Μετά από 16(!) χρόνια θητείας, ήρθε η ώρα για την Άνγκελα Μέρκελ να αποχωρήσει από την ηγεσία της Γερμανίας και πολλοί ήδη μιλούν για μία μεγάλη πολιτικό που σημάδεψε τόσο την πορεία της χώρας της όσο και την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο βαθμό όμως που «μεγάλη πολιτικός» σημαίνει ότι είχε θετική επίδραση, είναι συζητήσιμο το κατά πόσο ήταν όντως μεγάλη. Αν περιορίσουμε το μέτρο της αξιολόγησής της εντός της χώρας της, τότε μάλλον ναι, η επίδρασή της ήταν θετική. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όμως, φάνηκε ξεκάθαρα ανεπαρκής.
Ο λόγος που το λέμε αυτό δεν έχει να κάνει με την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία 16 χρόνια στο εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Άλλωστε, πρώτον, η ΕΕ τυπικά δεν κυβερνάται από τη Γερμανία, δεύτερον, το γεγονός ότι η Γερμανία έχει πολύ μεγάλη πραγματική επιρροή, άρα και ευθύνη, στα της ΕΕ δεν αφαιρεί καθόλου από την ευθύνη που έχουν όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη στα ενωσιακά κέντρα αποφάσεων και, τρίτον, με το ευρωομόλογο να αποτελεί πλέον πραγματικότητα, κυρίως χάρη στη Γαλλία και τη Γερμανία, δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι η ΕΕ δεν έχει προοδεύσει τα τελευταία χρόνια.
Η ανεπάρκεια της Μέρκελ στο ευρωπαϊκό επίπεδο φάνηκε από τη διαχείριση των κρίσεων ή, αν προτιμάτε, των μεγάλων προκλήσεων, με εξαίρεση την κρίση της πανδημίας από την οποία γεννήθηκε το ευρωομόλογο. Οι όποιες αστοχίες ή ανεπάρκειες της Ένωσης, λοιπόν, σε προκλήσεις που παρουσιάστηκαν τόσο στο οικονομικό, όσο και στο γεωπολιτικό πεδίο, φέρουν φαρδιά πλατιά τη σφραγίδα της Μέρκελ.
Ας πιάσουμε πρώτα το οικονομικό (όσο πιο συνοπτικά γίνεται, γιατί πρόκειται για μεγάλο ζήτημα): Έχουμε γράψει πολλές φορές ότι για τα δεινά της Ελλάδας, όπως η χρεοκοπία της το 2011 ή η αδυναμία της να προσαρμοστεί στα κατοπινά μνημονιακά δεδομένα, φταίει πριν και πάνω από όλα η ίδια η Ελλάδα. Για τις παλινωδίες της ΕΕ όμως στο ελληνικό ζήτημα και κατ’ επέκταση στην ευρωπαϊκή κρίση, φταίει κυρίως η Γερμανία. Ο γερμανικός πολιτικός αλλά και νομικός κόσμος επέμεινε εμμονικά στην ενωσιακή «ρήτρα μη διάσωσης» κράτους-μέλους σε περίπτωση χρεοκοπίας, προκαλώντας έτσι μία πόλωση στην Ευρώπη που ήταν εντελώς αχρείαστη (ο Ζ. Κ. Γιουνκέρ δεν είπε τυχαία ότι, στις πρώτες διαπραγματεύσεις, «η Γερμανία έδειξε τιμωρητική διάθεση απέναντι στην Ελλάδα»). Η πραγματικότητα όμως ήταν αμείλικτη, για αυτό και τελικά η Γερμανία έκανε πίσω, αλλά με χαρακτηριστική καθυστέρηση, κατά την οποία καθυστέρηση οι οικονομίες των νότιων χωρών βούλιαζαν και ο λαϊκισμός στην Ευρώπη ανέβαινε.
Στο γεωπολιτικό κομμάτι τώρα, η Γερμανία επί Μέρκελ είναι τόσο απογοητευτική, σε βαθμό να υπονομεύει τα ίδια της τα συμφέροντα μακροπρόθεσμα. Αυτό έχει να κάνει προφανώς με την πολύ συντηρητική στάση που έχει κατά κανόνα η Γερμανία στην εξωτερική της πολιτική μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία στάση όμως είναι αντιπαραγωγική όταν παρουσιάζονται κρίσεις. Δείτε τι έγινε στην ουκρανική κρίση του 2014, για παράδειγμα: Μέχρι τελευταία στιγμή η Γερμανία προσπαθούσε να κατευνάσει την (ενεργειακή προμηθεύτριά της) Ρωσία ρισκάροντας μοιραία την επιρροή της στα ενδιάμεσα κράτη τους, ώσπου η Ρωσία απλά προσάρτησε την Κριμαία, προκαλώντας έτσι στην Πολωνία κρίση πανικού, η οποία με τη σειρά της προκάλεσε στη Γερμανία τη συνειδητοποίηση ότι το κυριότερο συμφέρον της είναι η ακεραιότητα της Ένωσης. Εάν χρειάζεται να αλλάζουν τα σύνορα στην Ευρώπη για να ξεκαθαρίσει τις προτεραιότητές του το πιο ισχυρό μέλος της Ένωσης, ζητώ που καήκαμε…
Το χειρότερο, δε, είναι πως δεν φαίνεται να έμαθε τίποτα από αυτή την ιστορία η Μέρκελ, γιατί με τον ίδιο τρόπο που προσέγγιζε τον Πούτιν, προσεγγίζει σταθερά και τον Ερντογάν, σε σημείο να συζητά η Γερμανία με την Τουρκία για το Αιγαίο, ερήμην της χώρας στην οποία ανήκει το Αιγαίο. Το χειροπιαστό αποτέλεσμα, μέχρι στιγμής, είναι να στέλνονται ένα σωρό ευρωπαϊκά χρήματα στην Τουρκία στο όνομα μίας πεθαμένης συμφωνίας για το μεταναστευτικό.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η ΕΕ θα ήταν σε καλύτερη κατάσταση σήμερα χωρίς τη Γερμανία. Σημαίνουν ότι η Άνγκελα Μέρκελ μπορεί να ήταν πολλά πράγματα, αλλά δεν ήταν Ευρωπαία Ηγέτις. Σε ό,τι αφορά την ίδια τη Γερμανία και τον ευρωπαϊκό της ρόλο, ίσως θα πρέπει όλοι οι υπόλοιποι στην Ένωση, λαοί και ηγεσίες, να καταλάβουμε ότι για τα μεγαλύτερα προβλήματά μας δεν φταίει η Γερμανία και να βρούμε τρόπο να απαλλαγούμε επιτέλους από το κόμπλεξ που μας αναγκάζει να της θυμίζουμε το ναζιστικό παρελθόν της όταν δεν μας κάνει τα χατίρια. Γιατί, όχι μόνο δεν μπορεί η Γερμανία από μόνη της να οδηγήσει το τεράστιο καράβι που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά, με αυτές τις συνθήκες, ακόμα κι αν μπορούσε και της το ζητούσαμε, πολύ απλά δεν θέλει…
