Η Ελλάδα αναδεικνύεται ακαδημαϊκός ηγέτης σε μια περιοχή 27 χωρών και 335 εκατομμυρίων κατοίκων, ανακτώντας σταδιακά την ιστορική της θέση ως διεθνές κέντρο γνώσης.

John D. Pappas

Επτά ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται ανάμεσα στα κορυφαία της Ανατολικής Ευρώπης, σύμφωνα με τη διεθνή ακαδημαϊκή κατάταξη Webometrics Ranking, που στηρίζεται στα στοιχεία του Google Scholar (Ιανουάριος 2025). Η νέα αυτή ανάλυση αναδεικνύει την Ελλάδα ως την ακαδημαϊκά πιο προηγμένη χώρα αυτής της μείζονος γεωπεριοχής.

Πέντε ελληνικά πανεπιστήμια στις έξι πρώτες θέσεις

Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα ετεροαναφορών, 5 από τα 6 κορυφαία πανεπιστήμια της Ανατολικής Ευρώπης είναι ελληνικά, μεταξύ σχεδόν 800 πανεπιστημίων της περιοχής, ενώ δύο ελληνικά πανεπιστήμια (ΕΚΠΑ, ΑΠΘ) κατέχουν τις δύο πρώτες θέσεις, ως εξής:

1^η θέση: ΕΚΠΑ – 4.864.139 ετεροαναφορές

2^η θέση: ΑΠΘ – 2.182.896

4^η θέση: Πανεπιστήμιο Πατρών – 1.476.112

5^η θέση: ΕΜΠ – 1.346.248

6^η θέση: Πανεπιστήμιο Κρήτης – 1.308.661

Επί πλέον, δύο ακόμη ελληνικά ΑΕΙ, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (1,134,957) και το  Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (1,054,433), κατατάσσονται στις θέσεις 11 και 13 αντίστοιχα.

Με απλά λόγια, περισσότερα από τα μισά κορυφαία 13 πανεπιστήμια της Ανατολικής Ευρώπης είναι ελληνικά—γεγονός που δεν έχει προηγούμενο.

Για σύγκριση, στη λίστα των 20 κορυφαίων πανεπιστημίων της Ανατολικής Ευρώπης, η Ρωσία εμφανίζεται με δύο ιδρύματα (στις θέσεις 8 και 15), η Ουγγαρία επίσης με δύο (9 και 19), ενώ η Εσθονία, η Σλοβενία, η Τσεχία, η Σερβία και η Πολωνία με ένα πανεπιστήμιο η καθεμία. Αξιοσημείωτη είναι η άνοδος της Τουρκίας, που ήδη έχει τέσσερα πανεπιστήμια στη λίστα (στις θέσεις 7, 17, 18 και 20).

Πώς υπολογίζεται η κατάταξη

Η αξιολόγηση βασίζεται αποκλειστικά στον αριθμό ετεροαναφορών (citations) των ερευνητών κάθε ΑΕΙ στο Google Scholar—δηλαδή στο πόσο συχνά άλλοι επιστήμονες αναφέρονται στις μελέτες τους. Πρόκειται για αντικειμενικό δείκτη διεθνούς αναγνώρισης, που δεν εξαρτάται από γνώμες ή ερωτηματολόγια.

Η έρευνα διενεργείται από το Cybermetrics Lab του δημοσίου Spanish National Research Council (CSIC)—παρόμοιο με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Ελλάδος—που εκδίδει την εξαμηνιαία παγκόσμια ακαδημαϊκή κατάταξη Webometrics Ranking of World Universities  (συντμ. Webometrics Ranking).

Συνολικά, αναλύονται 310 δημόσια προφίλ ερευνητών ανά ίδρυμα, εξαιρώντας τα 20 κορυφαία για να αποφευχθούν στατιστικές στρεβλώσεις.

Μια «ήπειρος» που συγκρίνεται με τις Ηνωμένες Πολιτείες

Η σημασία της ηγετικής ακαδημαϊκής θέσης της Ελλάδας στην Ανατολική Ευρώπη συναρτάται με το μεγάλο μέγεθος αυτής της γεωπεριοχής.

Η Ανατολική Ευρώπη, υπό την ευρεία της έννοια, περιλαμβάνει 27 χώρες και εκτείνεται από τα Ουράλια Όρη μέχρι την Τσεχία, και από τη Βαλτική μέχρι την Κύπρο, συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ άλλων τις ευρωπαϊκές περιοχές της Ρωσίας (δυτικά των Ουραλίων Ορέων) και του Καζακστάν (δυτικά του ποταμού Ουράλη), όπως επίσης την Τουρκία και τις Καυκάσιες χώρες.

Η περιοχή αυτή καλύπτει 7,4 εκατομ. τετρ. χλμ. και έχει περίπου 335 εκατομ. κατοίκους—δηλαδή είναι μεγαλύτερη από την Ε.Ε. (4,3 εκατομ. τετρ. χλμ.) και σχεδόν εξ ίσου πολυπληθής με τις Η.Π.Α. (347 εκατομ. κάτοικοι).

Έρευνα με διεθνή αντίκτυπο

Επί πλέον, σε ακαδημαϊκό συγκριτικό πλαίσιο, στην Ανατολική Ευρώπη λειτουργούν 796 αξιόλογα ΑΕΙ (έναντι 893 στην Ε.Ε.) τα οποία συγκεντρώνουν περίπου 103 εκατομ. ετεροααναφορές συνολικά.

Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος από το σύνολο ετεροαναφορών (101 εκατομ.) των κορυφαίων πέντε αμερικανικών πανεπιστημίων (Harvard, Stanford, MIT, Berkeley, Columbia), και πολύ υψηλότερος από το αντίστοιχο σύνολο (63 εκατομ.) των κορυφαίων πέντε βρετανικών πανεπιστημίων (Oxford, Cambridge, UCL, Imperial College, King’s College London).

Επομένως, η ακαδημαϊκή ηγεμονία της Ελλάδος σε αυτή την ερευνητικά σημαίνουσα γεωπεριοχή δείχνει ότι τα κορυφαία 7 ελληνικά ΑΕΙ—η “Ivy League” το “Russell Group” της Ελλάδος—έχουν πλέον εμπεδώσει μια σταθερή διεθνή παρουσία και αναγνωρισιμότητα ως ερευνητικά πανεπιστήμια υψηλού κύρους.

Πέρα από το αφήγημα της «Ν.Α. Ευρώπης»

Εν τούτοις κατά τα τελευταία χρόνια, στον δημόσιο λόγο επαναλαμβάνεται το αφήγημα ότι το ΕΚΠΑ είναι «το κορυφαίο πανεπιστήμιο της Ν.Α. Ευρώπης», δηλαδή των… Βαλκανίων. Η φράση αυτή, αν και καλοπροαίρετη, περιορίζει αδικαιολόγητα την πραγματική διάσταση των ελληνικών ακαδημαϊκών επιτευγμάτων.

Τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι η Ελλάδα δεν περιορίζεται στα Βαλκάνια· βρίσκεται στην κορυφή όλης της Ανατολικής Ευρώπης, και όχι μόνον—π.χ. το ΕΚΠΑ είναι πρώτο όχι μόνο στην Ανατολική Ευρώπη αλλά και στη Μεσόγειο, είναι δε 6^ο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως ερευνητικό πανεπιστήμιο.

Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας έχει κάθε λόγο να αναθεωρήσει με αυτοπεποίθηση την εικόνα που έχει για την ανώτατη εκπαίδευση—χωρίς υπερβολές, αλλά και χωρίς τη συνηθισμένη μας αυτοϋποτίμηση.

Ακαδημαϊκή διπλωματία της Ελλάδος

Αυτές οι διακρίσεις των ελληνικών Α.Ε.Ι. ανοίγουν ευρύτατες προοπτικές για την ανάπτυξη της ακαδημαϊκής διπλωματίας της Ελλάδος, όχι μόνο στην Ανατολική Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής.

Ειδικότερα, η ηγετική θέση που τα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν ήδη κατακτήσει στην Ανατολική Ευρώπη δημιουργεί μια μοναδική ευκαιρία για ισότιμη διασύνδεσή τους με κορυφαία εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής, μέσα από πολυεθνικά διαπανεπιστημιακά προγράμματα στους τομείς της εκπαίδευσης, της έρευνας και του πολιτισμού.

Γέφυρα γνώσης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα επτά κορυφαία ελληνικά Α.Ε.Ι. μπορούν να λειτουργήσουν συνεργητικά και αλληλοσυμπληρωματικά, ως γέφυρα γνώσης και συνεργασίας ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, προάγοντας την επιστημονική έρευνα, τον πολιτισμό και τον διαπολιτισμικό διάλογο—σε μια εποχή παγκόσμιων ανακατατάξεων—και,  τελικά, συμβάλλοντας στην προώθηση της ειρήνης.

Αυτή η προοπτική αντηχεί την ιστορική κληρονομιά της Ελλάδας ως μιας πολιτιστικής υπερδύναμης που συνέδεσε πολιτισμικά την Ευρώπη και την Ασία επί χιλιετίες—από τον αρχαϊκό ελληνικό αποικισμό και αργότερα τα ελληνιστικά βασίλεια έως τη ρωμαϊκή και βυζαντινή αυτοκρατορία—και τα ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα επαναβεβαιώνουν σταδιακά αυτόν τον ρόλο.

Επομένως, με συνεπή και αξιοκρατική ενίσχυση της έρευνας στη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση, η Ελλάδα, επί μακρόν κοιτίδα μάθησης και πολιτισμού, μπορεί εκ νέου να διεκδικήσει τη θέση της ως ένα διεθνές κέντρο γνώσης και διαλόγου.

Η ανάλυση βασίζεται σε δεδομένα της Google Scholar (Ιαν. 2025) και στη διεθνή κατάταξη “Transparent Ranking of Universities by the number of Citations received by the Google Scholar profiles of their top researchers”, Έκδοση 19^η, της Webometrics Ranking.

Πλήρη στοιχεία—για όλα τα (796) ΑΕΙ της Ανατολικής Ευρώπης—είναι διαθέσιμα ΕΔΩ.

Webometrics – Top 20 HEIs by citation rank in Eastern Europe