O ρόλος του εκπαιδευτικού για την αντιμετώπιση της ηθικής κρίσης.

     “Ο πλούτος χωρίς παιδείαν και αρετήν τόσον είναι μακράν από το να στολίζη τον έχοντα, ώστε και κάμνει φανεροτέραν αυτού τη γυμνότητα.”(Αδαμάντιος Κοραής, 1748-1833, Έλληνας λόγιος και δάσκαλος του).

Ο Όμηρος, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, θεωρείτο ως ο Παιδαγωγός της Ελλάδας. Με τα έπη του καλλιέργησε πολλές μορφές αγωγής.

Η σπαρτιατική αγωγή στόχευε στη δημιουργία ανθρώπων ικανών να υπερασπιστούν με γενναιότητα το έδαφος της πατρίδας.

Για τους σοφιστές, η αγωγή δίνει τα πάντα εκτός από την αθανασία. Με τη ρητορική, έχουν ως σκοπό όχι την εύρεση της αλήθειας, αλλά την απόδειξη μιας άποψης ως σωστή.

Ο Σωκράτης αντικαθιστά την αυταρχική αγωγή και διδασκαλία με τη συνεργασία μεταξύ δασκάλου και μαθητή. Η παιδεία κατ’ αυτόν στηρίζεται στη γνώση και την αρετή: η γνώση νοείται ως συνειδητοποίηση των ορίων του γνωστού και αγνώστου χώρου, ενώ η αρετή ως η προτίμηση να αδικείσαι μάλλον παρά να αδικείς.

Ο Πλάτων συγκαταλέγεται στις φυσιογνωμίες εκείνες που σημαδεύουν ολόκληρη τη πνευματική πορεία της ανθρωπότητας. Ο χαρακτήρας της Πλατωνικής αγωγής πρόσκειται περισσότερο στο πολιτειακό ιδεώδες. Οι άνθρωποι πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν, έτσι ώστε να βρίσκουν την ευτυχία τους στην ευτυχία του οργανωμένου κοινωνικού συνόλου.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

   Στις μέρες μας η ηθική περνά κρίση.. Η πολιτική, οικονομική κατάσταση στον παγκόσμιο χάρτη, ο πόλεμος και η σκληρότητά του που μετατρέπει τους ανθρώπους σε φοβισμένα πλάσματα που πρέπει να επιβιώσουν, τα ΜΜΕ που για να συναγωνιστούν το ένα το άλλο επιλέγουν αρκετές φορές προγράμματα ακατάλληλα για την ευαίσθητη ηλικία των παιδιών και προάγουν έναν πολιτισμό που μόνο η φιλαυτία, το μίσος, ο πόλεμος, η βία κυριαρχούν, αλλά και πρότυπα ζωής που στηρίζονται στην ομορφιά και όχι στο πνεύμα, η μισαλλοδοξία και ο «ωχαδερφισμός» που επικρατεί  γύρω μας και η αδιαφορία των κοινωνιών που σημαίνει αδιαφορία των ανθρώπων που την απαρτίζουν, οδηγούν σε μια συμπεριφορά που έχει εξοβελίσει την ηθική έξω από τη ζωή όλων μας ακριβώς πια γιατί δεν γνωρίζουμε τι σημαίνουν αρχές και αρετές ή και να το γνωρίζουμε, σε έναν κόσμο που έχει μάθει να λειτουργεί με  βάση άλλες αξίες, η ηθική δεν έχει θέση και έτσι συνεχώς η ανθρωπότητα χάνει αυτά που την ξεχωρίζουν από τα άλλα έμβια όντα του πλανήτη μας.

  Όπως λέει ο Παπανούτσος,  “την ηθική συνείδηση τη χαρακτηρίζει η προαίρεση. Μπορούμε να την ορίσομε: εκλογή που γίνεται με ώριμη σκέψη και σύμφωνα με κάποιαν αρχή (ιδέα, πρόγραμμα) και ολοκληρώνεται με την έμπρακτη εκτέλεση. Είναι η ψυχή της πράξης. Όπου προαίρεση, εκεί και βούληση. Πράττω (=ενεργώ ηθικά) σημαίνει πράττω κατά καθήκον. Καθήκον είναι ό,τι με επίγνωση της αξίας του αισθάνομαι την υποχρέωση να πράττω με ειλικρίνεια και συνέπεια».

 Η έννοια της ηθικής αγωγής σχετίζεται με τις έννοιες της κοινωνικής αγωγής, της ηθικής μόρφωσης και της Οικουμενικής παιδείας. Η κοινωνική αγωγή έχει ως απαραίτητο στοιχείο την ηθική μόρφωση του καθένα από εμάς ο οποίος πρέπει να ανακαλύψει αυτό που κρύβεται μέσα του, ώστε να μπορεί να συνεργάζεται και να συνυπάρχει με τους ανθρώπους γύρω του και για να γίνει αυτό χρειάζεται η Οικουμενική Παιδεία που στοχεύει στην πνευματική άνοδο του ανθρώπου ως αποτέλεσμα της διαδικασίας της μάθησης. Η Οικουμενική Παιδεία έχει ως θέμα της μόρφωσης την κατανόηση και την εκτίμηση ανεξάρτητα από το χρώμα, τη φυλή, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τον πολιτισμό των ανθρώπων. Αυτόν τον σκοπό καλείται να διαδραματίσει το ΣΧΟΛΕΙΟ. Και ο ρόλος αυτός  συνάδει τόσο με τη γνωστική κατάρτιση των παιδιών, όσο  όμως και με τη διαδικασία που πρέπει να συνδέεται με την πνευματική και ηθική καλλιέργεια του ανθρώπου.

Πολλοί θα προβάλλουν και το θέμα ότι οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Ναι, οι  γονείς είναι μέλη της κοινωνίας και σίγουρα ένα μεγάλο μέρος για την ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους την έχουν και οι ίδιοι, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 6 ετών. Το σχολείο όμως είναι απόρροια του πολιτισμού, είναι ένας παράγοντας που τον στηρίζει και μέσα σε αυτό ο δάσκαλος καλείται να τον διδάξει.. Οι  Detert και Trevino, όπου αναφέρονται οι Bisera Stevic & Stosic  Randjel λένε χαρακτηριστικά πως το σχολείο  «Είναι μια απάντηση της κοινωνίας στο γεγονός ότι για την πλήρωση των κοινωνικών λειτουργιών, δεν πρέπει να αφήνονται οι απαραίτητες επιδόσεις της μάθησης στην τύχη, αλλά πρέπει να υπάρχει μια οργανωμένη προσπάθεια για τη νοητική και ηθική ανάπτυξη του μαθητή».

Η διαπαιδαγώγηση λοιπόν των παιδιών δεν σταματά στο σπίτι .. Οι γονείς πρέπει να συνεργάζονται στενά με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς και πρέπει πάνω από όλα  να κατανοήσουν πως ο ρόλος του είναι πιο σημαντικός από το να διδάσκονται τα παιδιά  μαθηματικά, γλώσσα ή ιστορία.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

  Σήμερα περισσότερο από ποτέ το σχολείο και η διδασκαλία πρέπει να αλλάξει μορφή.. Το σχολείο πρέπει να διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την εξασφάλιση και την εκμάθηση αξιών, ηθικών γνώσεων και δυνατοτήτων και όχι απλά να δίνει στείρες γνώσεις πάνω σε γνωστικά αντικείμενα αντιμετωπίζοντας το μυαλό του  μαθητή ως μια μορφή  υλικού πάνω στο οποίο γράφεται μόνο η διδακτέα ύλη. Ο δάσκαλος καλείται με τη δική του συμπεριφορά να διδάξει στους μαθητές του τί σημαίνει ευθύνη.. Το σχολείο είναι χώρος πολιτισμού και οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το μέσο για να τον προάγουν.. Είναι χώρος  καθολικής μόρφωσης και όχι μόνο χώρος εμπέδωσης γνωστικών αντικειμένων, γιατί το σχολείο προετοιμάζει τα παιδιά για την κοινωνία που θα ζήσουν.

Αν κοιτάξουμε το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ της Α/θμιας εκπαίδευσης, θα δούμε πως αυτό που προάγουν και στο οποίο ως εκπαιδευτικοί καλούμαστε να προσαρμοστούμε είναι  να βοηθήσουμε τους μαθητές  να κατακτήσουν την κριτική σκέψη, τη δημιουργική ενασχόληση , να προάγουμε την ομαδοσυνεργατική μάθηση μέσω ακόμα και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας που δεν έχει καμία σχέση με την εξατομικευμένη έτσι όπως τη γνωρίζουμε, την ειρηνική διάθεση, τον σεβασμό του πολιτισμού, το σεβασμό της διαφορετικότητας. Από την Α τάξη, από τα πρώτα μαθήματα ακόμα, αν δεν κοιτάμε επιφανειακά τα κείμενα προς διδασκαλία και δεν εμμένουμε στο γραμματικό ή συντακτικό φαινόμενο που παρουσιάζουν και τα δούμε με μια άλλη ματιά, θα παρατηρήσουμε πως  πραγματικά  μέσα σε όλα αυτά που έχουν σχέση με την ανάλυση ενός κειμένου ή την παρουσίασή του, κρύβονται από πίσω πραγματικά αξίες που εμείς προσπερνάμε και αυτές διαπερνούν  όλα τα γνωστικά αντικείμενα που καλούμαστε να διδάξουμε. Από τη γλώσσα μέχρι τη μουσική και τη φυσική αγωγή. Και αυτά θα πρέπει να ανακαλύψουμε πίσω από τις λέξεις και τα γνωστικά αντικείμενα..

 O Cohlbert πιστεύει ότι αποστολή της ηθικής αγωγής είναι οι μαθητές να αναζητούν απώτερο τρόπο σκέψης, γεγονός που συμβάλλει στην ηθική τους ανάπτυξη και θεωρεί πως ο καλύτερος τρόπος είναι να διάγει όλο τον μαθητικό βίο των παιδιών μέσα από διεργασίες και δραστηριότητες που προωθούν την ενσυναίσθηση και αυτό πετυχαίνεται με το να μάθουν τα παιδιά να μπαίνουν στη θέση του άλλου.

Η προσαρμογή των τρόπων διδασκαλίας μας έτσι ώστε  να μάθουμε στους μαθητές μας να συνεργάζονται, η διδασκαλία με παιγνιώδεις τρόπους (μίμηση προτύπων, η υπόδηση ρόλων που προτείνει ο Mead κλπ)  ώστε να μάθουν να σέβονται τις επιλογές του άλλου και ότι η ελευθερία τους  σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου, η συμμετοχή σαν τάξη σε κοινωνικές δράσεις, η συζήτηση για θέματα που διάγουν την καθημερινότητα,η δική μας υπευθυνότητα και κριτική πράξεων που παραβιάζουν δικαιώματα, η οριοθέτηση κανόνων συμπεριφοράς, η έμπρακτη απόδειξη αλληλεγγύης προς τους άλλους μέσα από πράξεις συνυπευθυνότητας όλης της τάξης (συμπεριλαμβανομένου και του εκπαιδευτικού), η σοβαρότητα  και η υπευθυνότητα με την οποία εκτελούμε εμείς οι ίδιοι τα δικά μας καθήκοντα και  τις υποχρεώσεις μέσα στο σχολείο, μπορεί να οδηγήσουν  τους μαθητές μας στην ηθική σκέψη και  να βοηθήσουμε έτσι ώστε να  κάνουμε όλοι μαζί ένα  μικρό βήμα με στόχο  να ξεπεράσουμε την  ηθική κρίσης που ταλανίζει την κοινωνία μας.

  Όπως αναφέρεται από τους “Κeller & Reuss,” οι ηθικές αξίες που είναι απαραίτητες για την ηθική διαπαιδαγώγηση των μαθητών και  τη στάση των δασκάλων σχετικά με το περιεχόμενο της ηθικής αγωγής, η επιρροή του εκπαιδευτικού και μορφωτικού συστήματος στην ηθική αγωγή των μαθητών, η επιρροή των δασκάλων στην ηθική αγωγή των μαθητών, δημιουργούν το ηθικό προφίλ των παιδιών». Από αυτά συμπεραίνουμε πως ο  εκπαιδευτικός  πρέπει να αλλάξει τη διδασκαλία του και τη στάση του. Πρέπει να αλλάξει τη στάση του απέναντι στους  μαθητές του, να χρησιμοποιεί ποικίλες διδακτικές μεθόδους, να νοιάζεται να περάσει στους μαθητές του τρόπους και κανόνες ηθικής αγωγής μέσα από τη μίμηση ακόμα και προτύπου με το να γίνει ο ίδιος πρότυπο για τους ίδιους. Η ηθική δεν μπορεί να διδαχθεί αν οι εκπαιδευτικοί δεν είναι ηθικά σταθεροί , ούτε αν είναι απόμακροι, ψυχροί, απομονωμένοι, δύσκολοι στις διαπροσωπικές σχέσεις και συναισθηματικά κενοί»..(Dordevic 1995, 163).

Kλείνοντας αυτό το θέμα που σίγουρα δεν «κλείνει» μέσα σε αυτό το άρθρο, ευελπιστώντας να σταθεί αφορμή για σκέψη, θα συμπληρώσω από το βιβλίο του Ε. Παπανούτσου “Ο νόμος και η αρετή”  τα εξής: «Τρεις οι βασικές διαστάσεις του πνευματικού βίου: η θεωρητική, η ηθική και η αισθητική. Η ηθική αναφέρεται στο πράττειν» (σελ. 11)