Αποτέλεσε το μέσο μεταφοράς στη “νερένια” ζωή τους, ο τρόπος βιοπορισμού τους, αλλά και το ιδανικό μέρος έκφρασης του …έρωτα. Η πλάβα, αυτό το χαρακτηριστικό μονόξυλο των λιμναίων οικισμών, πρωταγωνίστησε και στη ζωή των κατοίκων της Χαλάστρας που είναι στενά δεμένη με το Δέλτα Αξιού.
Επιπλέον, η γεφύρωση με πλάβες του Αξιού κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων του 1912-1913 συνέβαλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, καθώς οι κάτοικοι της Χαλάστρας δημιούργησαν πλωτή γέφυρα για να προλάβει ο ελληνικός στρατός τα βουλγαρικά στρατεύματα.
Προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας της πλάβας, αλλά και ανακατασκευής της, προκειμένου να διασωθεί η παραδοσιακή τεχνική της περιοχής, κάνει ο ιστορικός – αρχαιολόγος και φιλόλογος στο 1ο Γυμνάσιο Χαλάστρας, Λεωνίδας Πλατανιώτης. «Η έρευνά μου στηρίζεται στη συγκέντρωση των πληροφοριών, τις οποίες παρέχουν οι ελάχιστες πηγές και η βιβλιογραφία, παράλληλα με την εξαντλητική επιτόπια έρευνα του Δέλτα Αξιού και τις γνώσεις που μου εμπιστεύτηκε ο τεχνίτης σκαφών Νικόλαος Δημούδης» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Πλατανιώτης. Εκτός από τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει στην έρευνά του, ο κ. Πλατανιώτης θέλει, με τη συμβολή του κ. Δημούδη, να ανακατασκευάσει ένα ξύλινο σκαρί, το οποίο θα εκτίθεται στη Χαλάστρα ως μνημείο παραδοσιακής ναυπηγικής τεχνικής.
«Οι πλάβες της Χαλάστρας αποτελούν εξέλιξη των αρχαίων μονόξυλων. Οι τρόποι κατασκευής, τα κατασκευαστικά υλικά, η τεχνική και τεχνολογία των πλεούμενων της προβιομηχανικής κοινωνίας της Χαλάστρας αποτελούν συνέχεια μιας παράδοσης, η οποία αν και ανθίσταται στις αλλαγές, εμπεριέχει όμως στοιχεία μιας πρακτικής γνωστής από τη νεολιθική εποχή» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Πλατανιώτης στη μελέτη του.
“Πλάβα” από το βουλγαρικό απαρέμφατο plavati (πλέω, κολυμπώ)
Όπως στα νεολιθικά χρόνια έτσι και οι κάτοικοι της Χαλάστρας, κατασκεύαζαν τις πλάβες με υλικά που μπορούσαν να έχουν εύκολα στη διάθεσή τους, με το πιο χαμηλό κόστος χωρίς να παραβλέπουν την ποιότητα της κατασκευής.
Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, τα μονόξυλα ήταν τα πρώτα πλωτά μέσα που χρησιμοποιούνταν στο Δέλτα Αξιού, σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών και τις πληροφορίες που παρείχε στον κ. Πλατανιώτη ο τεχνίτης σκαφών κ. Δημούδης από τη Χαλάστρα, μεταδίδοντας μια προγονική γνώση που ξεκινά από τον πρωτομάστορα πατέρα του, τον παππού και τον προπάππου του.
Η πλάβα της Χαλάστρας και της ευρύτερης περιοχής του δέλτα Αξιού μορφολογικά έχει κοινά χαρακτηριστικά με τα πλεούμενα των ελληνικών λιμνών και τα πλωτά μέσα των ποταμών, τα οποία είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες του περιβάλλοντος. Ο τρόπος κατασκευής του σκάφους δεν απαιτεί ναυπηγεία, ειδικά εργαλεία και σχέδια, η αυλή του σπιτιού του και δύο – τρία εργαλεία του τεχνίτη ξυλουργού είναι αρκετά. Αρχικά, οι πλάβες δεν διέθεταν καρίνα, αλλά από τα μέσα του 20ου αιώνα, σύμφωνα με την μελέτη του κ. Πλατανιώτη, άρχισαν να κατασκευάζονται χρησιμοποιώντας μια υποτυπώδη καρίνα από την ελαφρώς προεξέχουσα κεντρική δοκό του πυθμένα και με μήκος που εξαρτιόνταν από τις απαιτήσεις του παραγγελιοδότη. Στη συνέχεια κόβεται η ξυλεία από μεγάλους κορμούς από τους οποίους κατασκευάζονται οι νομείς.
Η κλίση των νομέων ήταν 60% με 65% περίπου και ήταν βασικό κατασκευαστικό στοιχείο που διαφοροποιεί και καθορίζει την την πλάβα της Χαλάστρας από άλλες. Οι νομείς που αποτελούν ενισχυτικά στοιχεία της ξυλο-κατασκευής, όπως στα θαλασσινά σκαριά, τοποθετούνται σε απόσταση 25 εκ. περίπου, το ένα από το άλλο και αποτελούνται από δυο τμήματα, που συνδέονται μεταξύ τους με επικάλυψη του ενός κομματιού ξύλου από το άλλο.
Στην εκκλησία και στα ραντεβού με την …πλάβα
Οι εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της Χαλάστρας ή Κουλιακιάς [στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν γνωστή ως Κουλακιά από το τουρκικό (κουλέ) που σημαίνει πύργος] δεν επέτρεπαν τη συστηματική ενασχόληση των κατοίκων με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αφού συχνά τα πλημμυρικά νερά του Αξιού, κατέστρεφαν τις καλλιέργειες και έπνιγαν τα ζώα.
Η κατοχή μίας πλάβας ήταν σε αυτές τις περιπτώσεις βασικό στοιχείο βιοπορισμού (ψάρεμα), ενώ χρησιμοποιήθηκαν πολύ συχνά στις μεταφορές καθώς αποτελούσαν το κυριότερο συγκοινωνιακό μέσο στη διαδρομή από και προς τη Θεσσαλονίκη. Επίσης, κάθε φορά που η Κουλακιά διαχωρίζονταν σε νησίδες, εξαιτίας των πλημμυρικών φαινομένων, οι πλάβες χρησιμοποιήθηκαν ώστε να επικοινωνούν οι κάτοικοι μεταξύ τους, δημιουργώντας αυτοσχέδιες ξύλινες γέφυρες και σχεδίες. Μάλιστα, οι κάτοικοι προμηθεύονταν τα τρόφιμα με τις πλάβες, κατευθείαν από τη Θεσσαλονίκη.
Αρκετά χαρακτηριστικές είναι οι λαϊκές παραδόσεις που σχετίζονται με τις πλάβες και φέρνει στο φως η σχετική έρευνα με ενδεικτική κάποια πρωτομαγιάτικη Κυριακή του Θωμά, όταν ο Αξιός είχε πλημμυρίσει και τα νερά του κατέκλυσαν τα σπίτια του χωριού. Τότε, οι πιστοί προσήλθαν στην εκκλησία μέσα από τους “ποταμόδρομους” με τις πλάβες τους, οι οποίες προσάραξαν στον πλημμυρισμένο ναό του Αγ. Αθανασίου.
«Αλλά και στις κοινωνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις», καταλήγει ο κ. Πλατανιώτης, «η πλάβα ήταν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής των κατοίκων, όπως στους γάμους και τις ρομαντικές βόλτες με βαρκάδες, ενώ οι Κουλιακιώτες λαϊκοί ζωγράφοι Σωτήρης Ζήσης (1902 – 1989) και Κώστας Καραμπουκούκης, αποτυπώνουν με παραστατικό τρόπο την πρωταγωνιστική θέση που είχαν οι πλάβες στη καθημερινότητα των κατοίκων».
Νατάσα Καραθάνου
ΣΣ: Επισυνάπτονται φωτογραφίες που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Πλατανιώτης
Λεζάντες:
πλάβα1: Σπάνια φωτογραφία πλάβας με ιστίο που φέρει πανί (λατίνι) (Φωτογραφικό αρχείο Κώστα Τσιότσκα)
πλάβα2:Το πέρασμα του Αξιού με την περαταριά του Γιάννη και Παύλου Μπατσόλα.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
