Πριν από λίγο καιρό έφτασε στα χέρια μου μια ποιητική συλλογή, με τίτλο «Εκ Γυναικός», από τη Μαριάννα Νικολάου. Στο πρώτο ξεφύλλισμα είναι σαφής η εξερεύνηση της γυναικείας ύπαρξης. Η Μαριάννα Νικολάου, με εξαιρετικές αλληγορικές εικόνες και διεισδυτικούς στίχους, αποτυπώνει την πορεία της γυναίκας από τη στασιμότητα στην απελευθέρωση και τη δημιουργία. Βαθύ έργο, χωρίς , ρηχά και κίβδηλα στοιχεία εντυπωσιασμού.
Όταν είδα το βιογραφικό της, σκέφτηκα ότι μπορεί ν’ αντικαταστήσει τον τηλεφωνικό κατάλογο. Και τι δεν έχει κάνει αυτή η κοπέλα. Έχει σπουδάσει Αγγλική φιλολογία στο ΑΠΘ, έχει υπάρξει Υπότροφος του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus, έχει σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου κι έχει διδακτορικό του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών με θέμα «Οι Παιδευτικές Λειτουργίες της Τραγωδίας», έχει σπουδάσει δημοσιογραφία στο ΑΠΘ, είναι απόφοιτη με άριστα από το ελληνικό ωδείο, έχει υπάρξει υπότροφος από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου στη Δημιουργική Γραφή και έχει θεατρικές σπουδές στη σχολή Θεάτρου του Πανεπιστημίου του Έξετερ! Έχει πάρει ένα σωρό λογοτεχνικά βραβεία κι επαίνους για πονήματά της, έχει διδακτορικές σπουδές… και δεν γράφω άλλα…
Σήμερα κάνει χιλιάδες πράγματα, μα πρωτίστως μεταλαμπαδεύει πολιτισμό στους μαθητές της, ως καθηγήτρια σε σχολείο της Ρόδου. Είπαμε να τα πούμε και …νάμαστε…
Πώς στο καλό τα προλαβαίνεις όλα; Σχολείο, θεατρικά, μουσικά και πρωτίστως μητέρα τριών παιδιών… Πώς χωράει σ’ αυτά η γραφή, η ποίηση, η δημιουργία;
Αυτήν την ερώτηση μου την είχε κάνει κάποτε και ένας πολύ γνωστός μας ποιητής λέγοντας ότι έχω μια πολύ γεμάτη ζωή πλήρη νοήματος και άρα ίσως η ποίηση να μου είναι κάτι περιττό. Όμως, η γραφή για μένα είναι η καταφυγή και η διαφυγή μου από μια ομολογουμένως απαιτητική καθημερινότητα. Χωρίς αυτήν δεν μπορώ να υπάρξω. Εκτός του ότι είναι πλέον και επιστημονικά αποδεδειγμένη η θεραπευτική και εκφραστική δύναμη της γραφής…
Ναι το ξέρω καλά αυτό…πολλές φορές η γραφή γίνεται βάλσαμο ψυχής, ψυχοθεραπεία…
Ναι, έτσι ακριβώς. Προσωπικά γράφω από τα εφηβικά μου χρόνια και παρά το γεγονός ότι τώρα κυκλοφόρησε το πρώτο μου ατομικό έργο. Όμως έχω πάρει μέρος σε πάρα πολλά συλλογικά, έργα σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και λογοτεχνικά περιοδικά. Η ποίηση ήταν και είναι μέρος της καθημερινότητάς μου έτσι κι αλλιώς και η καθημερινότητα με τις προκλήσεις της αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα. Τώρα στο ερώτημα του πώς χωράει στη μέρα μου… Προσπαθώ να είναι όσο πιο απλή γίνεται η ζωή μου με την έννοια ότι δε θα επενδύσω χρόνο σε πράγματα που δε θεωρώ σημαντικά. Δε θα δω τηλεόραση για παράδειγμα ή δε θα σιδερώσω (Γέλια). Όλα είναι θέμα προτεραιοτήτων.
Αν σου ζητούσα να ορίσεις την ποίηση, τί θα έλεγες;
Η ποίηση είναι η γλώσσα που μιλούν οι ψυχές, αλλά είναι κι ένα παιχνίδι, ένα αίνιγμα…
Μίλησέ μου για τους ποιητές της καρδιάς σου…
Μεγάλωσα διαβάζοντας Ελύτη, Καβάφη, Καρυωτάκη και Πολυδούρη. Έπειτα λόγω σπουδών μελέτησα και αγάπησα αγγλόφωνες ποιήτριες όπως η Lady Mary Wroth, η Emily Dickinson, η Sylvia Plath, η Anne Sexton, η Maya Angelou, η Adrienne Rich. Αγαπώ πολύ την Κατερίνα Αγγελάκη -Ρουκ, την Κική Δημουλά…
Σύγχρονους;
Κάποιες ποιητικές συλλογές με εμπνέουν. Πολύ περισσότερο μου δίνουν την αίσθηση του ανήκειν σε μια μεγάλη ποιητική κοινότητα.
Ποιο είναι πιστεύεις το κριτήριο που ξεχωρίζει ένα καλό ποίημα; Πόσο σου «μιλάει» στο μυαλό, στην καρδιά ή κάτι άλλο;
Όταν διαβάζω ένα ποίημα το κάνω πάντα μεγαλόφωνα. Με ενδιαφέρει πολύ ο ρυθμός ο οποίος ιδανικά πρέπει να σε υπνωτίζει ώσπου να σε ξαφνιάσει. Αυτό το ξάφνιασμα ιντριγκάρει μυαλό και καρδιά, όλη την ύπαρξη, όχι μόνο με τις ιδέες αλλά και τα συναισθήματα που προκαλεί.
Όταν βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική έκφραση και το αίνιγμα, την ψυχή και το γλωσσικό σώμα του κειμένου, την τεχνοτροπία δηλαδή, τότε ένα πετυχημένο ποίημα σε κάνει να αισθάνεσαι ένα μικρό πυροτέχνημα, μια σπίθα.
Σπίθα;
Ασφαλώς! Αν τώρα, αυτή η σπίθα καταφέρει να μετατρέψει και το ατομικό σε συλλογικό τότε έχει φτάσει στον στόχο του το ποίημα.
Γιατί θα μου (μας) πρότεινες να διαβάζουμε ποιητικές συλλογές;
Η μικρή φόρμα αφήνει μεγάλη ελευθερία στον αναγνώστη. Μπορεί να προσλάβει με ποικίλους τρόπους και σε βολικούς χρόνους. Μια συλλογή ποιητική είναι μια επένδυση που κάνεις τώρα, αλλά μπορείς να επανέλθεις και να δεις εκ νέου τα νοήματα που αντλείς ανάλογα με τη θέση στην οποία βρίσκεσαι τη δεδομένη στιγμή. Άλλωστε ένα καλό ποίημα, όπως κάθε μορφή τέχνης, δημιουργεί νέους νευρώνες, νέες εγκεφαλικές συνάψεις, σε αναπτύσσει αισθητικά, πνευματικά, γλωσσικά, ψυχικά, νοητικά.
Τι γίνεται με την ποίηση που είναι ή θεωρείται δυσνόητη για τον πολύ κόσμο;
Δυστυχώς η ποίηση θεωρείται ασχολία της ελίτ. Αυτό είναι έως και επικίνδυνο. Χωρίς την ποίηση, την λογοτεχνία γενικότερα και όλες τις τέχνες που πλάθουν μύθους, η ζωή θα ήταν ανιαρή και επιφανειακή.
Φαίνεται όμως ότι χρειάζεται πολλή δουλειά από τον κόσμο της λογοτεχνίας ώστε να ανοίξει αυτή η αγκαλιά σε όλον τον κόσμο. Είμαι πολύ υπέρ των δράσεων της κοινότητας ανοιχτές στους πολίτες ώστε να σταματήσουν να φοβούνται την ποίηση και να δουν την καθαρτική της λειτουργία στη ζωή τους. Ήδη έχουμε κάνει στη Ρόδο σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών τέτοιες δράσεις και είναι στα μελλοντικά μου σχέδια και άλλες με τέτοια στοχοθεσία.
Βλέπεις τον εαυτό σου στο πόνημά σου; Το «εκ γυναικός»; Τι και πώς πραγματεύεσαι στην ποιητική συλλογή σου;
Νομίζω ότι απεικονίζεται εκεί η αγωνιώδης αναζήτηση των σύγχρονων ανθρώπων να βρουν τον αυθεντικό τους εαυτό. Γράφτηκε σε μια περίοδο, μέσα στην καραντίνα, σταδιακά, χωρίς να υπάρχει η πρόθεση της έκδοσης τότε, ακριβώς από την ανάγκη μου να βρω την δική μου προσωπική αλλά και λογοτεχνική φωνή. Υπάρχουν αρκετά ποιήματα που αναφέρονται στην υπαρξιακή, ψυχολογική και ενδοσκοπική δουλειά που καλούμαστε να κάνουμε, υπάρχουν ποιήματα που είναι πιο διαπροσωπικά και αναφέρονται στις σχέσεις, υπάρχουν ποιήματα αυτοαναφορικά για την ίδια τη διαδικασία της συγγραφής και υπάρχουν και ποιήματα που δίνουν έμφαση στο γυναικείο βίωμα, μέσα από την πορεία της συγγραφής…
Προφανώς κι από τη συνειδητοποίησή σου ότι δεν γίνεται παρά να γράφεις τόσο ως γυναίκα, όσο κι ως μητέρα.
Αναπόφευκτο είναι…
Πώς βλέπεις τα εκδοτικά δεδομένα, τώρα που μπήκες για τα καλά στο χορό;
Άρχισα να ασχολούμαι με τον τομέα εδώ και περίπου δύο χρόνια όταν αποφάσισα να εκδώσω την ποιητική συλλογή μου. Ήταν για μένα μεγάλη απογοήτευση γιατί διαπίστωσα πόσο εμπορικά έχει φορτιστεί ο χώρος του βιβλίου.
Από μια άποψη, κακά τα ψέματα, οι εκδοτικοί οίκοι είναι επιχειρήσεις, δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα… Άλλο αν κάποιοι έχουν καταστήσει την έκδοση ως μια τεράστια πηγή, ακόμη και κερδοσκοπίας…
Προσωπικά, υπήρξα πολύ ρομαντική κι έπεσα από τα σύννεφα όταν συνειδητοποίησα ότι το βιβλίο έχει γίνει ένα εμπορικό προϊόν και ο συγγραφέας, ειδικά ο πρωτοεμφανιζόμενος, τις περισσότερες φορές αναγκάζεται να χρηματοδοτήσει ο ίδιος το βιβλίο του. Ενώ ταυτόχρονα εκδίδονται τόσα πολλά βιβλία κάθε μέρα στην Ελλάδα, οπότε καταλαβαίνετε ότι για να γίνει κάποιος/α γνωστός/ή πρέπει να δώσει ένα μεγάλο ποσό σε πληρωμένες αναφορές στο έργο του. Μέχρι τώρα το έχω αρνηθεί όσες φορές μου ζητήθηκε γιατί πιστεύω ότι εμείς οι ίδιοι/ες οι συγγραφείς πριμοδοτούμε αυτές τις καταστάσεις.
Καταλαβαίνω βέβαια κι αυτό που λες, ότι και οι εκδοτικοί και ο τύπος που ασχολείται με το βιβλίο είναι επιχειρήσεις που πρέπει να επιβιώσουν. Ωστόσο, πρέπει να δίνονται δυνατότητες σε όλους και όλες ανεξαρτήτως οικονομικής επιφάνειας να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Έχουμε δρόμο και δουλειά μέχρι ο χώρος να γίνει συμπεριληπτικός…
Νομίζω ότι ποτέ δεν ήταν, ούτε θα γίνει…
Ίσως και να παίζει μεγάλο ρόλο ότι σημαντικά τμήματα της κοινωνίας μας θεωρούν ότι η λογοτεχνία και η ποίηση αφορούν τις ελίτ, ενώ η αλήθεια είναι ότι αφορούν τους πάντες…
Ο κοινωνικός σου περίγυρος πώς σε αντιμετωπίζει; Τι σου λένε;
Πολλές φορές γελώ και εκνευρίζομαι ταυτοχρόνως με την ερώτηση… «τι το θέλεις το διδακτορικό; Κάτσε να μεγαλώσεις τα παιδιά σου»….
Μικροαστική άγνοια, με παλιά, μα υπαρκτά φορτία…
Είναι και το άλλο που ακούω… «Βλέπω έγινες και ποιήτρια»; Είναι το λεγόμενο φαινόμενο της γυάλινης οροφής, συμφώνως με το οποίο η γυναίκα έχει συγκεκριμένο «ταβάνι» και είναι σχεδόν αμαρτωλό να έχει φιλοδοξίες και όνειρα. Με το …«Βλέπω έγινες και ποιήτρια», εμμέσως, μειώνει όλη την πολύχρονη προσπάθεια που ο πολύς κόσμος αγνοεί, αλλά ο συγγραφέας καταβάλει καθημερινά για να φτάσει στο σημείο να έχει ένα αξιοπρεπές υλικό προς έκδοση. Το χειρότερο είναι όταν τέτοιου είδους ερωτήσεις έρχονται και από ανθρώπους του χώρου ακόμα ή και κυρίως από γυναίκες που θα περίμενε κανείς να έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε τέτοια θέματα. Δυστυχώς ο μισογυνισμός έχει τόσο εσωτερικευθεί που όλοι και όλες μας κάνουμε τέτοιες σκέψεις χωρίς να το συνειδητοποιούμε πολλές φορές.
Με την καθημερινότητα πώς τα πας; Πολιτική; Ασχολείσαι; Ενημερώνεσαι;
Για πολλά χρόνια αυτοπροσδιοριζόμουν απολιτίκ. Με την έννοια της άρνησής μου να ενταχθώ σε ένα πολιτικό κόμμα αφού ήμουν εξ εκείνων που δεν τους ενέπνεε η πολιτική τύπου «Μαυρογιαλούρου»… Με τον καιρό και καθώς προχωρούσε η εκπόνηση της διατριβής μου, που έχει αναφορές και στην ενεργό πολιτειότητα από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, ξεκαθάρισε μέσα μου η ανάγκη να διαθέτουμε πολιτική στάση. Όχι σε κομματικό επίπεδο, αλλά αμιγώς πολιτικό, με την έννοια της ενεργού δράσης. το βέβαιο είναι ότι δεν μπορούμε να μένουμε αμέτοχοι σε πολλά, από τη σκέψη ή το φόβο, μη τυχόν και μας χαρακτηρίσουν ή και να στιγματιστούμε.
Συμφωνείς ότι εδώ και πολλά χρόνια η πνευματική ελίτ βιώνει μια ατέλειωτη χειμερία νάρκη;
Έτσι είναι. Κι αυτό την ώρα που οι άνθρωποι των γραμμάτων και γενικότερα ο πνευματικός κόσμος, οφείλουν να έχουν ισχυρή φωνή και κυρίως χωρίς λαϊκισμούς και σκοπιμότητες… Βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι λέξεις και οι έννοιες έχουν χάσει την αξία τους και χρησιμοποιούνται στον δημόσιο λόγο κατά το δοκούν. Κάπως έτσι βρίσκουν ελεύθερο πεδίο πολιτικές φωνές του περιθωρίου και της ντροπής. Ναι, τελικά λείπει η φωνή του πνεύματος στους καιρούς μας… Λείπει η γενναιότητα από τους πνευματικούς ταγούς.
Πώς θαθελες να σε βρει το 2050;
Χμ…σκέφτομαι ότι τότε η μικρή μου κόρη θα είναι 26 χρονών και τα αγόρια πια στα 30+, οπότε εύχομαι να είμαι υγιής και με πνευματική διαύγεια, ώστε να εκμεταλλεύομαι τον ελεύθερο χρόνο που θα έχω για να γράφω, να εξακολουθώ να προσφέρω στην κοινωνία με ενεργό δράση, και να έχει ακόμα νόημα τότε (αν δεν μας έχει εντελώς αντικαταστήσει η Τεχνητή νοημοσύνη) να ασχολούμαι με τη λογοτεχνική μετάφραση και κριτική κάτι που αγαπώ πολύ και τώρα θέλω να κάνω, αλλά δεν υπάρχει δυνατότητα. Βέβαια μόλις συνειδητοποίησα ότι θα είμαι 68 ετών και κατά πάσα πιθανότητα …ακόμη θα εργάζομαι! Ποιος ξέρει πως θα έχει γίνει η ζωή μας με τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς που εξελίσσονται τα πράγματα… Σκέφτομαι ότι σ’ ένα τραγούδι του ο Κώστας Τουρνάς από τα 1974, αναρωτιόταν …
«Πώς θα είν’ ο κόσμος μας,
πώς θα είμαστε εμείς
το 2009.
Πώς θα ζούμε άραγε
που θα είναι όλα αλλιώς
και ποια θα είναι τα νέα.
Το 2009…
Τότε πού θά `μαι `γω,
θά `μαι 60 χρονών
και συ ελπίζω να φαίνεσαι νέα»…
Ευχαριστώ Μαριάννα, γράφε, γράφε, γράφε…
