Μετά από οκτώ μήνες απομονωμένοι σε ένα θόλο στις πλαγιές ενός ηφαιστείου της Χαβάης, έξι μέλη μιας εικονικής αποστολής στον ‘Αρη, βγήκαν την Κυριακή ξανά στο φως της μέρας, έχοντας ολοκληρώσει μια ακόμη προσομοίωση ενός ταξιδιού στον γειτονικό πλανήτη.

Πρόκειται για ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου της Χαβάης, με την ονομασία Space Exploration Analog and Simulation (HI-SEAS), που χρηματοδοτεί η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA).

Επιτέλους τα έξι μέλη της «αποστολής» -τέσσερις άνδρες και δύο γυναίκες- ένιωσαν πάλι τον ήλιο και τον άνεμο στο πρόσωπό τους, είδαν ξανά τους φίλους και συγγενείς τους και έφαγαν φρέσκες μπανάνες και τροπικές παπάγιες, μετά από μια πολύμηνη διατροφή κυρίως με αποξηραμένες και κονσερβαρισμένες «διαστημικές» τροφές.

Το Πανεπιστήμιο της Χαβάης πραγματοποιεί τέτοιες «αρειανές» προσμοιώσεις από το 2012. Η τελευταία «αποστολή» – η πέμπτη του είδους της- απαιτούσε από τους έξι συμμετέχοντες να φοράνε διαστημικές στολές όταν έβγαιναν από το θόλο.

Επιστημονικά προγράμματα αυτού του είδους βοηθάνε τη NASA να μελετήσει τις ψυχολογικές και άλλες ανθρώπινες αντιδράσεις σε συνθήκες μακρόχρονης απομόνωσης (όπως θα απαιτούσε η παραμονή στον ‘Αρη) και να διαμορφώσει κριτήρια για τον τρόπο επιλογής των μελλοντικών αστροναυτών, έτσι ώστε να είναι οι καταλληλότεροι για να αντέξουν το στρες ενός πραγματικού ταξιδιού στον «κόκκινο πλανήτη».

Η NASA, που σχεδιάζει να στείλει αστροναύτες στον ‘Αρη στη δεκαετία του 2030, χρηματοδοτεί το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα στη Χαβάη με 2,5 εκατομμύρια δολάρια. Θα ακολουθήσει και μια έκτη προσομοιωμένη αποστολή.

Οι έξι που μπήκαν στην οκτάμηνη καραντίνα, έπρεπε να ζήσουν σε ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο περίπου 110 τετραγωνικών μέτρων, σε ένα μεγάλο οροπέδιο λίγο κάτω από την κορυφή του Μάουνα Λόα, του μεγαλύτερου ενεργού ηφαιστείου του κόσμου, σε υψόμετρο περίπου 2.500 μέτρων. Το κατάλυμα περιλάμβανε μικρά υπνοδωμάτια για κάθε «αστροναύτη», κουζίνα, μπάνιο (ένα ντους και δύο τουαλέτες με κομποστοποίηση αποβλήτων) και ένα επιστημονικό εργαστήριο.

Όλες οι επικοινωνίες τους με τον έξω κόσμο γίνονταν με χρονοκαθυστέρηση 20 λεπτών, όσο χρόνο δηλαδή χρειάζονται τα σήματα για να ταξιδέψουν μεταξύ ‘Αρη-Γης. Όταν έβγαιναν έξω φορώντας τις διαστημικές στολές τους, έκαναν γεωλογικές μελέτες, χαρτογραφήσεις και άλλες έρευνες, σαν να βρίσκονταν στον ‘Αρη.

Καθένας από τους έξι «αστροναύτες» κρατούσε ατομικό ημερολόγιο, όπου κατέγραφε τα συναισθήματα και τις σχέσεις του με τους υπολοίπους. Ένα βασικό ζητούμενο από τους επιστήμονες της NASA είναι να εξακριβώσουν σε ποιό βαθμό είναι πιθανό να δημιουργηθούν προβλήματα από μια πολύχρονη συγκατοίκηση σε κλειστό και απομονωμένο χρόνο, ιδίως αν είναι ασύμβατοι μεταξύ τους οι χαρακτήρες των μελών της αποστολής.

Οι έξι «αστροναύτες» φορούσαν αισθητήρες που κατέγραφαν τόσο τα επίπεδα του στρες τους, όσο και πόσο πλησίαζαν σωματικά τα άλλα μέλη της αποστολής, προκειμένου να διαπιστωθεί πόσο απέφευγαν τους άλλους και πόσο αγχώνονταν από την παρουσία τους.

«Μετά και την πέμπτη αποστολή μας μάθαμε, μεταξύ άλλων, ότι ακόμη και στις καλύτερες ομάδες οι συγκρούσεις πρόκειται αναπόφευκτα να εμφανισθούν. Γι’ αυτό, είναι πραγματικά σημαντικό να έχουμε ένα πλήρωμα που, τόσο ως άτομα όσο και ως ομάδα, έχουν αληθινή ψυχική αντοχή, ώστε να τα βγάλουν πέρα αλώβητοι με τις συγκρούσεις», δήλωσε ο επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος καθηγητής Κιμ Μπίνστεντ του Πανεπιστημίου της Χαβάης.

Όταν οι «αστροναύτες» ένιωθαν μεγάλο στρες, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν συσκευές εικονικής πραγματικότητας για να μεταφερθούν νοητικά σε μια τροπική παραλία ή σε κάποιο άλλο αγαπημένο τους μέρος.

Προσομοιώσεις ταξιδιού στον ‘Αρη γίνονται και σε άλλα μέρη του κόσμου, αν και το ηφαιστειακό τοπίο στη Χαβάη όντως θυμίζει ιδιαίτερα τον ‘Αρη. Το πιο διάσημο πείραμα μέχρι σήμερα υπήρξε αυτό της «Βιόσφαιρας 2» στη δεκαετία του 1990, στην Αριζόνα των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή τεσσάρων ανδρών και τεσσάρων γυναικών, οι οποίοι τελικά έγιναν…μαλλιά-κουβάρια και, όταν ξαναβγήκαν έξω μετά από δύο χρόνια, δεν μιλιούνταν καν μεταξύ τους!

Ένα βίντεο σχετικά με την πέμπτη αποστολή στη Χαβάη υπάρχει στο YouTube στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=ujXUI2SCtKo

ΣΣ: Επισυνάπτεται φωτογραφία - Ο διαστημικός θόλος στη Χαβάη Προέλευση University of Hawaii

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Αν είσαι ζώο, συμφέρει να έχεις μεσαίο μέγεθος, αν θέλεις να έχεις περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης. Μια νέα διεθνής επιστημονική μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι με εξαφάνιση κινδυνεύουν περισσότερο τα είδη εκείνα που βρίσκονται στα δύο άκρα από άποψη μεγέθους, δηλαδή τα πιο μεγάλα και τα πιο μικρά.

Οι ερευνητές από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Ελβετία και την Αυστραλία, με επικεφαλής τον καθηγητή Μπιλ Ριπλ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Όρεγκον, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), σύμφωνα με το BBC, επεσήμαναν ότι οι προσπάθειες διάσωσης των ζώων πρέπει να επικεντρωθούν κυρίως στο άνω και στο κάτω άκρο της κλίμακας μεγέθους.

Η νέα μελέτη παρέχει πρόσθετες ενδείξεις ότι η εξαφάνιση των ζώων συνεχίζεται αμείωτη παγκοσμίως. Οι ερευνητές εξέτασαν στοιχεία για χιλιάδες είδη πουλιών, θηλαστικών, ψαριών, αμφίβιων και εντόμων που βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης και βρήκαν ότι «το μέγεθος μετράει».

Οι «γίγαντες» του ζωικού βασιλείου (ελέφαντες, λιοντάρια, ρινόκεροι, φαλαινοκαρχαρίες, στρουθοκάμηλοι κ.α.) κινδυνεύουν περισσότερο από τους ανθρώπους κυνηγούς και τους ψαράδες, ενώ οι «νάνοι» από τη ρύπανση των λιμνών και ποταμών, καθώς και από την υλοτόμηση και τις γεωργικές καλλιέργειες που καταστρέφουν τα ενδιαιτήματά τους.

Σύνδεσμος για την επιστημονική δημοσίευση: http://www.pnas.org/content/early/2017/09/12/1702078114.abstract

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Στη ζώνη των αστεροειδών, μεταξύ ‘Αρη και Δία, οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ένα παράξενο ζευγάρι διαστημικών βράχων που συμπεριφέρονται σαν κομήτης.

Οι δύο αστεροειδείς είχαν ανακαλυφθεί το 2006 και αρχικά είχαν θεωρηθεί ένα ενιαίο σώμα με την ονομασία 288Ρ. Αλλά τώρα έγινε αντιληπτό ότι πρόκειται για δύο ξεχωριστά σώματα, που βρίσκονται σε άκρως ελλειπτική τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, σε απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων. Καθένας αστεροειδής έχει μήκος περίπου ενός χιλιομέτρου.

Το ζευγάρι μοιάζει με κομήτη, επειδή εκρέει μεγάλες ποσότητες υδρατμών στο διάστημα, αφήνοντας έτσι μια ουρά πίσω του. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί είτε ζεύγη αστεροειδών, είτε μεμονωμένοι αστεροειδείς που το «παίζουν» κομήτες, αλλά ποτέ έως τώρα δεν είχαν παρατηρηθεί κάποιοι αστεροειδείς που να συνδυάζουν και τα δύο (ζεύγος με χαρακτηριστικά κομήτη).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Τζέσικα Αγκαρβάλ του Ινστιτούτου Ερευνών Ηλιακής Δυναμικής Μαξ Πλανκ της Γερμανίας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό “Nature”, χρησιμοποίησαν τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου «Χαμπλ» για τις παρατηρήσεις τους.

Το 1996 οι αστρονόμοι είχαν κάνει την πρώτη ανακάλυψη ενός αστεροειδούς που «φτύνει» υδρατμούς στο διάστημα. Έκτοτε οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι αρκετά σώματα στη ζώνη των αστεροειδών διαθέτουν μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες παγωμένου νερού, που μερικές φορές μετατρέπεται σε υδρατμούς.

       Η καλύτερη μελέτη των αστεροειδών -οι οποίοι αποτελούν και δυνητική απειλή για τη Γη- αποτελεί βασικό στόχο των επιστημόνων. Η ευρισκόμενη σε εξέλιξη αποστολή Osiris-Rex της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) αποσκοπεί στη λήψη δειγμάτων από έναν αστεροειδή και στην επιστροφή τους στη Γη για να μελετηθούν.

Σύνδεσμος για την επιστημονική δημοσίευση: http://www.nature.com/nature/journal/v549/n7672/full/nature23892.html

ΑΠΕ-ΜΠΕ

 Ποιά είναι τα «κλειδιά» της επιτυχίας των ερευνητικών κέντρων και των πανεπιστημίων της Γερμανίας. Τι θα μπορούσε και θα έπρεπε να μιμηθεί η Ελλάδα;

Σε αυτά τα ερωτήματα -με αφορμή τις γερμανικές εκλογές- απαντούν τέσσερις Έλληνες που εδώ και χρόνια διδάσκουν, διεξάγουν έρευνα και έχουν διευθυντικά καθήκοντα σε γερμανικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, έχοντας πλέον διαμορφώσει προσωπική άποψη μέσα από τις εμπειρίες τους, τις οποίες μπορούν να συγκρίνουν με την κατάσταση στη χώρα μας.

     Το βασικό μήνυμά τους είναι ότι αν η Ελλάδα θέλει να «το κάνει όπως η Γερμανία», θα πρέπει να επενδύσει με συστηματικό τρόπο περισσότερα χρήματα στην Έρευνα, θα πρέπει να είναι πιο ανοιχτή στις μεταρρυθμίσεις, να αναπτύξει μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, να βρει την πολιτική βούληση για να στηρίξει μέσα από ένα κλίμα ευρείας συναίνεσης την αριστεία, την παιδεία και την καινοτομία και βέβαια να επενδύσει στους νέους της, αντί να τους χάνει στο εξωτερικό.

  Στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων μίλησαν οι Ευφροσύνη Χελιώτη (διευθύντρια διεθνών σχέσεων Ένωσης Helmholtz), Βασίλης Ντζιαχρήστος (καθηγητής Πανεπιστημίου Τεχνολογίας Μονάχου), Ελευθέριος Γουλιελμάκης (ερευνητής Ινστιτούτου Κβαντικής Οπτικής Μαξ Πλανκ) και Μαρία Σπύρου (ερευνήτρια Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Ανθρώπινη Ιστορία).

Ο κεντρικός ρόλος του κράτους

    Το γερμανικό σύστημα για την Έρευνα διαφέρει από το αγγλοσαξωνικό, επειδή -χωρίς να υποτιμά- δεν δίνει υπερβολική έμφαση στον ανταγωνισμό των ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων, ούτε στην εξάρτησή τους από ιδιωτικά κονδύλια (χορηγούς κ.α.). Αντίθετα, δίνει προτεραιότητα στην χρηματοδοτική (και όχι μόνο) στήριξη της Έρευνας από το κράτος και στη συνεργασία μεταξύ των «παραγωγών» και των «καταναλωτών» της Έρευνας στο πλαίσιο συνεργατικών σχηματισμών (clusters).

    Καθόλου τυχαία, οι Έλληνες δεν αποτελούν εξαίρεση, καθώς από όλο τον κόσμο όλο και περισσότεροι ξένοι ερευνητές επιλέγουν να κάνουν καριέρα στη Γερμανία, προτιμώντας την ακόμη και από χώρες που παραδοσιακά έκαναν προσέλκυση «εγκεφάλων» (brain drain), όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία. Η κατάσταση αρχίζει να θυμίζει τη χελώνα (Γερμανία), που αργά αλλά σταθερά αφήνει πίσω της τους λαγούς (αγγλοσαξωνικές χώρες), όπως εύστοχα παρατήρησε το κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό «Nature» σε πρόσφατο αφιέρωμά του με τίτλο «Το μυστικό της Γερμανίας στην επιστημονική αριστεία».

  Η Άγγελα Μέρκελ πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό αυτή την εξέλιξη, καθώς -σε μια χώρα όπου ουκ ολίγοι πολιτικοί εμφανίζουν διδακτορικό στο βιογραφικό τους- η ίδια έχει αποδείξει ότι δεν ξέχασε τις επιστημονικές ρίζες της στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, όπου σπούδασε φυσικός. Η Μέρκελ αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Καρλ Μαρξ της Λειψίας το 1978 με πτυχίο στη Φυσική και πήρε το διδακτορικό της από το Κεντρικό Ινστιτούτο Φυσικής Χημείας του Ανατολικού Βερολίνου, όπου γνώρισε και τον σύζυγό της κβαντικό χημικό Γιοακίμ Σάουερ. Μάλιστα, όπως συνηθιζόταν τότε στην Ανατολική Γερμανία, υποχρεώθηκε να κάνει και μια πτυχιακή εργασία πάνω στο μαρξισμό-λενινισμό με θέμα «Ποιός είναι ο σοσιαλιστικός τρόπος ζωής;» (πήρε τον ελάχιστο δυνατό βαθμό για να περάσει!).

     Υπό τη Μέρκελ αλλά και πριν από αυτήν, διαδοχικές κυβερνήσεις της Γερμανίας σταθερά αυξάνουν τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό για την Έρευνα, ακολουθώντας το τρίπτυχο «σταθερότητα-μεθοδικότητα-προβλεπτικότητα», πράγμα που επιτρέπει στη Γερμανία να αναδύεται σταδιακά σε παγκόσμιο επιστημονικό-τεχνολογικό ηγέτη. Μία θέση που αναμφισβήτητα κατείχε η χώρα στο τέλος του 19ου αιώνα, αλλά την έχασε μετά από δύο καταστροφικούς παγκοσμίους πολέμους στον 20ό αιώνα. Τώρα, μια νέα αναγέννηση είναι ήδη ορατή.

Η έρευνα μακριά από την πολιτική αντιπαράθεση

    Από τότε που ο πρωτοπόρος Πρώσος εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής Βίλχελμ φον Χούμπολτ (1767-1835) υποστήριξε ότι οι καθηγητές πανεπιστημίων πρέπει να διεξάγουν έρευνα παράλληλα με τη διδασκαλία και ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να παραμένουν μακριά από την πολιτική, οι Γερμανοί ηγέτες -με εξαίρεση τον Χίτλερ-  κινούνται πάνω σε αυτούς τους άξονες.

  Το δημόσια χρηματοδοτούμενο ερευνητικό σύστημα βασίζεται σε πέντε πυλώνες: αφενός τέσσερις ερευνητικούς οργανισμούς με πολλά ερευνητικά κέντρα ο καθένας και αφετέρου τα πανεπιστήμια. Η Εταιρεία Max Planck που ιδρύθηκε το 1948, διαθέτει 81 ινστιτούτα βασικής έρευνας. Τα ερευνητικά κέντρα της Εταιρείας Fraunhofer, που ιδρύθηκε το 1949, εστιάζουν στην εφαρμοσμένη έρευνα. Η Ένωση Helmholtz περιλαμβάνει εθνικά ερευνητικά κέντρα που πραγματοποιούν μεγάλης κλίμακας στρατηγική έρευνα με βάση τις εκάστοτε κυβερνητικές προτεραιότητες. Την τετράδα συμπληρώνουν τα ινστιτούτα της Ένωσης Leibniz.

  Λόγω του ομοσπονδιακού συστήματος της Γερμανίας, η κεντρική κυβέρνηση και οι κυβερνήσεις των κρατιδίων μοιράζονται τις δαπάνες λειτουργίας των ερευνητικών κέντρων. Τα περίπου 110 πανεπιστήμια και άλλα 230 πανεπιστήμια εφαρμοσμένων επιστημών χρηματοδοτούνται από τα κρατίδια – ένα σύστημα που έχει το μειονέκτημα να δημιουργεί γραφειοκρατικές καθυστερήσεις.

Όμως κάθε χρόνο η κυβέρνηση αυξάνει κατά 3% έως 5% τις χρηματοδοτήσεις για την Έρευνα, πράγμα που επιτρέπει στους ερευνητές να προγραμματίζουν μακροπρόθεσμα σχέδια με ασφάλεια, ένα πλεονέκτημα που έχουν ελάχιστες άλλες χώρες, όπου τα κονδύλια για R & D μπορεί ξαφνικά να περιορισθούν λόγω δημοσιονομικών περικοπών. Όποια κυβερνητική συμμαχία και αν προκύψει από τις νέες εκλογές, οι επιστήμονες είναι σίγουροι ότι τα χρήματα προς αυτούς θα ρέουν απρόσκοπτα, καθώς υπάρχει ευρεία συναίνεση μεταξύ των γερμανικών κομμάτων ότι η Έρευνα αποτελεί προτεραιότητα για τη χώρα τους.

Ανταγωνισμός μεταξύ πανεπιστημίων για αριστεία

Μετά την «Πρωτοβουλία Αριστείας» του 2005, τα γερμανικά πανεπιστήμια ενθαρρύνονται να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να διεξάγουν κορυφαία έρευνα και να εξασφαλίζουν έτσι μεγαλύτερες κρατικές χρηματοδοτήσεις. Τα 14 «ελίτ» πανεπιστήμια που έχουν προκύψει από αυτό τον εσωτερικό ανταγωνισμό, μπορούν να δώσουν υψηλότερες αμοιβές στο προσωπικό τους και να προσελκύσουν «μυαλά» από το εξωτερικό (και από την Ελλάδα). Έτσι, το ποσοστό των ξένων καθηγητών και ερευνητών στα γερμανικά πανεπιστήμια έφθασε το 13% από 9,3% το 2005.

Ενώ το 2005 υπήρχαν μόνο εννέα γερμανικά πανεπιστήμια στην παγκόσμια κατάταξη Top 100 των Times, σήμερα υπάρχουν 22, με κορυφαίο το Πανεπιστήμιο Λούντβιχ Μαξιμίλιανς του Μονάχου.

Στο μεταξύ εντείνεται ο «πυρετός» των ερευνητικών clusters, που φέρνει κοντά τους ερευνητές με τις γερμανικές εταιρείες, ώστε η έρευνα να αξιοποιείται άμεσα και να έχει αντίκρυσμα στην αγορά με νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η Πρωτοβουλία της Κυβερνο-Κοιλάδας (Cyber Valley, κατά τη Silicon Valley των ΗΠΑ), την οποία ξεκίνησε προ μηνών το κρατίδιο της Βάδης-Βιτεμβέργης με επίκεντρο την έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη.

Ο ιδιωτικός τομέας παίζει ρόλο-κλειδί, καθώς από το περίπου 3% του ΑΕΠ που η Γερμανία διαθέτει ετησίως για Έρευνα (έναντι 1% της Ελλάδας), τα δύο τρίτα (2%) προέρχονται από τις γερμανικές εταιρείες που έχουν εκτεταμένες ερευνητικές δραστηριότητες.

Από την άλλη, η Γερμανία εμφανίζεται επιφυλακτική σε ευαίσθητα επιστημονικά θέματα. Έτσι, για παράδειγμα, τόσο η Μέρκελ όσο και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα κατηγορηματικά απαγορεύουν την έρευνα με χρήση εμβρυικών βλαστικών κυττάρων, ενώ Πράσινοι και Σοσιαλδημοκράτες είναι αρνητικοί απέναντι στα γενετικά τροποποιημένα φυτά και ζώα.

Δεν λείπουν και τα προβλήματα: οι υποδομές και εγκαταστάσεις των γερμανικών πανεπιστημίων συχνά είναι ανεπαρκείς, η δυσκολία της γερμανικής γλώσσας αποθαρρύνει ορισμένους ξένους, η γραφειοκρατία συνεχίζει να επιβαρύνει τους ερευνητές, ενώ οι γυναίκες επιστήμονες υποαντιπροσωπεύονται σε σχέση με τους άνδρες.

 Τι κάνει η Γερμανία, τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα

    Δρ. Ευφροσύνη Χελιώτη- Διευθύντρια Διεθνών Σχέσεων στην Ένωση Γερμανικών Ερευνητικών Κέντρων Helmholtz στο Βερολίνο

Τέσσερα στοιχεία αποτελούν τους βασικούς παράγοντες επιτυχίας των ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων της Γερμανίας: σταθερά υψηλή (3% του ΑΕΠ) χρηματοδότηση ακόμα και σε δύσκολες εποχές, διαφάνεια και συνεχής πιστοποίηση ποιότητας του έργου τους, συστηματική επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, όπως επίσης και μια εποικοδομητική στάση απέναντι σε μεταρρυθμίσεις.

Το γερμανικό μοντέλο δομής της δημόσιας έρευνας και τεχνολογίας βασίζεται σε μια στρατηγική ταυτόχρονης συμπληρωματικότητας και διαφοροποίησης. Για παράδειγμα, για την αντιμετώπιση των «μεγάλων προκλήσεων» της εποχής μας οι τέσσερις μη πανεπιστημιακοί οργανισμοί Helmholtz, Max-Planck, Leibniz και Fraunhofer και τα πανεπιστήμια επιδιώκουν -ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και με κίνητρο επιπλέον κρατικά κονδύλια- τη στενή συνεργασία στα πλαίσια εθνικών δικτύων και κοινοπραξιών (πχ German Centres for Health Research στην υγεία, Copernicus Projects στον τομέα της ενέργειας). Παράλληλα, συναγωνίζονται για τα καλύτερα «μυαλά» για την έρευνα, αλλά και τη διοίκηση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία καινοτόμων υποδομών κατάρτισης, όπως επίσης και τη σημαντική βελτίωση των προοπτικών εξέλιξης για τη νέα γενιά.

Η Ελλάδα, παρόλες τις δυσκολίες των περασμένων ετών, συνεχίζει να έχει αξιόλογα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια. Καθοριστική για την επιτυχία τους θα είναι μια κάθετη αύξηση των κρατικών επενδύσεων, καθώς και η αξιοποίηση αυτών των πόρων, όπως επίσης και των ήδη υπαρχουσών δυνατοτήτων και υποδομών μέσα σε ένα πνεύμα υγιούς συναγωνισμού αλλά και συνεργασίας.

Το κυριότερο όμως θα είναι η προσέλκυση νέων ανθρώπων για την έρευνα, μέσω εκπαίδευσης διεθνούς επιπέδου και τη δημιουργία ουσιαστικών επαγγελματικών προοπτικών. Βασική προϋπόθεση είναι μια «εθνική συναίνεση» ότι η παιδεία, η έρευνα και η καινοτομία αποτελούν την καλύτερη επένδυση για το μέλλον.

Δρ. Βασίλης Ντζιαχρήστος- Καθηγητής Πανεπιστημίου Τεχνολογίας Μονάχου- Διευθυντής του Ινστιτούτου Βιολογικής και Ιατρικής Απεικόνισης του Κέντρου Helmholtz στο Μόναχο

Υπάρχουν πολύ συγκεκριμένα πράγματα που κάνει ένα επιτυχημένο πανεπιστήμιο οπουδήποτε στον κόσμο και ασφαλώς στη Γερμανία. Αριστεία, δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος όπου προάγεται η ελεύθερη επιστημονική σκέψη, η συνεργασία και η καινοτομία, σύνδεση με την κοινωνία, προώθηση των παραγωγικών, οικονομικών και άλλων συμφερόντων των πολιτών και φυσικά μηχανισμοί που εγγυώνται υψηλής ποιότητας διδασκαλία και έρευνα. Αυτές οι αρχές φέρνουν την απαραίτητη εξωστρέφεια και χρηματοδότηση, όχι μόνο στο πανεπιστήμιο, αλλά σε ολόκληρη την χώρα που το συντηρεί.

Η Ελλάδα δεν έχει να μιμηθεί κάτι από το εξωτερικό, απλά γιατί εδώ και δεκαετίες έχει χάσει τη δυνατότητα να εξελίξει τα πανεπιστήμιά της. Οι ηρωικές προσπάθειες πολλών από τους διδάσκοντες, ερευνητές και φοιτητές και ενός μικρού μέρους της ελληνικής κοινωνίας που θέλει καλύτερα ελληνικά πανεπιστήμια, δεν αρκούν για να αλλάξουν τα δεδομένα. Οι λίγοι που τολμούν να αλλάξουν κάτι, βρίσκονται αντιμέτωποι με τους πάντες και συνήθως χάνουν θέσεις, υπουργεία ή εκλογές.

Από την άλλη, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στη Γερμανία, τα ελληνικά πανεπιστήμια φαίνεται να κακοποιούνται συστηματικά ως χώροι άσκησης βίας χωρίς περιορισμούς, κομματικών παιχνιδιών και πεποιθήσεων ή, τελευταία, ακόμη και ελεύθερου εμπορίου ναρκωτικών, παθογένειες που δεν έχουν καμία σχέση με τις μοντέρνες αξίες της έρευνας και της μάθησης. Επίσης, ακούγεται τελευταία ολοένα και περισσότερο η πεποίθηση ότι η μετριότητα είναι καλύτερη από την αριστεία.

Οπότε ας είμαστε ρεαλιστές. Δεν υπάρχει θέμα μίμησης. Υπάρχει ένα τεράστιο θέμα κοινωνικής και πολιτικής βούλησης να μείνουν τα πανεπιστήμια ως έχουν η, αν γίνεται, να αλλάξουν προς κατευθύνσεις που τα απομακρύνουν ακόμη περισσότερο από τα προηγμένα Πανεπιστήμια του κόσμου όπως τα γερμανικά. Μάλλον θα χρειαστεί πολύς καιρός ακόμη, μέχρι η ελληνική κοινωνία να αποκτήσει συνείδηση για το μείζον αυτό θέμα και να απαιτήσει ένα διαφορετικό Πανεπιστήμιο για τα παιδιά της.

Δρ. Ελευθέριος Γουλιελμάκης- Επικεφαλής της Ομάδας Αττοηλεκτρονικής του Ινστιτούτου Κβαντικής Οπτικής Μαξ Πλανκ στο Γκάρτσινγκ

Νομίζω ότι η επιτυχία στην έρευνα και στην τεχνολογία σε οποιαδήποτε χώρα εξαρτάται σημαντικά από τον βαθμό στον οποίο η κοινωνία διατίθεται να επενδύσει σε αυτές. Κατά πόσο δηλαδή οι πολίτες έχουν εμπιστοσύνη ότι μια τέτοια επένδυση αποτελεί πραγματικά μια παρακαταθήκη για μέλλον της χώρα η όχι.

    Σε πολλές χώρες, όπως η Γερμανία, η κοινωνία θεωρεί τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια ως πυλώνες ανάπτυξης. Οι πολίτες έχουν δει τη χώρα τους επανειλημμένα να επωφελείται από την επένδυση στη διεύρυνση της γνώσης. Οι σημαντικές δημόσιες οικονομικές δαπάνες στον τομέα της έρευνας είναι η εκδήλωση αυτής της εμπιστοσύνης. Μία εμπιστοσύνη που εκφράζεται και από τη συμβολή αρκετών κοινωφελών ιδρυμάτων στην υποστήριξη της έρευνας στη Γερμανία, στην Αμερική και αλλού.

    Αυτή η εμπιστοσύνη νομίζω ότι στην Ελλάδα είναι λιγότερη. Η βασική εκπαίδευση έχει μπροστά της ένα σημαντικό έργο, προκειμένου η ελληνική κοινωνία να αφομοιώσει την ιδέα ότι επενδύοντας στο πανεπιστήμιο και στην έρευνα σημαίνει επενδύω στο μέλλον και στις επόμενες γενιές. Όταν η κοινωνία είναι έτοιμη, η πολιτική δεν έχει άλλη επιλογή πάρα να υλοποιήσει.

Δρ. Μαρία Σπύρου- Ερευνήτρια στο Τμήμα Αρχαιογενετικής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Ανθρώπινη Ιστορία στην Ιένα

Εργάζομαι στη Γερμανία εδώ και μερικά χρόνια ως ερευνήτρια στον τομέα της Παλεογενετικής. Η εμπειρία μου είναι θετική, καθώς επιπλέον του υψηλού επιστημονικού επιπέδου της ομάδας στην οποία ανήκω, αισθάνομαι προστατευμένη μέσα στο γερμανικό σύστημα από άποψη χρηματοδότησης και ασφάλισης. Διεθνούς κύρους γερμανικά ινστιτούτα όπως είναι τα Ινστιτούτα Μαξ Πλανκ, χρηματοδοτούνται γενναιόδωρα από το κράτος, το οποίο πραγματοποιεί συνεχείς και αποτελεσματικές επενδύσεις σε καίριους τομείς της τεχνολογίας και επιστήμης. Φυσικά, αυτά συμπληρώνονται με συνεχείς προσπάθειες των ερευνητών να προσελκύσουν χρηματοδοτήσεις.

Το σύστημα δουλεύει αξιοκρατικά, εμπιστεύεται και στηρίζει τους ικανούς ερευνητές. Μιλώντας πιο συγκεκριμένα για τη δική μου εμπειρία, ο τομέας μου απαιτεί ιδιαίτερα εξειδικευμένες εργαστηριακές εγκαταστάσεις και γι’ αυτό δίνεται μεγάλη έμφαση στην άψογη συντήρηση, αλλά και στην εξέλιξη των τεχνικών που χρησιμοποιούνται στα εργαστήρια. Αυτά φυσικά απαιτούν χρηματοδότηση, αλλά και ένα σύστημα που δεν θέτει γραφειοκρατικά εμπόδια.

Στην ομάδα μας, που είναι διεθνής με μέλη από 15 χώρες,  υπάρχει συνεργατικό πνεύμα και διαρκής διάθεση για ανάπτυξη συνεργασιών με άλλα επιστημονικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια. Τέλος, το χαρακτηριστικό που με έχει εντυπωσιάσει περισσότερο μέχρι στιγμής σε αυτήν τη χώρα, είναι το ότι επενδύει στους νέους, δίνοντάς τους ευκαιρίες για γρήγορη εξέλιξη, αλλά και σημαντικές ευθύνες, μέσα στα πλαίσια ενός απόλυτα οργανωμένου και υποστηρικτικού συστήματος».

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Έως το 2030 θα υπάρξει ένας αρχικός καταυλισμός έξι έως δέκα πρωτοπόρων «αποικιστών» στο φεγγάρι, έως το 2040 οι κάτοικοι του σεληνιακού χωριού θα έχουν φθάσει τους 100 και έως το 2050 τους 1.000. Κάπου τότε, θα μπορούν πλέον να δημιουργήσουν οικογένειες και έτσι να γεννηθούν τα πρώτα…φεγγαρόπαιδα.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Σελήνης, κυρίως επιστήμονες, μηχανικοί και τεχνικοί, θα παράγουν σε τρισδιάστατους εκτυπωτές τα σπίτια και τα εργαλεία τους, θα λιώνουν σεληνιακούς πάγους για να πιουν νερό, θα τρώνε λαχανικά που θα καλλιεργούν σε σεληνιακά θερμοκήπια και θα διασκεδάζουν με νέα «ιπτάμενα» σπορ χάρη στην μειωμένη βαρύτητα του δορυφόρου της Γης.

Αυτό το όραμα – που δεν σκοπεύει να παραμείνει όραμα- παρουσίασε στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Πλανητικής Επιστήμης στη Ρίγα της Λετονίας ο γάλλος επιστήμονας Μπερνάρ Φοένγκ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), ο οποίος, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, έχει αναλάβει το ρόλο του λεγόμενου «πρέσβη» του Σεληνιακού Χωριού.

Οι ανακοινώσεις του Φοένγκ στη Ρίγα στόχευαν κυρίως σε όσους περιγελούν την όλη ιδέα, θεωρώντας ότι δεν αποτελεί κάτι περισσότερο από επιστημονική φαντασία και μάλιστα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό ορίζοντα. Όμως ο «πρέσβης» τόνισε ότι το σχέδιο είναι και λογικό και εφικτό, δίνοντας στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα να επεκταθεί μόνιμα ση Σελήνη.

Ο επικεφαλής της ESA Γιαν Βέρνερ υποστηρίζει ότι όταν ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) τεθεί εκτός λειτουργίας, πιθανώς το 2024, θα πρέπει να αντικατασταθεί από μία μόνιμη σεληνιακή αποικία. Κάτι τέτοιο θεωρεί ότι μπορεί να γίνει -όπως και στην περίπτωση του ISS- με διεθνή διαστημική συνεργασία από πολλά κράτη, αυτή τη φορά πιθανώς και με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος θα μπορέσει να βρει κερδοφόρες ευκαιρίες στη Σελήνη.

Επιστήμονες και επιχειρηματίες βλέπουν θετικά την ιδέα, αλλά προς το παρόν δεν έχουν «τσιμπήσει» οι πολιτικοί, οι χώρες των οποίων θα πρέπει να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να χρηματοδοτήσουν το φιλόδοξο σχέδιο.

Το δέλεαρ θα μπορούσαν να είναι οι πρώτες ύλες στη Σελήνη, όπως ο ηφαιστειακής προέλευσης βασάλτης (που θα μπορούσε να είναι η πρώτη ύλη για δορυφόρους που θα εκτοξεύονται από το φεγγάρι), το σπάνιο στη Γη αλλά άφθονο στο φεγγάρι ήλιο-3 (από όπου θα μπορούσε θεωρητικά να παραχθεί καθαρότερη και ασφαλέστερη πυρηνική ενέργεια), το οξυγόνο και το υδρογόνο από τη διάσπαση του σεληνιακού νερού (δύο αέρια που εκρήγνυνται αν αναμιχθούν και άρα μπορούν να είναι η πρώτη ύλη για πυραυλικά καύσιμα) κ.α.

Η μη επανδρωμένη (ρομποτική) εξερεύνηση του φεγγαριού ήδη προχωρά, με αρκετές διαστημοσυσκευές και οχήματα τύπου ρόβερ να ετοιμάζονται για προσελήνωση τα επόμενα χρόνια.

Όμως το μεγάλο στοίχημα θα είναι οι επανδρωμένες αποστολές και αυτή τη φορά, όχι πρόσκαιρες όπως οι αμερικανικές του προγράμματος «Απόλλων» πριν από δεκαετίες. Ορισμένοι μάλιστα, φοβούμενοι μια ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή ή έναν πυρηνικό πόλεμο στη Γη στο μέλλον, θεωρούν τη δημιουργία βάσης ή χωριού στη Σελήνη μια αναγκαία δικλείδα ασφαλείας για την ανθρωπότητα.

    Όμως, όπως έδειξε η προσωπική εμπειρία των περισσοτέρων ανθρώπων που έζησαν σε προσομοιώσεις σεληνιακών ή αρειανών εγκαταστάσεων στη Γη, τα πράγματα δεν θα είναι καθόλου εύκολα, είτε ζουν μέσα στις εγκαταστάσεις τους, είτε βγαίνουν έξω με τις διαστημικές στολές τους. Αλλά κάθε αρχή και δύσκολη, αντιτείνουν οι πιο αισιόδοξοι.

  Όσο για το κόστος του ταξιδιού στη Σελήνη, όπως είπε ο Φοένγκ, «η τιμή του ‘εισιτηρίου’ σήμερα είναι της τάξης των 100 εκατομμυρίων ευρώ, αλλά σε 20 χρόνια μπορεί να είναι 100 φορές πιο φθηνό». Βέβαια, αυτό σημαίνει 100.000 ευρώ, οπότε δεν είναι και τσάμπα…

Επισυνάπτεται φωτογραφία: ESA-Σεληνιακό Χωριό Προέλευση -  ESA-Foster+Partners

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Μεγάλες ανατροπές έχει φέρει στην ενοικίαση ακινήτων στη Θεσσαλονίκη (και όχι μόνο) η βραχυχρόνια μίσθωση κατοικιών, καθώς επειδή πολλοί ιδιοκτήτες την επιλέγουν αντί για την «κανονική» ενοικίαση, «αρκετοί φοιτητές ψάχνουν ακόμη για σπίτι», ενώ και τα ενοίκια έχουν αυξηθεί.

Τα παραπάνω επισημαίνει ο πρόεδρος της Ένωσης Μεσιτών Ακινήτων Πιστοποιημένων Πραγματογνωμόνων, Νίκος Μανομενίδης, μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ-ΜΠΕ, «Πρακτορείο 104,9 FM». Σύμφωνα με τον ίδιο, παρότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, μόνο στη Θεσσαλονίκη εκτιμάται ότι τα σπίτια που ενοικιάζονται με αυτόν τον τρόπο, υπερβαίνουν πλέον σε αριθμό τα 2000.

«Αρκετοί φοιτητές ακόμη ψάχνουν, διότι υπάρχουν προβλήματα σε πάρα πολλές πόλεις της χώρας. Προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί, επειδή έχει αλλάξει η κατάσταση με τις μισθώσεις όπως η βραχυχρόνια μίσθωση σπιτιών. Αυτό έχει ανοίξει μια νέα αγορά. Δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να εκμισθώνει το σπίτι του έστω και για λίγες ημέρες, βλέπει και στις σχετικές διαδικτυακές πλατφόρμες ποσά για μία μέρα εκμίσθωσης και βρίσκει ότι μπορεί π.χ. να βγάζει για αυτό το σπίτι 1000 ευρώ τον μήνα. Βέβαια, η αλήθεια δεν είναι τόσο φανταχτερή» ανέφερε ο κ. Μανομενίδης. Πάντως το θέμα είναι ότι αρκετοί δεν βγάζουν τα σπίτια τους στην αγορά της μακροχρόνιας μίσθωσης. «Αυτό έχει αφαιρέσει ένα μεγάλο κομμάτι από την αγορά και έχει ανεβάσει τις μισθώσεις» υπογραμμίζει ο πρόεδρος της Ένωσης Μεσιτών Ακινήτων Πιστοποιημένων Πραγματογνωμόνων.

Σύμφωνα με τον ίδιο, πολύ μεγαλύτερος αριθμός σπιτιών έχουν «περάσει» σε καθεστώς βραχυχρόνιας μίσθωσης στην Αθήνα και σοβαρά προβλήματα έχουν δημιουργηθεί στα νησιά και τους τουριστικούς προορισμούς. Στα Χανιά, σημειώνει, ήταν σχεδόν αδύνατο να βρει φέτος κάποιος σπίτι. «Υπάρχει και η περίπτωση ανθρώπων, που νοικιάζουν το σπίτι τους από τον Οκτώβριο μέχρι τον Ιούνιο και το καλοκαίρι το κρατούν για βραχυχρόνια μίσθωση» εξηγεί.

Υπενθυμίζει ότι η αγορά σπιτιού από Έλληνες παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια κάθετη πτώση, ενώ αντιθέτως έχει αυξηθεί κατακόρυφα το επενδυτικό ενδιαφέρον Βαλκάνιων για αγορά ακινήτων στη Θεσσαλονίκη. «Η αγορά των σπιτιών κινείται κυρίως με ξένους. Έχουμε αρκετούς από Τουρκία που θέλουν να αγοράσουν. Υπάρχει βαλκανικό επενδυτικό ενδιαφέρον. Από τις γειτονικές χώρες ενδιαφέρονται να αγοράσουν σπίτι στη Θεσσαλονίκη και φαίνεται έντονα γιατί δεν υπάρχει εσωτερική αγορά» σημειώνει ο κ. Μανομενίδης. «Ενώ παλιά το 5% των συναλλαγών μόνο αφορούσε αλλοδαπούς, τώρα αυτό το ποσοστό μπορεί να φτάνει πάνω από το 50%» λέει.

ΑΠΕ-ΜΠΕ