«Αγωγή του πολίτη» ήταν το μάθημα που είχε ενταχθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης στο σχολείο όταν ήμουν νέος. Κλείνοντας το 2025 αναλογίστηκα ότι μοιάζει να μην υπάρχει σήμερα το αντίστοιχο μάθημα στην εκπαίδευση. Διότι εκπαίδευση σημαίνει «αλλαγή», και παρατηρούνται πάρα πολλές ανάγωγες συμπεριφορές πολιτών …

Σήμερα εντόπισα ότι τυπώθηκε από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, το 1978, το βιβλίο «Αγωγή του πολίτη» για την Γ’ Γυμνασίου, που ψηφιοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, παρόμοιο με αυτό που είχα την ευκαιρία να γνωρίσω ως μαθητής την δεκαετία 1960, κάποτε …

Η «Αγωγή του Πολίτη» στην Ελλάδα αναφέρεται κυρίως στο εκπαιδευτικό αντικείμενο/μάθημα που στοχεύει στη διαμόρφωση συνειδητοποιημένων, υπεύθυνων και ενεργών πολιτών, με έμφαση στα καθήκοντα, τα δικαιώματα, τις αξίες της δημοκρατίας, τον εθνικό προσανατολισμό (ιστορικά) και την κοινωνική συμπεριφορά πχ κυκλοφοριακή αγωγή.

Όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν ενσωματώσει την αγωγή του πολίτη στα σχολεία, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 31/5/2012. «Η αγωγή του πολίτη παρέχει στους μαθητές τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και αξίες για την ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία μας», κα Αν. Βασιλείου, Επίτροπος Εκπαίδευσης.

Στην αγωγή του πολίτη πρωτοκαθεδρία είχε τότε ο σεβασμός των άλλων πολιτών και ο σεβασμός της έννομης τάξης. Ούτως ή άλλως οι νόμοι εκφράζουν την κοινωνική δυναμική μιάς χρονικής περιόδου και υπάρχει η διαδικασία αλλαγής τους. Ακόμα και το Σύνταγμα έχει διαδικασία αλλαγής του. Μόνο ο σεβασμός των άλλων συνανθρώπων δεν προβλέπεται να καταργηθεί, αλλά καταργείται στην πράξη.

Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά την βίαια καταστρατήγηση και καταπάτηση του σεβασμού και της ελευθερίας των συμπολιτών μας, από παρανόμους κακοποιούς, από περίεργα οργανωμένους «αναρχικούς», από οργανωμένες πολιτικές ιδεολογίες, από επιλεκτικά αγανακτισμένους συμπολίτες, από αδρανείς δημόσιους λειτουργούς, από ενθουσιώδεις ακτιβιστές, από «διαδικαστικολόγους», από αμελείς συμπολίτες, από σφετεριστές της δημοσιότητας κλπ κλπ.

Κάθε Έλληνας πολίτης έχει ελεύθερη δυνατότητα να εκφράζεται συλλογικά (Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών) μέσα από νόμιμα αναγνωρισμένες συλλογικές δομές ή ακόμα και κινηματικά.

Οι νόμιμα αναγνωρισμένες συλλογικές δομές προβλέπουν την σύνταξη ενός καταστατικού, που το υπογράφουν συγκεκριμένοι επώνυμοι πολίτες, με αριθμό ταυτότητας και υπογραφή, και όπου περιγράφονται πώς γίνονται οι εκλογές, πώς γίνονται οι Γενικές Συνελεύσεις, πώς παίρνονται οι αποφάσεις, πώς το ΔΣ υλοποιεί τις αποφάσεις και πώς γίνεται η εκπροσώπηση μόνο των οργανωμένων στην συλλογικότητα.

Οι κινηματικής μορφής συλλογικότητες δεν έχουν συγκεκριμένες διαδικασίες, απλά όσοι συναντηθούν, με ανοιχτή πρόσκληση, συναποφασίζουν με όποιο τρόπο θέλουν και αφού καταγράψουν οι συγκεκριμένοι συμπολίτες τις αποφάσεις τους, ονοματίζουν τους εκπροσώπους τους για τα συγκεκριμένα θέματα, συνυπογράφουν το κείμενο που εκφράζει μόνο τους συγκεκριμένους πολίτες, βάζοντας αριθμό ταυτότητας και υπογραφή του καθενός.

Τα παραπάνω προβλέπονται στην ελληνική έννομη τάξη. Μπορούν να αλλαχθούν οι νόμοι. Μέχρι να αλλαχθούν ισχύει η υπάρχουσα νομοθεσία.

Οι εκλεγμένοι από τους Έλληνες πολίτες βουλευτές ψηφίζουν τους νόμους. Η εκλεγμένη Κυβέρνηση, με την βοήθεια των δημοσίων υπαλλήλων, εφαρμόζει τους νόμους στην καθημερινή λειτουργία του κράτους και η Δικαστική υπηρεσία κρίνει σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία, την ηθική και την κοινωνική ανοχή.

Με το κλείσιμο του 2025 είμαι γεμάτος αγανάκτηση και οργή από τα φαινόμενα έλλειψης σεβασμού μου, τόσο από την απαράδεκτη αβελτηρία της Δημόσιας διοίκησης στην εφαρμογή των νόμων και αποφάσεων ή για τον αυταρχισμό επιβολής εξοντωτικών διοικητικών ποινών, όσο και από την κατάλυση της ελευθερίας και του σεβασμού μου από ανοργάνωτες ομάδες, που υπερβαίνουν ακόμα και την κοινωνική ανοχή, ενώ η μακρόχρονη εμπλοκή σε πιθανές δικονομικές διαδικασίες ισοδυναμεί σχεδόν με άρνηση απόδοσης δικαιοσύνης.

Το φως του ζωοδότη ήλιου άρχισε να αυξάνεται ημερησίως ελπιδοφόρα και η νέα χρονιά δημιουργεί προσδοκίες μιας καλύτερης χρονιάς το 2026. Το μόνο που έχουμε σίγουρο και μπορεί να μας κάνει ίσως πιο ευτυχισμένους το νέο έτος 2026 είναι η αγάπη.

Και όπως καταγράφει ο Απόστολος Παύλος στην Α’ Επιστολή προς Κορινθίους : «Αν τις γλώσσες των ανθρώπων μιλώ και των αγγέλων, αλλά δεν έχω αγάπη, τότε έγινα χαλκός που ηχεί ή κύμβαλο που αλαλάζει. Και αν έχω το χάρισμα της προφητείας και ξέρω όλα τα μυστήρια και όλη τη γνώση, και αν έχω όλη την πίστη, ώστε να μετακινώ βουνά, αλλά δεν έχω αγάπη, δεν είμαι τίποτε. Και αν διανείμω όλα τα υπάρχοντά μου, και αν παραδώσω το σώμα μου για να καώ, αλλά δεν έχω αγάπη, σε τίποτε δεν ωφελούμαι.

Η αγάπη είναι μακρόθυμη, είναι αγαθή και ωφέλιμη, η αγάπη δεν φθονεί, η αγάπη δεν καυχιέται, δεν επαίρεται, δεν ασχημονεί, δεν ζητά το συμφέρον της, δεν παροξύνεται, δεν σκέφτεται το κακό, δεν χαίρεται με την αδικία, αλλά συγχαίρει την αλήθεια, ανέχεται τα πάντα, πιστεύει τα πάντα, ελπίζει τα πάντα, υπομένει τα πάντα.

Η αγάπη ποτέ δεν χάνεται, ακόμα κι αν οι προφητείες καταργηθούν, ακόμα κι αν οι γλώσσες πάψουν, ακόμα κι αν η γνώση καταργηθεί. Τώρα όμως μένει η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη, αυτά τα τρία· μεγαλύτερη δε αυτών είναι η αγάπη». Καλύτερο 2026…

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης, 6998282382, ΑγροΝέα, AgroBus

Σημαντικά ενισχύθηκε η ποιότητα της νομοθέτησης της χώρας μας το 2024 καταγράφοντας μάλιστα τις καλύτερες επιδόσεις της δεκαετίας, σύμφωνα με τον Δείκτη Ποιότητας Νομοθέτησης που δημοσιεύει για έκτη χρονιά το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών και εξετάζει τους νόμους που ψηφίστηκαν κατά το ημερολογιακό έτος 2024.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έκθεσης, το 2024 η ποιότητα νομοθέτησης βαθμολογείται με 64,8 μονάδες, βελτιωμένη κατά 4,3 μονάδες σε σχέση με το 2023. Σε σύγκριση με το 2019 η βελτίωση φτάνει τις +6,1 μονάδες, ενώ σε σχέση με το 2014 τις +8,6 μονάδες, επιβεβαιώνοντας μια σαφή μακροχρόνια ανοδική τάση στην ποιότητα νομοθέτησης. Ωστόσο, οι διαχρονικές παθογένειες της προκοινοβουλευτικής διαδικασίας, η έλλειψη ποσοτικής τεκμηρίωσης και οι καθυστερήσεις στην εφαρμογή των νόμων εξακολουθούν να υπονομεύουν την ποιότητα της νομοθέτησης.

Ο Δείκτης με λίγα λόγια

Ο Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης του ΚΕΦΙΜ, αποτιμά την ποιότητα της νομοθετικής διαδικασίας στην Ελλάδα βάσει των αρχών της καλής νομοθέτησης και διεθνείς βέλτιστες πρακτικές, εξετάζοντας 590 νόμους που ψηφίστηκαν την περίοδο 2014–2024.

Ο Δείκτης αξιολογεί την ποιότητα της νομοθετικής διαδικασίας στα ακόλουθα πεδία:

• νομοτεχνικά χαρακτηριστικά (αν το κείμενο είναι κατανοητό, αν ρυθμίζει πολλά πεδία πολιτικής, αν τροποποιεί πρόσφατους νόμους κλπ),
• προκοινοβουλευτική διαδικασία (αν έγινε δημόσια διαβούλευση και τι διάρκεια είχε, αν υπάρχει ποσοτικοποιημένη εκτίμηση των επιπτώσεων του νόμου και μέτρηση των διοικητικών επιβαρύνσεων που αυτός προκαλεί κλπ),
• κοινοβουλευτική διαδικασία (χρόνος συζήτησης στις αρμόδιες επιτροπές, διαδικασία συζήτησης και ψήφισης, αριθμός και χαρακτηριστικά τροπολογιών κλπ), και
• εφαρμογή (αριθμός εξουσιοδοτήσεων για έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων και Υπουργικών Αποφάσεων, ποσοστό ενεργοποίησής τους εντός 6 μηνών κλπ).

Ο Δείκτης δημοσιεύεται στο τέλος του χρόνου και αφορά το προηγούμενο ημερολογιακό έτος, καθώς αξιολογεί και τα στοιχεία εφαρμογής των νόμων.

Σημαντική αποκλιμάκωση του νομοθετικού όγκου

Κομβικό θετικό στοιχείο του 2024 αποτελεί η παγίωση της αποκλιμάκωσης του νομοθετικού όγκου, παρά την οριακή αύξηση του συνολικού αριθμού σελίδων.

Σε σχέση με το 2023:

• Οι ψηφισθέντες νόμοι μειώνονται κατά 6,1%,
• τα άρθρα κατά 28,2%,
• οι τροπολογίες κατά 24,3%,
• οι εξουσιοδοτήσεις για Προεδρικά Διατάγματα κατά 44,4% και
• οι εξουσιοδοτήσεις για Υπουργικές Αποφάσεις κατά 29,8%.

Σε σύγκριση με το 2014, το 2024 εμφανίζει περίπου 80% λιγότερες τροπολογίες και 78% λιγότερες εξουσιοδοτήσεις για ΠΔ, περιορίζοντας τη θεσμική υπερφόρτωση και βελτιώνοντας τις προϋποθέσεις ελέγχου και εφαρμογής των νόμων.

Βελτίωση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας

Η κοινοβουλευτική διαδικασία καταγράφει καθαρή βελτίωση (+3,5 μονάδες), με όλους τους νόμους να ψηφίζονται με την κανονική διαδικασία (δηλαδή όχι ως κατεπείγοντες). Ο μέσος αριθμός τροπολογιών ανά νόμο υποχωρεί στο ιστορικά χαμηλό 1,22, ωστόσο κάθε τροπολογία εξακολουθεί να περιλαμβάνει κατά μέσο όρο 7 άρθρα, γεγονός που δείχνει ότι η πρακτική των τροπολογιών ως «μικρών νομοσχεδίων» δεν έχει εξαλειφθεί.

Ακόμη, αρνητικά καταγράφεται το γεγονός ότι μόλις το 18,2% των τροπολογιών είναι σχετικές με το κύριο αντικείμενο του νόμου, μια πρακτική αντίθετη με το πνεύμα του Συντάγματος και επιβαρυντική για την ποιότητα της νομοθετικής λειτουργίας.

Προκοινοβουλευτική διαδικασία: ο αδύναμος κρίκος

Αντίθετα, η προκοινοβουλευτική διαδικασία επιδεινώνεται το 2024 (−4,2 μονάδες). Παρά την υψηλή τυπική συμμόρφωση, η ουσιαστική τεκμηρίωση των δημόσιων πολιτικών παραμένει εξαιρετικά αδύναμη, με σχεδόν μηδενική χρήση ποσοτικών δεδομένων στις Εκθέσεις Συνεπειών Ρύθμισης.

Το πρόβλημα αυτό δεν είναι συγκυριακό, αλλά συνδέεται άμεσα με το ισχύον υπόδειγμα Ανάλυσης Συνεπειών Ρύθμισης του 2020, το οποίο δεν προβλέπει ρητό πεδίο ποσοτικής αποτίμησης, υπονομεύοντας τη δυνατότητα ουσιαστικής αξιολόγησης των ρυθμίσεων.

Εφαρμογή των νόμων: η μεγαλύτερη βελτίωση

Η μεγαλύτερη θετική μεταβολή (+13,4 μονάδες) καταγράφεται στο πεδίο της εφαρμογής των νόμων. Η βελτίωση αυτή οφείλεται κυρίως στη μείωση των εξουσιοδοτήσεων και όχι στην αύξηση της ταχύτητας ενεργοποίησής τους, η οποία παραμένει χαμηλή, ιδίως για τα Προεδρικά Διατάγματα.

Συμπέρασμα

Ο Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης 2024 δείχνει ότι η Ελλάδα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, με λιγότερη και συνολικά καλύτερη νομοθέτηση.

Ο Πρόεδρος του ΚΕΦΙΜ Νίκος Ρώμπαπας δήλωσε σχετικά: «Τα δεδομένα του Δείκτη καταγράφουν μια θετική και μακροπρόθεσμα σταθερή τάση ενίσχυσης της ποιότητας της νομοθετικής παραγωγής. Όπως προκύπτει και από την πρόσφατη έρευνά μας, “Η ποιότητα της νομοθέτησης στην Ελλάδα και την ΕΕ”, σε ζητήματα τυπικής συμμόρφωσης τα καταφέρνουμε εξίσου καλά ή και καλύτερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, εξακολουθούμε να υστερούμε στην ουσία της καλής νομοθέτησης.

Τα πεδία που θα κρίνουν το αν η βελτίωση συνεχιστεί είναι ξεκάθαρα: η αποτελεσματικότερη ρύθμιση της πρακτικής των τροπολογιών, η ταχύτερη ενεργοποίηση των νόμων, η μετάβαση από την τυπική συμμόρφωση σε δημόσια διαβούλευση επαρκούς διάρκειας, και σε ουσιαστική τεκμηρίωση με χρήση μετρήσιμων δεδομένων και πραγματική αξιολόγηση των επιπτώσεων κάθε ρύθμισης».

Ο Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης 2024 συντάχθηκε από τους Επιστημονικούς Συνεργάτες του ΚΕΦΙΜ Παναγιώτη Καρκατσούλη και Έφη Στεφοπούλου, και τον Επικεφαλής Ερευνών του ΚΕΦΙΜ Κωνσταντίνο Σαραβάκο. Στην ερευνητική ομάδα των δεδομένων συμμετείχαν οι Βοηθοί Ερευνών του ΚΕΦΙΜ Χρήστος Λούκας και Γιάννης Ναβροζίδης.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη νομική υποστήριξη της Τράπεζας Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ.

Διαβάστε ολόκληρη την ερεύνα εδώ.

***

Το ΚΕΦΙΜ είναι ένας ανεξάρτητος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός και το έργο του περιλαμβάνει ερευνητικά προγράμματα, εκδόσεις και εκδηλώσεις που έχουν ως επίκεντρο την αύξηση της ατομικής ελευθερίας για κάθε πολίτη. Μάθετε περισσότερα στο www.kefim.org