Το δέντρο του έλατου έχει χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά επί χιλιάδων ετών από παγανιστές και χριστιανούς για να γιορτάσουν διάφορες χειμερινές γιορτές.

Οι παγανιστές το χρησιμοποιούσαν για να στολίσουν τα σπίτια τους κατά την διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, συμβολίζοντας την ελπίδα για την αναμονή της άνοιξης. Από την πλευρά τους οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα έλατα για να διακοσμούν τους ναούς τους κατά την διάρκεια της γιορτής των οργίων. Οι δε χριστιανοί το χρησιμοποιούσαν ως ένα σύμβολο της αιώνιας ζωής με το Θεό.

Το πότε ακριβώς άρχισαν τα δέντρα να χρησιμοποιούνται ως Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση με τους παρελκόμενους συμβολισμούς, κανείς δεν το γνωρίζει με βεβαιότητα. Το πιθανότερο είναι αυτό το έθιμο να ξεκίνησε πριν από χίλια περίπου χρόνια στην Βόρεια Ευρώπη και ήταν δέντρο κράταιγου ή κερασιάς.

Η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση του δέντρου των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς διεκδικείται από την πόλη Ταλίν της Εσθονίας και από την Ρίγα της Λετονίας. Και οι δυο πόλεις ισχυρίζονται ότι είχαν τα πρώτα Χριστουγεννιάτικα δέντρα κατά το έτος 1441μΧ. Πάντως στην πρωτεύουσα της Λετονίας την Ρίγα, υπάρχει σε μια πλατεία μια επιγραφή που αναφέρει: «Το πρώτο δέντρο της πρωτοχρονιάς στην Ρίγα το έτος 1510» και μάλιστα σε οκτώ γλώσσες.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε το δέντρο όπως το ξέρουμε σήμερα, ίσως να ήταν ο Γερμανός ιεροκήρυκας Μάρτιν Λούθερ κατά τον 16ο αιώνα. Μια γερμανική παράδοση αναφέρει ότι την παραμονή των Χριστουγέννων ο Μάρτιν Λούθερ περπατούσε μέσα στο δάσος. Κάποια στιγμή σήκωσε το βλέμμα του για να δει τα αστέρια στον ουρανό. Και καθώς κοιτούσε τα αστέρια μέσα από τα δέντρα, αισθάνθηκε ότι αυτά κρεμόντουσαν  από τα κλαριά των δέντρων. Αυτή η φυσική ομορφιά που αντίκρυσε τον ενθουσίασε, ώστε όταν πήγε στο σπίτι του, είπε στα παιδιά του ότι ο Θεός επέτρεψε να κατέβουν στην γη τα αστέρια για την γιορτή των Χριστουγέννων.

Μέχρι τον 18ο αιώνα το έθιμο τού χριστουγεννιάτικου δέντρου είχε διαδοθεί ευρέως στον χώρο των Γερμανών Προτεσταντών, αλλά η παράδοση αυτή απέκτησε βαθιές ρίζες στη Γερμανία μόνο τον επόμενο αιώνα.

Στην Αγγλία το έθιμο εισήχθη στην δεκαετία του 1830. Έγινε όμως ευρύτερα γνωστό το 1841, χάρη στις προσπάθειες του Γερμανού πρίγκιπα Αλβέρτου, συζύγου της βασίλισσας Βικτωρίας. Στο βικτωριανό δέντρο κρεμούσαν με κορδέλες και χάρτινες αλυσίδες διάφορα κεριά, γλυκά και εντυπωσιακά κέικ.

Κατά την Βικτοριανή εποχή, διακοσμούσαν τα δέντρα  με κεριά τα οποία συμβόλιζαν τα αστέρια του ουρανού. Σε πολλά μέρη της Ευρώπης, τα κεριά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση χριστουγεννιάτικων δέντρων.

Στη Βόρεια Αμερική τα χριστουγεννιάτικα δέντρα εισήχθησαν από τους Γερμανούς αποίκους στις αρχές τού 17ου αιώνα και έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή τον 19ο αιώνα. Εξίσου δημοφιλή ήταν στην Αυστρία, την Ελβετία, την Πολωνία και την Ολλανδία.

Τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα άρχισαν να γίνονται δημοφιλή στις αρχές του 20ου αιώνα που σιγά – σιγά άρχισαν να είναι τεχνητά και παράγονταν μαζικά.

Πότε μας ήρθε στην Ελλάδα

Λέγεται ότι το πρώτο δέντρο πιθανότατα να στολίστηκε το 1833 στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα, στο Ναύπλιο. Παρόλα αυτά, μόλις την δεκαετία του 1950 κατάφερε να μπει μαζικότερα στα ελληνικά σπίτια.

Βέβαια στην Ελλάδα, πριν επικρατήσει ο στολισμός του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, οι Έλληνες στόλιζαν ένα καραβάκι για την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς.

Το έθιμο με το καραβάκι δεν έχει εκτοπιστεί πλήρως στην Ελλάδα. Πολλοί ακόμα και σήμερα αντί για δέντρο στολίζουν το πατροπαράδοτο καραβάκι.