Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση εξαρτάται από μια προσωπική δέσμευση και ένα κίνητρο. Στόχος της είναι να συνδράμει στο να διασφαλισθεί τόσο η περιβαλλοντική ποιότητα, όσο και η ποιότητα ζωής. Αυτή η δέσμευση και το κίνητρο, αρχίζουν συχνά με τη συνειδητοποίηση του άμεσου περιβάλλοντος του ατόμου.
Το φυσικό περιβάλλον είναι άρρηκτα συνυφασμένο με έννοιες, όπως η ποιότητα ζωής, αλλά ταυτόχρονα δέχεται και την επέμβαση των ανθρώπινων κοινωνιών. Ως τη Βιομηχανική Επανάσταση, οι επιδράσεις του ανθρώπου στη φύση ήταν ήπιες και αναστρέψιμες. Αργότερα οι διαταραχές στο φυσικό περιβάλλον έγιναν έντονες και μη αναστρέψιμες, με συνέπεια την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στον πλανήτη μας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ρύπανση του εδάφους αλλά και των υδάτων. Ο τρόπος με τον οποίο έχουν δομηθεί και λειτουργούν οι κοινωνίες σήμερα, δημιουργεί αναταραχές στο φυσικό περιβάλλον και κοινωνικές δυσκολίες, είναι δε αναμφίβολα, αποτέλεσμα του υπερκαταναλωτισμού που μαστίζει τον σύγχρονο άνθρωπο.
Ο ρυθμός αλλοίωσης του περιβάλλοντος, καθιστά απαραίτητη τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων. Κάθε πολίτης πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα να κατανοεί τα περιβαλλοντικά ζητήματα, να αντιλαμβάνεται τις αιτίες των προβλημάτων και να αξιολογεί τις πιθανές λύσεις. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη και η ανάπτυξη συμμετοχικών δεξιοτήτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αλληλεπίδρασης και της επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών, της διοίκησης και των ειδικών.
Τα περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν «οικουμενικό» χαρακτήρα. Συνεπώς, η προστασία του πλανήτη, αλλά και της καθημερινότητάς μας είναι δικαίωμα και συνάμα υποχρέωση όλων μας. Χρειάζεται μια δυναμική αλλαγή στη σκέψη και στον τρόπο υλοποίησης των επιθυμιών μας. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, στο βαθμό που εφοδιάζει τον πολίτη με εμπειρία χειρισμού σύνθετων προβλημάτων, που πηγάζουν άμεσα από την καθημερινή του επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο, είναι μια από τις κυριότερες συνιστώσες ενός συστήματος σύγχρονου σχεδιασμού, όπου η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών είναι το ζητούμενο.
Χωρίς την έντονη πολιτική αντίδραση εκατομμυρίων πολιτών και οργανωμένων ομάδων, ο αέρας που αναπνέουμε και το νερό που πίνουμε σήμερα, θα ήταν πολύ πιο υποβαθμισμένα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της βιοποικιλότητας του πλανήτη θα είχε καταστραφεί.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια διαδικασία η οποία επιτρέπει στα άτομα να εξερευνήσουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα, να συμμετέχουν στην επίλυση προβλημάτων, και να λάβουν μέτρα, ώστε να βελτιώσουν το περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο, τα άτομα αποκτούν την ικανότητα να κατανοούν βαθύτερα τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ώστε να παίρνουν τεκμηριωμένες και υπεύθυνες αποφάσεις.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Προστασίας Περιβάλλοντος, οι συνιστώσες της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι:
- η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον και τις περιβαλλοντικές δυσκολίες
- η γνώση και κατανόηση του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών ζητημάτων
- ο τρόπος σκέψης που μας δείχνει ενδιαφέρον για το περιβάλλον και το κίνητρο για τη βελτίωση ή τη διατήρηση της ποιότητάς του
- οι δεξιότητες για να προσδιοριστούν και να εξομαλυνθούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα
- η συμμετοχή σε δραστηριότητες που οδηγούν στην επίλυση των περιβαλλοντικών προκλήσεων
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση χωρίζεται σε 3 βασικές κατηγορίες:
την τυπική, τη μη τυπική και την άτυπη.
Η Τυπική Π.Ε. αναπτύσσεται αποκλειστικά μέσα στα πλαίσια μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, είτε αυτή πραγματοποιείται εντός του σχολικού προγράμματος, είτε είναι ένα σεμινάριο ή κάποιο πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης. Σε αυτήν την κατηγορία της Π.Ε. οι εκπαιδευτικοί στόχοι είναι προκαθορισμένοι, ενώ τα αντικείμενα καθώς και τα μέσα εκμάθησης ελέγχονται από τους εκπαιδευτικούς.
Η Μη Τυπική Π.Ε. είναι μια οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία η οποία πραγματοποιείται έξω από τα πλαίσια του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος. Στην κατηγορία αυτή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης το εκπαιδευτικό υλικό είναι σαφώς καθορισμένο, αλλά οι εκπαιδευόμενοι – ακροατές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τον τρόπο και το υλικό που προσφέρεται από τους “εκπαιδευτές”. Παραδείγματος χάρη, στην μη τυπική Π.Ε. τον ρόλο του εκπαιδευτή, μπορεί να έχει μια μη – κυβερνητική οργάνωση, η οποία λειτουργεί εκτός του εδραιωμένου εκπαιδευτικού συστήματος και εξυπηρετεί αναγνωρίσιμο κοινό για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπως ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά (οικογένειες, φοιτητές, ελεύθερους επαγγελματίες κλπ.). Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως ο βασικός σκοπός της μη τυπικής Π.Ε. είναι η περιβαλλοντική συνειδητοποίηση του πληθυσμού. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της μη τυπικής εκπαίδευσης είναι το γεγονός ότι οι εκπαιδευόμενοι έχουν τον έλεγχο των σκοπών της εκπαίδευσης, όχι όμως και των μέσων της. Με άλλα λόγια πρόκειται για οργανωμένες διαδικασίες οι οποίες βρίσκονται εκτός του σχολικού συστήματος, με συγκεκριμένους στόχους, όπου οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν μέρος επειδή είναι συνειδητή επιλογή τους και θεωρούν ότι τους ενδιαφέρει.
Η Άτυπη Π.Ε. αποτελεί μία διά βίου διαδικασία, όπου κάθε άτομο αποκτά απόψεις και στάσεις, απέναντι σε θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον σύμφωνα με τις επιρροές που έχουν από την καθημερινή, καθώς και από τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτή. Ειδικότερα, η κατηγορία αυτή της Π.Ε. αποτελείται από καθαρά εθελοντικό κοινό το οποίο και αποδέχεται την άτυπη Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μετά από δική του επιθυμία, ενώ η συνεχής και υποχρεωτική παρακολούθηση δεν απαιτείται. Επιπλέον, σε αντίθεση με τις άλλες δυο κατηγορίες της Π.Ε., εδώ το κοινό δεν είναι καθορισμένο. Παραδείγματα άτυπης Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορεί να αποτελέσει η διάχυση οποιασδήποτε πληροφορίας και γνώσης μέσα από τα Μ.Μ.Ε, βιβλιοθήκες, κοινωνικές επαφές κ.ά.
Η μέθοδος και το περιεχόμενο ενός προγράμματος μη τυπικής Π.Ε. πρέπει να διαμορφώνονται σύμφωνα με το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Η επιτυχία ενός τέτοιου προγράμματος έγκειται στο κατά πόσο αυτό είναι διαμορφωμένο σύμφωνα με τις ανάγκες του ακροατηρίου και το κατά πόσο αυτό ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες και τις επιθυμίες των εκπαιδευόμενων και όχι από το αντιλαμβάνεται τις επιθυμίες και τις ανάγκες αυτές το ίδρυμα που είναι υπεύθυνο για τη διεξαγωγή του προγράμματος ή ο εκπαιδευτής. Η επιτυχία της Π.Ε. ανάγεται στη συνεχή εφαρμογή της σε όλα τα στάδια της εξέλιξης του ατόμου, πράγμα το οποίο οφείλεται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες και έτσι την καθιστά δια βίου εκπαίδευση.
Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί, ότι η Περιβαλλοντική εκπαίδευση δεν υποστηρίζει μια συγκεκριμένη άποψη ή πορεία δράσης. Αντίθετα, διδάσκει στα άτομα τον τρόπο να σταθμίζουν τις διάφορες πλευρές ενός ζητήματος μέσω της κριτικής σκέψης και ενισχύει τις δικές τους δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων.
Οι άνθρωποι ενεργούν για πράγματα, με τα οποία αισθάνονται δεμένοι συναισθηματικά. Κατά συνέπεια, αν οι άνθρωποι δένονται συναισθηματικά -ενδεχομένως μέσω μιας φυσικής έλξης – προς το περιβάλλον, τότε θα ενεργούν με φιλό-περιβαλλοντικούς τρόπους. Προκειμένου να ενισχυθούν στο σύνολό τους οι περιβαλλοντικοί εκπαιδευτικοί στόχοι, οι εκπαιδευτικοί που εμπλέκονται θα πρέπει να εξετάσουν τρόπους για την αύξηση της περιβαλλοντικής παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να παρακολουθούν σεμινάρια πριν την υπηρεσία τους, προκειμένου να μάθουν πώς να ενισχύουν την “περιβαλλοντική ευαισθησία”, την οικολογική γνώση, το περιβαλλοντικό συναίσθημα (στάσεις), τις δεξιότητες δράσης, τη λεκτική δέσμευση (προθυμία για δράση), και την πραγματική δέσμευση (συμπεριφορά), εντός των μαθητικών ομάδων με τις οποίες αλληλοεπιδρούν.
Περιβαλλοντικοί Εκπαιδευτές
Οι περιβαλλοντικοί εκπαιδευτές, μπορούν να βοηθήσουν και να ενθαρρύνουν τους μαθητές, κάνοντας χρήση της έμφυτης περιέργειας και του ενθουσιασμού τους. Με αυτό τον τρόπο τους παρέχουν ευκαιρίες να εξερευνούν το περιβάλλον και να ανακαλύπτουν τον κόσμο γύρω τους. Όσο οι μαθητές αναπτύσσουν και εφαρμόζουν τις αναλυτικές ικανότητες τους, έχουν την ευκαιρία να πάρουν τις αποφάσεις τους και να σκεφτούν αυστηρότερα για τις επιλογές τους, ενώ μαθαίνουν πως ότι κάνουν προσωπικά ή και στις ομάδες μπορεί να κάνει τη διαφορά. Αυτός ο τρόπος ελέγχου, ή η αίσθηση ότι έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν την έκβαση μιας κατάστασης, είναι σημαντικός ώστε να αναπτυχθεί μια αίσθηση της προσωπικής ευθύνης.
Μεταξύ των πολυάριθμων αυξανόμενων και σύνθετων περιβαλλοντικών προβλημάτων, η ανάγκη σήμερα για άτομα ικανά να αντιμετωπίσουν τα παγκόσμια προβλημάτων είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Οι περιβαλλοντικοί εκπαιδευτές έχουν αποδεχθεί συνολικά αυτό το ρόλο της προετοιμασίας των μαθητευομένων, τους οποίους θέλουν να καταστήσουν κριτικά σκεπτόμενα όντα, ενημερωμένους λήπτες αποφάσεων και ικανούς επικοινωνιακά ανθρώπους – ένας ρόλος που υπερβαίνει την απλή παρουσίαση των πληροφοριών. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση βοηθά τους εκπαιδευόμενους να επιτύχουν την περιβαλλοντική μόρφωση, η οποία έχει ως σημαντικές συνιστώσες τη στάση, τη συμπεριφορά, τη δράση και τη συμμετοχή, εκτός από αυτήν της γνώσης. Κατά συνέπεια, στόχος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι να ενσταλάξει σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού τη γνώση για το περιβάλλον, τις θετικές στάσεις προς το περιβάλλον, την ικανότητα πολιτικής δράσης, καθώς και μια αίσθηση ενδυνάμωσης, λόγω της παρεχόμενης δυνατότητας για ενεργό συμμετοχή στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων. Οι εμπλεκόμενοι στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν ουσιαστικά στην προώθηση της υπεύθυνης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των πολιτών.
Οι περιβαλλοντικοί εκπαιδευτές πρέπει να είναι πλήρως ενήμεροι για τα οφέλη της Π.E. Επίσης, πρέπει να έχουν επίγνωση για τις εξελίξεις των περιβαλλοντικών επιστημών, να είναι υπεύθυνοι και να είναι σε θέση να αξιοποιούν τις πληροφορίες και την τεχνολογία, ενώ παράλληλα να έχουν τη δυνατότητα να σχεδιάσουν ένα πρόγραμμα Π.E. προσαρμοσμένο στις ανάγκες των εκπαιδευόμενων.
Παρά τη βραχύβια ζωή του κλάδου της Π.Ε., από τη στιγμή που έγινε αντιληπτός ο βαρυσήμαντος ρόλος της, έγινε σαφής και ο ρόλος του περιβαλλοντικού εκπαιδευτή. Έτσι ο ρόλος του υφίσταται σε όλες τις διαδικασίες εκπαίδευσης (τυπική, μη τυπική, άτυπη), καθώς η επιτυχία της Π.Ε. βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ικανότητα του εκπαιδευτή να μεταλαμπαδεύει τη γνώση με σαφήνεια στους εκπαιδευόμενους και να τους ωθεί να δραστηριοποιηθούν.
Περιβαλλοντική Επικοινωνία
Η Περιβαλλοντική Επικοινωνία είναι μια έννοια ευρύτερη από εκείνην της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, όπως και η επικοινωνία είναι έννοια ευρύτερη από την εκπαίδευση. Η Περιβαλλοντική Επικοινωνία έχει οριστεί ως μια ανοιχτή, αμφίδρομη ανταλλαγή ανάμεσα σε ομάδες του πληθυσμού που ενδιαφέρονται για ένα συγκεκριμένο περιβαλλοντικό θέμα. Η Περιβαλλοντική Επικοινωνία είναι η μετάδοση και ανταλλαγή πληροφοριών που σχετίζονται με το περιβάλλον — και, επομένως, αντιπροσωπεύει μια αμοιβαία διαδικασία μάθησης. Ένας άλλος ορισμός αναφέρει ότι η Περιβαλλοντική Επικοινωνία είναι μια στρατηγικά σχεδιασμένη χρήση της διαδικασίας της επικοινωνίας και των προϊόντων των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.), με σκοπό την αποτελεσματική υποστήριξη της σχεδίασης πολιτικής, της συμμετοχής πολιτών και της εφαρμογής προγραμμάτων προσανατολισμένων στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που λειτουργούν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας φτάνουν τον αριθμό 50. Οι στόχοι λειτουργίας των ΚΠΕ είναι: η καλλιέργεια περιβαλλοντικής ευαισθησίας, η ανάπτυξη μεθόδων και πρακτικών που συμβάλλουν στην ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση, η εκπαίδευση και ενεργοποίηση των μαθητών και των πολιτών για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Επιπλέον, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η αειφορική ανάπτυξη, η δημιουργία επιμορφωμένων στελεχών σε περιβαλλοντικά ζητήματα, η ενίσχυση και στήριξη των προγραμμάτων ΠΕ των σχολείων.
Η συμβολή της ΠΕ και τα οφέλη της στην κοινωνία
Σύμφωνα με τα παραπάνω, γίνεται απολύτως αντιληπτό το γεγονός, ότι η ΠΕ είναι μια απαραίτητη εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης περιβαλλοντικής συνείδησης, έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι να γίνουν ενεργοί λήπτες των μελλοντικών αποφάσεων που θα κληθούν να πάρουν. Οι πολιτικοί μπορούν να προχωρήσουν μόνο όταν έχουν την υποστήριξη των πολιτών, από τους οποίους απαιτείται να κατανοούν και να αξιολογούν τις περιβαλλοντικές καταστάσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι ιδιάζουσας σημασίας και καθήκον της πολιτείας να υποστηρίζει και να προωθεί τις δράσεις που αφορούν την ΠΕ, οι οποίες μπορούν να έχουν σχέση τόσο με το χώρο του σχολείου, όσο και πέρα από αυτό.
*Με την ευκαιρία θα ήθελα να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στα παιδιά που πέτυχαν στις εισαγωγικές εξετάσεις.
Διπλά συγχαρητήρια στους γονείς για τη στήριξη των παιδιών.
Για όσους η τύχη δεν ήταν σύμμαχος φέτος, ας είναι του χρόνου!
ΠΗΓΕΣ:
-
Τσαμπούκου-Σκαναβή Κ., Πετρενίτη Βάσω «Περιβαλλοντική Επικοινωνία και Εκπαίδευση»
-
http://kpenaousas.gr/
-
http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?tID=2624
-
Τσαμπούκου – Σκαναβή Κ. (2004), «Περιβάλλον και Επικοινωνία – Δικαίωμα στην επιλογή», Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα
-
Τσαμπούκου – Σκαναβή Κ. (2004), «Περιβάλλον και Κοινωνία – Μια σχέση σε αδιάκοπη εξέλιξη», Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα
-
Ntaiou K., Oursouzidou C., Skanavis C., Kounani A., (2016), «Assessment of teachers’ knowledge, training, perceptions and participation in environmental education at a Greek island», 13th International Conference on Protection and Restoration of the Environment, Greece.
