβάρα, που και το όνομά της είναι φοβιστικό, και η υμνογραφία την αποκαλεί «ανδρεία», «αθληφόρο» «καλλίνικο», «γενναία», «ανδρειόφρονα». Ο λαός κάποτε προσωποποιεί φανταστικά και την ίδια σαν τρομερή και μαυροφόρα που χρειάζεται ως αντίπαλο δέος, αλλά και θέλει τις τιμές και τη λατρεία της, κάποτε σαν την αρχαία Εκάτη.
Χαρακτηριστικά για τη γενικότερη εθιμική και δεισιδαιμονική λατρεία της Αγίας Βαρβάρας , με προβολή της θεραπευτικής της ιδιότητας στην αρρώστια της ευλογιάς είναι όσα γράφει στο βιβλίο του « Η ζωή στη Σμύρνη» ο γιατρός Δημήτρης Αρχιγένης. Σημειώνει ότι μόλις φανερωνόταν «συρμός» δηλ. επιδημία της ευλογιάς (που από φόβο την έλεγαν και «γλυκιά» και «μελογαλούσα»), οι φτωχογειτονιές ιδιαίτερα καλούσαν τον παπά για αγιασμό, που τον εδιάβαζε στη μέση του τρίστρατου κι άγιαζεμ΄αυτόν τον γύρω χώρο και τους ανθρώπους. Έπαιρναν οι νοικοκυρές και ράντιζαν επίσης τις γωνιές του σπιτιού τους. Κι αφού έφευγε ο παπάς, οι νοικοκυρές που είχανε μικρά παιδιά στήνανε στο τρίστρατο ένα τραπέζι χαμηλό, μεγάλο, κι απάνω του ακουμπούσανε μια «λεγένη» μελόγαλο και πανεράκια με φέτες από ψωμί ζεστοφούρνιστο. Τρεις μητέρες έπρεπε να παρασταθούν. ( Δε θυμίζουν τις τρεις μοίρες;) Η μια έκοβε τις φέτες το ψωμί, η άλλη βουτούσε την κάθε φέτα στο μελόγαλα, και η τρίτη πασπάλιζε το μελόψωμο αυτό με κανέλα και το δινε στα παιδιά που είχαν μαζευτεί. Και του ΄λεγε να πει. «Μέλι και γάλα στη στράτα τση»! δηλ. της προσωποποιημένης ευλογιάς.
Σε μια άλλη Μικρασιατική περιγραφή, που αναφέρει ο Γ. Μέγας, « παίρνουν προζύμι και κάνουν μια πίτα με αλεύρι, την ψήνουν στο φούρνο και την περιχάνε με μέλι. Τη βάζουνε κατόπι πάνω σε ένα τραπέζι, σ’ ένα σταυροδρόμι. Εκεί ο παπάς κάνει παράκληση. Κατόπι την κόβει η νοικοκυρά και την μοιράζει στον κόσμο. (κατανομή και κοινωνία προστασίας). Από το μέλι της πίτας κάνουν σταυρό στην πόρτα τους».
Μίλησα για Εκάτη. Ο Γ. Μέγας έχοντας υπόψη του και απόψεις του Σουηδού MartinNilsson , σημειώνει: « Θα ήταν δύσκολο να εξηγηθούν οι μελόπιτες και η πανσπερμία και η έκθεσίς των εις το τρίστρατο, αν δεν μας βοηθούσαν οι γνώσεις μας δια την αρχαία «κουροτρόφον θεά», την Εκάτη, η οποία ως ενοδία ή τριοδίτιςεπιστεύετο εγκαθιδρυμένη επί των τριόδων, όπου προς το βράδυ, κατά τας τελευταίας ημέρας του μηνός, όταν δηλ. άρχιζε η νέα σελήνη, απέθετον επί των βωμών και κάτωθι των αγαλμάτων της τροφάς δι’ αυτήν, τα λεγόμενα Εκαταία ή το Εκάτης δείπνον. Αν μάλιστα ληφθή υπόψη ότι ο παρόμοιος τρόπος παρασκευής και εκθέσεως των προσφορών προς την Αγία Βαρβάρα απαντά προπάντων εις την Μ. Ασίαν και ότι η λατρεία της Εκάτης επεκράτει κυρίως εν Μ. Ασία, οπόθεν και ήλθε αύτη εις την αρχαίαν Ελλάδα, ως θεά της μαγείας, ικανή να στείλει φαντάσματα, αλλά και να τα αποτρέψει, εννοούμενποίαναρχαίαν θεότητα αντικατέστησεν ως επίκουρος του ανθρώπου, η Αγία Βαρβάρα».
Η σημαντικότερη όμως λαογραφική και πανελλήνια προσφορά προς την Αγία Βαρβάρα με εκβιαστική ομοιομαγεία για την ίδια την ευλογιά, σε ώρες επιδημίας ή και για πρόληψή της είναι τα εορταστικά κόλλυβα ή σπερνά που αλλιώς λέγονται και «βάρβαρα». Τα σπυριά μέσα στα κάνιστρα δεν είναι κόλλυβα ψυχών. Είναι πανηγυρική προσφορά στην αγία, για την προεξοφλημένη φροντίδα της, θύμηση αντίρροπη των αποτρόπαιων σπυριών, που δεν θα αφήσει να βγουν στα πρόσωπά τους, να τα βλογιοκόψει.
Αυτά τα εορταστικά κόλλυβα προσφορά στην Αγία Βαρβάρα, για να προστατεύει τα παιδιά, αλλού και τις παρθένες, συναντιούνται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, κυρίως όμως στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Ιδιαίτερα στη Θράκη, ανήμερα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας , το πρωί και μετά την εκκλησία, αφού κοινωνούσαν τα παιδιά, οι Θρακιώτισσες μοίραζαν σε μπακιράκια το γλυκό κολυβόζουμο στα σπίτια της γειτονιάς και μάλιστα ανταλλακτικά.
Η παρασκευή της Βαρβάρας, σύμφωνα με θρακιώτικη παράδοση, λέγεται ότι καθιερώθηκε από το εξής περιστατικό.Ο σατανικός νους του Διόσκορου, είχε συλλάβει ένα σατανικό και αποτρόπαιο σχέδιο για την εξόντωση των Χριστιανών της περιοχής του. Κάλεσε όλους τους αρτοποιούς της περιοχής του και τους έδωσε εντολή να βάλουν δηλητήριο στο ψωμί που θα παρασκεύαζαν, και οι πωλητές τροφίμων δηλητήριο στα τρόφιμα που θα πωλούσαν. Το μυστικό αυτό το έμαθε η κόρη του η Βαρβάρα, και ειδοποίησε τους χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί και τρόφιμα, και να πορευτούν με τα υπολείμματα που είχαν στα σπίτια τους. Έτσι κάθε Χριστιανική οικογένεια μαγείρεψε ό,τι πρόχειρο της βρέθηκε στο σπίτι. Επειδή όμως τα τρόφιμα που τους είχαν απομείνει ήταν πολύ λίγα και κάθε είδος από μόνο του δεν έφτανε για μια σωστή μαγειριά, έβαλαν στην κατσαρόλα λίγο από όλα. Δηλαδή, λίγο στάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ό,τι άλλο σχετικό είχαν, κι όλα μαζί τα μαγείρεψαν. Έτσι χάρη στη Βαρβάρα σώθηκαν και από τότε σε ανάμνηση αυτού του περιστατικού καθιερώθηκε στη γιορτή της να μαγειρεύουν το παρασκεύασμα αυτό που είναι γλυκό και φαγητό μαζί και λέγεται
“ΒΑΡΒΑΡΑ”.
Στη Θράκη χρησιμοποιούν εννέα είδη για την παρασκευή της «Βαρβάρας»: σιτάρι, μύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλα, σουσάμι, φρούτα ψιλοκομμένα, ζάχαρη. Στην περιοχή της Μακράς Γέφυρας και της Αδριανούπολης για γούρι έριχναν μέσα 3 έως 4 κουκιά και όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν καλότυχος.
Αυτή τη γλυκιά “Βαρβάρα”,που με τα εκλεκτά υλικά της είναι τόσο θρεπτική ,θερμαντική και δυναμωτική μαζί, έχουμε την τύχη να τη γευτούμε σήμερα εδώ στο φιλόξενο χώρο της θρακικής Εστίας Βέροιας.
Σήμερα όμως,μιας και η αγία Βαρβάρα προστατεύει τα παιδιά από τις λοιμικές αρρώστιες, έχουν ιδιαίτερη τιμητική θέση τα παιδιά μας που φέτος μετά από 2 χρόνια εγκλεισμού λόγωκορονοϊού βρίσκονται και πάλι στο σύλλογο και κάνουμε όλοι μαζί μία προσπάθεια, ώστε να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τους παραδοσιακούς μας χορούς ,αλλά και τα ήθη και έθιμα της πατρίδας μας.
Ως γνωστόν οι θρακιώτες από τη Βιζύη τιμούν ιδιαίτερα τον ποιητή Γεώργιο Βιζυηνό που κατάγεται από την πατρίδα τους.
Η Εύα Βαρσάμη και ο Αριστοτέλης Βαρσάμης θα απαγγείλουν δύο ποιήματα του Βιζυηνού με τίτλο “Θρακών άσμα”
“Έχε γεια Παναγιά” τραγουδούν όλα τα παιδιά
Ευχαριστούμε πολύ για την παρουσία σας. Ευχόμαστε Χρόνια πολλά, υγεία ,ειρήνη ,καλήπρόοδο στα παιδιά, χαρούμενες γιορτές σε όλους!
Ο Πρόεδρος
ΒΑΚΑΛΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ
