Για την πρόταση Μητσοτάκη-Τουσκ περί δημιουργίας ενός συστήματος ευρωπαϊκής αεράμυνας – Γράφει ο Δρ. Σίμος Ανδρονίδης

Πριν από λίγο καιρό, οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Πολωνίας, Κυριάκος Μητσοτάκης και Ντόναλντ Τουσκ, με κοινή επιστολή τους προς την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάϊεν, έθεσαν το ζήτημα της δημιουργίας ενός συστήματος αεράμυνας που να καλύπτει όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, με στόχο την αναχαίτιση βαλλιστικών πυραύλων και drones που να προέρχονται από κάποια τρίτη εχθρική χώρα (βλέπε την Πουτινική Ρωσία).

Και όμως, αυτή η πολύ σημαντική πρόταση δεν συζητήθηκε από τα κόμματα της αντιπολίτευσης κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου για τις ευρωπαϊκές εκλογές της 9^ης Ιουνίου.[1]

Εμβαθύνοντας περισσότερο στην ανάλυση μας, θα επισημάνουμε πως με αυτή του την πρωτοβουλία, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε την Ελλάδα στην πρώτη γραμμή των συζητήσεων για την διαμόρφωση μίας κοινής[2] αμυντικής πολιτικής την επόμενη πολιτική περίοδο, υπενθυμίζοντας (από κοινού με τον Ντόναλντ Τουσκ) πως για να μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να αμυνθεί αποτελεσματικά έναντι αναθεωρητικών και αυταρχικών καθεστώτων όπως το Πουτινικό, οφείλει να είναι καινοτόμα και να βρίσκεται ένα και δύο βήματα μπροστά από τους γεω-πολιτικούς αντιπάλους της.

Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως όσο περισσότερες χώρες στηρίξουν την συγκεκριμένη πρόταση, τόσο περισσότερο αυξάνονται και οι πιθανότητες υλοποίησης της, στο εγκάρσιο σημείο όπου πέραν της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έλαβε υπόψιν του και την πρόσφατη Ιρανική στρατιωτική επίθεση κατά του Ισραήλ.

 Η οποία εκδηλώθηκε μέσω της χρήσης εκατοντάδων μη-επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) και βαλλιστικών πυραύλων  τα ξημερώματα της Κυριακής 14 Απριλίου.

 Μία τρίτη Δυτική χώρα (Ισραήλ) λειτουργεί ως παράδειγμα αλλαγής, προσφέροντας πολύτιμη γνώση αφενός μεν ως προς τον τρόπο με τον οποίο αμύνεται και αφετέρου δε ως προς τον τρόπο με τον οποίο συγκροτεί και ενεργοποιεί τις συμμαχίες της.[3]

Προτού φθάσουμε βέβαια στο σημείο της συγκρότησης συμμαχιών εντός Ένωσης με σκοπό την προώθηση και υλοποίηση της πρότασης Μητσοτάκη και Τουσκ, φαντάζει και είναι απαραίτητη η διαμόρφωση «επιστημονικών κοινοτήτων»[4] σύμφωνα με την διατύπωση του Richardson. ‘Κοινότητες’ οι οποίες θα φροντίσουν να τεκμηριώσουν το ‘γιατί’ είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός συστήματος ευρωπαϊκής αεράμυνας που να καλύπτει Βορρά και Νότο, Ανατολή και Δύση.

Και εδώ ακριβώς υπεισέρχονται στο προσκήνιο οι ευρωβουλευτές που καλούνται να συνδράμουν στη διαμόρφωση αυτών των ‘κοινοτήτων’, φροντίζοντας να παρέχουν στα μέλη τους όλες τις διευκολύνσεις ή τις πληροφορίες που χρειάζονται ώστε να φέρουν σε πέρας το έργο τους. Και, πέραν αυτού, καλούνται να καταθέσουν και τις δικές τους προτάσεις. Θα μπορούσε, παράλληλα με ένα τέτοιο εγχείρημα, να προχωρήσει και η διαδικασία ένταξης διαφόρων υποψήφιων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Ναι, είναι η απάντηση μας.

 Ίσως μάλιστα η ένταξη υποψήφιων χωρών κάτω από μία κοινή ευρωπαϊκή αμυντική ‘ομπρέλα,’ προσδώσει δυναμική στο εγχείρημα της διεύρυνσης και στις διαπραγματεύσεις για την είσοδο τους στην ευρωπαϊκή οικογένεια.[5] Αυτό που δεν ακούσαμε κατά την διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής περιόδου, ήσαν το ‘περισσότερη Ευρώπη, παντού.’ Και έτσι τίθεται στο επίκεντρο ξανά ο ορισμός που δίνει ο Τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα. «Ευρωπαίος: αυτός που νοσταλγεί την Ευρώπη».[6]

[1] Ένα τέτοιο πολύ σημαντικό εγχείρημα, εάν προχωρήσει την περίοδο 2024-2029, θα συμβάλλει καταλυτικά προς την κατεύθυνση της περαιτέρω ενοποίησης-«ολοκλήρωσης» στον τομέα της κοινής αμυντικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, για να παραπέμψουμε στον Αλέξη Ηρακλείδη. Για την ακρίβεια, επρόκειτο για μία τομή η οποία θα μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε ‘αμυντική ένωση’, προσφέροντας την δυνατότητα στις χώρες-μέλη που αντιμετωπίζουν απειλές (Ελλάδα, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης) να αισθανθούν περισσότερο ασφαλείς. Βλέπε σχετικά, Ηρακλείδης, Αλέξης., ‘Διεθνής Κοινωνία: Ιστορία, Δίκαιο, Θεσμοί, Διαχείριση Ένοπλης Βίας,’ Εκδόσεις Σιδέρης Ι., Αθήνα, 2005.

[2] Είναι πολύ εύστοχη η παρατήρηση του Ιωάννη Φούκα σχετικά με το τι εμπεριέχει εντός του ο όρος ‘κοινός-κοινή’. Κατά τον ίδιο, ο συγκεκριμένος όρος «εμπεριέχει μέσα του τα κράτη-μέλη της Ένωσης αλλά και τις πολλαπλές ιδιαιτερότητες του καθενός». Ως προς αυτό λοιπόν, μπορούμε να αναμένουμε πως οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο η άμεσα ενδιαφερόμενη Πολωνία), θα σπεύσουν να αξιοποιήσουν την πρόταση των δύο πρωθυπουργών και να υποστηρίξουν με θέρμη το αίτημα για την δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος αεράμυνας. Επίσης, αναμένουμε να δούμε το πως θα αντιμετωπίσει την πρόταση των δύο πρωθυπουργών ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν που εν προκειμένω καθίσταται υπέρμαχος της ‘στρατηγικής αυτονομίας’ της Ευρώπης. Ένα τέτοιο εγχείρημα μπορεί να καλλιεργήσει το έδαφος για την προώθηση του στόχου της ‘στρατηγικής αυτονομίας,’ αν και θεωρούμε πως η άμυνα της Ευρώπης εν συνόλω εξασφαλίζεται πολύ καλύτερα μέσω της στενής συνεργασίας ΝΑΤΟ-Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την στιγμή όπου οι περισσότερες χώρες-μέλη της Ένωσης είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, διατηρούμε ενστάσεις σχετικά με το πως θα μπορούσε να λειτουργήσει στην πράξη η ‘στρατηγική αυτονομία’. Περισσότερη Ευρώπη δεν πρέπει να σημαίνει και ‘λιγότερο ΝΑΤΟ’. Να μία πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας, από θεωρητική σκοπιά: Η πρόταση των δύο φιλελεύθερων πρωθυπουργών συνιστά δείγμα επιτυχημένης συνεργασίας μεταξύ ενός παλαιού (Ελλάδα) και ενός πολύ νεότερου μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Πολωνία). Βλέπε σχετικά, Φούκας, Ιωάννης., ‘Η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) και η συμβολή της στην προοπτική ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ,’ Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διδακτορική Διατριβή, 2022, Διαθέσιμη στο: Η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) και η συμβολή της στην προοπτική ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ (didaktorika.gr)

[3] Και το ερώτημα προκύπτει αβίαστα: Συνιστά η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ‘υπαρξιακή απειλή’ για την Ευρώπη; Όχι, είναι η απάντηση μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να καταστεί ‘υπαρξιακή απειλή.’ Και με ποιον τρόπο θα μπορούσε να συμβεί αυτό; Αν το Ιρανικό, θεοκρατικό, αυταρχικό καθεστώς αποκτούσε πυρηνικά όπλα. Άρα, η δημιουργία ενός συστήματος ευρωπαϊκής αεράμυνας κατά τα πρότυπα του Ισραηλινού ‘Iron Dome,’ καλύπτει πρωτίστως την ανάγκη της Ευρώπης να προστατευθεί έναντι της απειλής που αντιπροσωπεύει η Πουτινική Ρωσία που συν τοις άλλοις, διαθέτει και πυρηνικά όπλα. Στην υποσημείωση νούμερο ‘2’ μιλήσαμε για μία επιτυχημένη συνεργασία Ελλάδας-Πολωνίας, ‘καρπός’ της οποίας ήσαν η υποβολή της συγκεκριμένης πρότασης. Έχοντας κατά νου την Συνθήκη της Λισαβώνας, δεν θα διστάσουμε να κάνουμε λόγο για μία «αναβαθμισμένη συνεργασία» μεταξύ των δύο χωρών: Η Ελληνική κυβέρνηση δεν θα έσπευδε να υποστηρίξει μία τέτοια πρόταση εάν δεν αντιλαμβάνονταν πολύ καλά την απειλή που συνιστά για την Πολωνία η Πουτινική Ρωσία. Βλέπε σχετικά, Φούκας, Ιωάννης., ‘Η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) και η συμβολή της στην προοπτική ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ…ό.π. Ο Φούκας αναφέρεται αναλυτικότατα σε όλους εκείνους τους ‘σταθμούς’ που συνέβαλλαν στην προώθηση της ενοποίησης στους αλληλένδετους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας. Και εφόσον τίθεται πλέον σε πρώτο πλάνο το ζήτημα της αμυντικής προστασίας της Ένωσης, η ίδια έμφαση πρέπει να δοθεί και στην αντιμετώπιση του ‘υβριδικού πολέμου’ που ενίοτε διεξαγάγει η Ρωσία εναντίον ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και μεμονωμένων χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[4] Βλέπε σχετικά, Richardson, J., ‘Actor-based models and national and EU Policy making,’ στο: Kassim, H., & Menon, A., (επιμ.), ‘The European Union and national industrial policy,’ London & New York, Routledge, 1996. Οι χώρες-μέλη της Ένωσης δεν καλούνται να εκχωρήσουν κυριαρχία και δη ‘εθνική κυριαρχία,’ αλλά, να συμφωνήσουν σε κάτι που διασφαλίζει έτι περαιτέρω την εθνική τους κυριαρχία. Και το παράδειγμα του Ισραήλ διδάσκει πως σε ένα τόσο επικίνδυνο και μεταβαλλόμενο γεω-πολιτικό περιβάλλον, η απομάκρυνση από την ‘λογική του σκαντζόχοιρου’ είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την επιβίωση μίας χώρας. Για να λειτουργήσει ένα τέτοιο αμυντικό σύστημα, απαιτείται και ο στενός συντονισμός των χωρών-μελών. Ακόμη, η διαρκής ανταλλαγή πληροφοριών και η ενοποίηση αμυντικών συστημάτων.

[5] Η πρώτη μη χώρα-μέλος της Ένωσης που θα μπορούσε να ενταχθεί στην ‘ομπρέλα’ είναι φυσικά η Ουκρανία. Για το εγχείρημα της διεύρυνσης, βλέπε και, Σιαπκίδου, Έλλη., ‘Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και λαϊκή συμμετοχή,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2009, Διαθέσιμη στο: Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και λαϊκή συμμετοχή (didaktorika.gr) Κόμματα ευρωσκεπτικιστικά και αντίθετα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και όσα αυτή πρεσβεύει, θα αντιταχθούν σε αυτή την ιδέα δημιουργίας ενός συστήματος ευρωπαϊκής αεράμυνας.

[6] Βλέπε σχετικά, Κούντερα, Μίλαν., ‘Πράγα, ένα ποίημα που χάνεται. Ογδόντα εννιά λέξεις,’ Μετάφραση: Χάρης, Γιάννης, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα, 2024. Βλέπε και, Κανέλλης, Ηλίας, ‘Τι παίζει την Κυριακή,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 06/05/2024, σελ. 33.