Για την υπόθεση της Εύα Καϊλή – Γράφει ο Δρ Σίμος Ανδρονίδης

«Πιο κατανοητό είναι αυτό που μου θύμισε απροπό του συμβάντος η Αγγελική. Πως μπαίναμε στην Αττική οδό από Καισαριανή προ ετών και πάνω στη στροφή μας σταμάτησε ένας απελπισμένος. Νομίζαμε ότι ήθελε την ΕΛΠΑ ή μια οδική βοήθεια ή και την δικιά μας βοήθεια τέλος πάντων αλλά πουλούσε ένα λεξικό. Μόλις σταμάτησα (πάνω στη στροφή) αντί να ζητήσει βοήθεια με ρωτάει «ποια είναι η πρωτεύουσα του Βελγίου; Το Παρίσι ή οι Βρυξέλλες;» και όταν απαντήσαμε σωστά είπε «Κερδίσατε μιαν εγκυκλοπαίδεια με μία μικρή επιβάρυνση» (Μαρία Κοπανίτσα, ‘Μανούλα’).

Τις τελευταίες ημέρες, την εγχώρια πολιτική επικαιρότητα μονοπωλεί η υπόθεση της ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής, Εύας Καϊλή, που εν προκειμένω έχει ήδη προφυλακισθεί, κατηγορούμενη για αδικήματα που περιλαμβάνουν την συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, ξέπλυμα χρήματος και διαφθορά.[1]

Ήδη ο επικεφαλής του πολιτικού φορέα στον οποίο ανήκε, ζήτησε την άμεση διαγραφή της. Ακολούθησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα μέλη του οποίου, με μεγάλη πλειοψηφία, αποφάσισαν την άμεση απομάκρυνση της από τη θέση της αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που κατείχε εδώ και λίγο καιρό. Και τι μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο;

Σημαίνει πως, αφενός μεν το εν γένει πολιτικό της κεφάλαιο έχει δεχθεί ένα πολύ ισχυρό πλήγμα,[2] πλήγμα άμεσο, και, αφετέρου δε, έχει υποστεί σχεδόν ανεπανόρθωτη ζημιά η πολιτική της καριέρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η οποία διαρκεί εδώ και μία οκταετία περίπου, εκκινώντας από το 2014, χρονιά εκλογής της ως ευρωβουλευτού.

Η σύλληψη και η προφυλάκιση της, καθώς και οι καταγγελίες που έχει δεχθεί για χρηματισμό από το εμιράτο του Κατάρ, ανέδειξαν στην επιφάνεια, με έναν ‘βίαιο’ τρόπο, τις πρακτικές που μπορεί να χρησιμοποιεί το Κατάρ, ένα κλασικό «κράτος-εισοδηματίας»,[3] για να παραπέμψουμε στην ανάλυση της Μαρίας Αναστασίου, για να πετύχει τους σκοπούς του.

Οφείλουμε όμως, να έχουμε κατά νου την λεγόμενη και ‘μεγάλη εικόνα,’ κάτι που σημαίνει πως δεν πρέπει να παραβλέπουμε θεωρητικά-πολιτικά, πως το Κατάρ έχει καταφέρει, τουλάχιστον την τελευταία δεκαπενταετία, να ενισχύσει την περιφερειακή και γεω-πολιτική του παρουσία (στις αρχές της δεκαετίας του 2010, είχε παρέμβει και στη Συριακή ενδο-κρατική ένοπλη σύγκρουση), ασκώντας μία διπλωματική στρατηγική ‘ήπιας ισχύος,’ η οποία συμπεριελάμβανε και εξακολουθεί να συμπεριλαμβάνει εντός της την αθλητική-πολιτιστική διπλωματία.

 Επ’ αυτού, θα γυρίσουμε το χρόνο πίσω, λέγοντας πως η διαδικασία εξαγοράς της Γαλλικής ποδοσφαιρικής ομάδας Παρί Σαιντ-Ζερμέν από το κρατικό Qatar Investment Fund, και η εκκίνηση της εκστρατείας πειθούς για τη διεκδίκηση και την ανάληψη της διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022, δεν αποκλίνουν με στεγανά μεταξύ τους.

 Ιδιαίτερο ρόλο στην προώθηση των Καταριανών θέσεων, διαδραμάτισε το ειδησεογραφικό-ενημερωτικό δίκτυο ‘Al Jazeera’, το οποίο δημιουργήθηκε για να προσδώσει (δεν δύναται να κάνουμε λόγο για μία ‘υβριδική’ δημοσιογραφική σύλληψη), σάρκα και οστά σε αυτό που αποτέλεσε το όραμα της σημερινής πολιτικής ηγεσίας του Κατάρ: Να αποτελέσει δηλαδή το Κατάρ, σύνδεσμο και ‘γέφυρα’[4] μεταξύ Ανατολής[5] και Δύσης. Ανήκοντας ταυτοτικά-καταστατικά στη μία πλευρά, και γέρνοντας όσο χρειάζεται προς την άλλη. Κάτι που του επέτρεψε να αναλάβει διαμεσολαβητικό ρόλο σε διάφορα ακανθώδη διεθνοπολιτικά ζητήματα.

Υπό αυτό το πρίσμα, θα υπογραμμίσουμε πως οι τροχιές της Εύας Καϊλή[6] που ήσαν μέλος και δη σημαίνον μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Κατάρ που επιθυμούσε να ενισχύσει περαιτέρω την επιρροή του, συνέπεσαν, με ό,τι συνεπάγεται κάτι τέτοιο, κυρίως για την ευρωβουλευτή.

 Η οποία ίσως βρέθηκε ενώπιον του διλήμματος ‘ηθική ακεραιότητα ή όφελος για την ίδια και για τον άμεσο περίγυρο της’; Ή αλλιώς, για να το θέσουμε διαφορετικά, ενώπιον μίας εσωτερικής σύγκρουσης.

Είναι σε τέτοιες λεπτές καταστάσεις, όπου το πολιτικό πρόσωπο, του οποίου οι βεβαιότητες και οι παραδοχές κλονίζονται από τον άλλο, είτε πρόκειται για μεμονωμένο πρόσωπο είτε όχι,[7] οφείλει πρωτίστως να ενεργοποιήσει τις ηθικές αρετές και ποιότητες[8] που το διέπουν, προκειμένου να μπορέσει να  περάσει σε μία κατάσταση ‘ολικής άρνησης’, που μεταφράζεται σε ‘ελευθερία’ από τον ‘πειρασμό’ και τη σκέψη του. Σε ‘ελευθερία’ του να μπορείς να πει όχι και να συνεχίσεις στο δρόμο που έχεις χαράξει.

[1] Βλέπε σχετικά, ‘Συνελήφθη η Εύα Καϊλή – Αντιμέτωπη με βαριές κατηγορίες,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Η Καθημερινή,’ 11/12/2022, Συνελήφθη η Εύα Καϊλή – Αντιμέτωπη με βαριές κατηγορίες | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr) Ένα στοιχείο που χρήζει επισήμανσης αφορά το γεγονός πως η μέχρι τώρα διακριτική και συγκρατημένη στάση που έχουν τηρήσει οι Βελγικές αρχές (μπορούμε να συμπεριλάβουμε και τον τύπο της χώρας), ως προς τη διαχείριση της υπόθεσης και την εν γένει αντιμετώπιση των κατηγορουμένων, έχει επηρεάσει και τη στάση του εγχώριου τύπου, έντυπου και ηλεκτρονικού. Πλην εξαιρέσεων, ο έντυπος και ο ηλεκτρονικός τύπος έχουν αποφύγει ακροβασίες, υπερβολές, αποδόμηση χαρακτήρων και αφορισμούς, εστιάζοντας αποκλειστικά στην ουσία της υπόθεσης. Είναι χαρακτηριστική η στάση της εφημερίδας ‘Τα Νέα’: Ο ‘Συνήγορος του Αναγνώστη,’ με ένα κείμενο λίγων λέξεων ουσιαστικά, ενημερώνει τους αναγνώστες των ‘Νέων’ για το ό,τι η εφημερίδα καθίσταται δεσμευμένη ηθικά και δημοσιογραφικά, σε ό,τι αποκαλείται ‘δεοντολογία’ (και πολύ ορθώς), θέτοντας στο επίκεντρο τον σεβασμό του τεκμηρίου της αθωότητας. Κάτι που αγγίζει όχι μόνο την Ελληνίδα ευρωβουλευτή, αλλά και τους υπόλοιπους κατηγορούμενους. Βλέπε σχετικά, ‘Δεοντολογία,’ ‘Ο Συνήγορος του Αναγνώστη,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 16/12/2022, σελ. 9. Η

[2] Τέτοιες υποθέσεις που φέρουν ένα βαρύ ηθικοπολιτικό αποτύπωμα (επιδεικνύουμε πλήρη σεβασμό στο τεκμήριο της αθωότητας), και επίσης, αφήνουν έντονα ίχνη στη συλλογική μνήμη, εν τοις πράγμασι δημιουργούν πολλά εμπόδια στην όποια προσπάθεια του πολιτικού που έχει τεθεί στο στόχαστρο, να ορθοποδήσει πολιτικά. Ας το δούμε και διαφορετικά: Ακριβώς αυτή την περίοδο που η Εύα Καϊλή βρίσκεται στο επίκεντρο, συγκροτούνται ή αλλιώς, διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις της μελλοντικής πρόσληψης της ως πολιτικού, επωάζονται οι συνθήκες για να την θυμούνται αρκετοί ως την ‘πολιτικό που τη πήρε’, στοχοποιώντας ως ‘παράδειγμα προς αποφυγή.’ Αρκεί να θυμηθούμε την περίπτωση του άλλοτε βουλευτή και υπουργού των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, Άκη Τσοχατζόπουλου. Οι δικαστικές του περιπέτειες και η καταδίκη  (στην περίπτωση του είχαμε δικαστική καταδίκη), και η προφυλάκιση του, διέγραψαν, ωσάν να μην υπήρχε, την όλη πολιτική του πορεία στο χώρο του ΠΑΣΟΚ και στην εν Ελλάδι κεντρική πολιτική σκηνή, τα όποια επιτεύγματα του, σε σημείο που σήμερα, περίπου 1,5 χρόνο μετά το θάνατο του, να λογίζεται ως ο πολιτικός  εκείνος που ‘κανείς δεν θέλει να ταυτιστεί μαζί του.’

[3] Bλέπε σχετικά, Αναστασίου Μαρία., ‘Ο εκδημοκρατισμός στη Μέση Ανατολή,’ Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 2018, σελ. 228,  Διαθέσιμη στο: Αναστασίου Μαρία (2018 Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) Ο εκδημοκρατισμός στη Μέση Ανατολή (ekt.gr) Με αφορμή την διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, εκεί όπου έλαβε χώρα μία μαζική πολιτισμική αλληλεπίδραση μεταξύ φιλάθλων από διαφορετικές χώρες (για πρώτη φορά σε χώρα του Αραβικού Κόλπου), το Κατάρ, προέβη σε μία επίδειξη της δικής του κουλτούρας και των δικών του αρχών. Σαφώς, το εμιράτο του Κατάρ είναι ένα οιονεί αυταρχικό κράτος που στηρίζεται σε αυστηρά πρότυπα μεν, παραμένει όμως δε, περισσότερο ήπιο από θεοκρατικά καθεστώτα τύπου Σαουδικής Αραβίας και Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, προχωρώντας σε κάποια δειλά ανοίγματα το τελευταίο χρονικό διάστημα. Εξέλιξη στην οποία συνέβαλλε και η υποχρέωση διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου. Καθεστώτα όπως αυτό του Κατάρ, του Μπαχρέιν, της Σαουδικής Αραβίας, μας προσφέρουν, σε θεωρητικό επίπεδο, την ευκαιρία να προσανατολίσουμε τη μελέτη μας προς την κατεύθυνση του ό,τι οι Morten Valbjorn & Andre Bank, προσδιορίζουν ως «επιτυχημένους αυταρχισμούς». Δηλαδή, να εστιάσουμε, όχι μόνο στο ό,τι είναι αυταρχικά καθεστώτα, κάτι που πλέον συνιστά αυταπόδεικτη παραδοχή και όχι μόνο για πολιτικούς επιστήμονες,  αλλά, στο ‘πως’ έχουν καταστεί «επιτυχημένοι αυταρχισμοί» (αντίθετα, «αποτυχημένος εκδημοκρατισμός» ήσαν αυτός της Αιγύπτου) ανθιστάμενα στις πιέσεις που δέχονται για τον εκδημοκρατισμό τους από Δυτικές χώρες και οργανισμούς (οι εντεινόμενες πιέσεις σε συνδυασμό με την υιοθέτηση πρακτικών τύπου ‘μαστιγίου’ έχουν επιφέρει καρπούς), στον αντίκτυπο που μπορεί να έχει για τις πολιτειακές τους δομές, η αυξανόμενη διεπίδραση με (Δυτικού τύπου) δημοκρατικές και φιλελεύθερες ιδέες. Πέραν όλων των άλλων, ένα συγκεκριμένο μπλοκ μοναρχιών του Αραβικού Κόλπου (Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν), συνιστούν κατεξοχήν Μεσανατολικό υπόδειγμα «επιτυχημένων αυταρχισμών». Βλέπε και, Valbjorn, Morten., & Bank, Andre., ‘Examining the “post ”in post-democratization: The future of Middle Eastern political rule through lenses of the past’, Middle East Critique 19, 3, 2010b, σελ. 183-200. Απειλείται το Κατάρ από κάποιου είδους εσωτερική κατάρρευση; Φανέρωσε κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής του Παγκοσμίου Κυπέλλου, εσωτερικές ρωγμές; Και στις δύο ερωτήσεις, η απάντηση μας είναι όχι.  Αξίζει να σταθούμε στα όσα γράφουν περί κουλτούρας οι Diamond, Linz & Lipset. Σύμφωνα με αυτούς τους θεωρητικούς που έχουν καταπιασθεί ιδιαιτέρως με την θεωρία του εκδημοκρατισμού ( ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης ας μην διστάσει να στραφεί στο έργο του Juan Linz ως προς τη διαδικασία εκδημοκρατισμού στη Λατινική Αμερική), «είναι παραπλανητικό να εξαγάγει κάποιος συμπεράσματα από την πολιτική κουλτούρα μιας χώρας σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα… η πολιτική κουλτούρα είναι εύπλαστη και σφυρηλατήσιμη κατά τη διάρκεια του χρόνου. Δεν είναι πεπρωμένο». Βλέπε σχετικά, Diamond, Linz, J., & Lipset, S., ‘Political culture and Democracy in Developing Countries,’ Lyme Rienner, Boulder, 1994, σελ. 1-27. Για την κατάταξη του Κατάρ στη λίστα του ‘Freedom House’ που αξιολογεί χώρες επί τη βάσει του δίπτυχου πολιτικές-ατομικές ελευθερίες, βλέπε και, ‘Qatar,’ Freedom House, 2022,  Qatar: Freedom in the World 2022 Country Report | Freedom House Όπως πολύ ορθά επισημαίνει ο Νίκος Παπασπύρος, «η φιλελεύθερη δημοκρατία ιστορικά και κοινωνικά περιόρισε τη διαφθορά. Καθιστώντας την ωστόσο πιο ορατή. Τα αυταρχικά συστήματα, στο όνομα της καθολικής επιτήρησης κατεξοχήν εκκόλαψαν τη διαφθορά. Ήταν ωστόσο αυτή αφανής, όσο αδιαφανή ήταν τα κριτήρια άσκησης της εξουσίας». βλέπε σχετικά, Παπασπύρος, Νίκος, ‘Διαφθορά και Δημοκρατία,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα…ό.π,, σελ. 8.

[4] Έως ότου ‘αυτονομηθεί’, εξελισσόμενο σε μείζον δημοσιογραφικό κόμβο που δεν αρκείται στην μετάδοση πληροφοριών, το ‘Al Jazeera’ διαδραμάτισε αυτόν τον ρόλο με ιδιαίτερη επιτυχία, δίχως μάλιστα να χρειασθεί να τοποθετήσει στην προμετωπίδα του, μηχανικά και απλοϊκά, την επιγραφή ‘ιδιοκτησίας Κατάρ.’

[5] Το Κατάρ  διεκδίκησε να εμβαπτισθεί στα νάματα του ‘έξυπνου’ κράτους (ας θυμηθούμε εδώ τις σημαντικές θεωρητικές επεξεργασίες για τις κινήσεις των ‘μικρών κρατών’ στη διεθνής σκηνή της νέας Ελληνίδας επιστήμονος, Ρεβέκκας Παιδή),  προτού ο όρος, ελαφρώς παραλλαγμένος, αυτός αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγράψει ένα συγκεκριμένο μοντέλο λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (‘έξυπνες πόλεις’).

[6] Πραγματικά, οι αφηγήσεις τύπου ‘η Εύα Καϊλή χρηματίσθηκε από Καταριανούς αξιωματούχους’, ‘ η Εύα Καϊλή έκανε lobbying στο Ευρωκοινοβούλιο υπέρ του Κατάρ,’ υποτιμούν και επισκιάζουν σε σημαντικό βαθμό την πολιτική εξέλιξη και ωρίμανση  της ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής, έτσι όπως εξελίχθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της. Το αποκορύφωμα της ανοδικής της πορείας, δεν υπήρξε μόνο η εκλογή της στη θέση της αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά, και το γεγονός πως πέτυχε να μετατραπεί σε παρεμβατική και επιδραστική ευρωβουλευτή, διακρινόμενο στο πεδίο των νέων τεχνολογιών, ξεκινώντας μάλιστα από θέση ‘outsider’ μεταξύ των Ελλήνων ευρωβουλευτών. Οι αναλύσεις που σπεύδουν να υπενθυμίζουν τον αρνητικό αντίκτυπο που είχε τότε στο ΠΑΣΟΚ η σύλληψη και η προφυλάκιση του Άκη Τσοχατζόπουλου, διαδικασία που έλαβε χώρα εν τω μέσω της προεκλογικής περιόδου για τις βουλευτικές εκλογές της 6^ης Μαϊου του 2012 (‘Τσοχατζόπουλος effect’) είναι ορθές. Όμως, δεν πρέπει να παραβλέπουμε πως η υπόθεση του Άκη Τσοχατζόπουλου (ακόμη και άλλες υποθέσεις χρηματισμού και διαφθοράς), δεν προκάλεσαν την πολιτική-εκλογική ‘εξαφάνιση’ του ΠΑΣΟΚ. Η μελέτη των Peters & Welch, διερευνά ακριβώς αυτό: Δηλαδή, την επίδραση που μπορούν να έχουν στη διαμόρφωση της εκλογικής συμπεριφοράς, υποθέσεις διαφθοράς. Πεδίο μελέτης καθίστανται οι ενδιάμεσες εκλογές που διεξήχθησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, την περίοδο 1968-1978. Βλέπε σχετικά, Peters, John.,  & Welch Susan., ‘The Effects of Charges of Corruption on Voting Behavior in Congressional Elections,’ American Political Science Review, 2014, Διαθέσιμο στο: The Effects of Charges of Corruption on Voting Behavior in Congressional Elections | American Political Science Review | Cambridge Core

[7] Ας μην λησμονούμε τα λόγια του Γάλλου φιλοσόφου Εμμανουέλ Λεβινάς: «Η αμφισβήτηση εκπορεύεται από τον άλλο». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε υποθέσεις όπου υπάρχουν υπόνοιες για δωροληψία-δωροδοκία, ο φέρων το ‘δώρο’ (χρήματα) αμφισβητεί την ηθική ακεραιότητα και την δέσμευση σε εκ των προτέρων τιθέμενες αξίες του δυνητικού λήπτη, ακριβώς μέσω του ‘πειρασμού’ που μπορεί να γεννήσει το ‘δώρο’: Πόσο ισχυρός είσαι; Πόσο ακέραιος μπροστά στο ‘δώρο’ που υπόσχεται πολλά και ανοίγει άλλους δρόμους; Βλέπε σχετικά, Pelluchon, Corine., ‘Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς. Ένας φιλόσοφος για την εποχή μας,’ Μετάφραση: Φαράκλας, Γιώργος, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2022, σελ. 93.

[8] Τι ρόλο μπορεί να παίξει σε μία τέτοια σύνθετη περίπτωση η επίκληση της ιδιότητας και μέσω αυτής, η επίκληση των ψηφοφόρων; Σημαντικό, όσο σημαντικός είναι και ο ρόλος εκείνων των στοιχείων που διαμόρφωσαν με την πάροδο των ετών ‘αυτό που είσαι.’ Η διαφθορά δεν είναι απλή ‘παθογένεια’ που εκπορεύεται από την αδυναμία των θεσμών να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, αλλά βασική ανθρώπινη κατάσταση η οποία μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο άσκησης πολιτικής.