Ο Ευαγγελισμός είναι η αναγγελία της χαρμόσυνης είδησης από τον αρχάγγελο Γαβριήλ προς την Παρθένο Μαρία ότι δια μέσου αυτής θα ενσαρκωθεί ο Υιός του Θεού. Την ανάμνηση αυτής της αναγγελίας η εκκλησία μας την γιορτάζει στις 25 Μαρτίου.
Τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ο μόνος από τους τέσσερις Ευαγγελιστές που τον περιγράφει είναι ο Ευαγγελιστής Λουκάς (α’ 26 – 38). Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου έγινε έξη μήνες μετά το γεγονός της θαυμαστής σύλληψης του Ιωάννου του Προδρόμου από την γυναίκα του Ζαχαρία την Ελισάβετ. Για το γεγονός του Ευαγγελισμού, στην αφήγησή του ο Λουκάς ίσως να χρησιμοποίησε ως ιστορική πηγή κάποιο οικογενειακό ημερολόγιο της Θεοτόκου. Ο Θεός απέστειλε τον αρχάγγελο Γαβριήλ στην Παρθένο Μαρία που έμενε στην Ναζαρέτ της Γαλιλαίας, μνηστή του Ιωσήφ, για να την αναγγείλει την θαυμαστή γέννηση του Σωτήρος. Ο Γαβριήλ φανερώθηκε αιφνίδια και απροσδόκητα μέσα στο σπίτι της Παρθένου Μαρίας και είπε τον αγγελικό χαιρετισμό: «Χαίρε, κεχαριτωμένη ο Κύριος μετά σού». Κατά άλλα χειρόγραφα του Ευαγγελίου είπε και τις λέξεις: «Ευλογημένη σύ εν γυναιξί».
Από την απροσδόκητη αυτή εμφάνιση και τα λόγια του αρχαγγέλου η Παρθένος τρόμαξε, ενώ ταυτόχρονα σκεφτόταν τι εννοούσε με τα λόγια του ο αρχάγγελος. Τότε είπε προς αυτήν ο Γαβριήλ: «Μη φοβού Μαριάμ εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ. Και ιδού συλλήψει εν γαστρί και τέξει υιόν και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν». Η Παρθένος τότε ρώτησε τον Γαβριήλ: «Πως θα γίνει τούτο αφού δεν είμαι ύπανδρη;». Και αποκρίθηκε ο άγγελος ότι το Άγιο Πνεύμα ως νέφος θα την περικαλύψει και θα ενεργήσει αφανώς και μυστηριωδώς την σύλληψη του Υιού του Θεού. Προς μεγαλύτερη διαπίστωση των λόγων του, επικαλείται ο Γαβριήλ την θαυμαστή σύλληψη του Ιωάννου Προδρόμου. Η Παρθένος μετά από αυτά τα λόγια βεβαιώθηκε και πίστεψε ότι «ουκ αδυνατίσει παρά τω Θεώ πάν ρήμα» αποκρινόμενη σε πλήρη ταπείνωση: «Ιδού η δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου». Τότε το Άγιο Πνεύμα και η θεία δύναμη ενήργησαν την υπερφυά σύλληψη του Θεού Λόγου.
Η γιορτή του Ευαγγελισμού μαζί με την γιορτή της Κοιμήσεως και του Γενεθλίου της Θεοτόκου είναι οι κυριότερες και αρχαιότερες θεομητορικές εορτές. Ο ακριβής χρονικός καθορισμός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πραγματοποιήθηκε αργότερα, αφού προηγουμένως ορίσθηκε κατά τον 4ο αιώνα η εορτή των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, καθόσον όπως είναι κατανοητό, μεταξύ των δύο αυτών εορτών υπάρχει στενή σχέση και φυσικά έπρεπε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου να τοποθετηθεί 9 μήνες πριν την Γέννηση του Ιησού Χριστού.
Όπως όλες σχεδόν οι θεομητορικές εορτές, έτσι και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου αρχικά εορτάζονταν ως δεσποτική εορτή, ονομαζόμενη ίσως «Ευαγγελισμός του Κυρίου ή του αγγέλου» , ή «Σύλληψης του Κυρίου ή του Χριστού» (annuntiatio Domini ή angeli, ή conceptio Domini ή Christi).
Μεταξύ 5ου και 7ου αιώνος έγινε γενικά αποδεκτή η 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Γι΄ αυτήν γίνεται λόγος στον 52ο κανών της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου που την αναφέρει ως κοινή και μεγάλη εορτή.
Η ακολουθία της εορτής συντάχθηκε από διάφορους υμνογράφους της Εκκλησίας ( Ανδρέου Κρήτης, Θεοφάνους, Δαμασκηνού κ.α.).
Το απολυτίκιο της εορτής:
Σήμερον τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον,
καὶ τοῦ ἀπ’ αἰῶνος μυστηρίου ἡ φανέρωσις·
ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Υἱὸς τῆς Παρθένου γίνεται,
καὶ Γαβριὴλ τὴν χάριν εὐαγγελίζεται.
Διὸ καὶ ἡμεῖς σὺν αὐτῷ, τῇ Θεοτόκῳ βοήσωμεν·
Χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ.
