Τις τελευταίες ημέρες, οι εξελίξεις στο κόμμα του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία, είναι πολλές και σημαντικές.
Την παραμονή της έναρξης του συνεδρίου θέσεων του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης (Πέμπτη 22 Φεβρουαρίου 2024), έλαβε χώρα η πολιτική παρέμβαση του Αλέξη Τσίπρα, που εν προκειμένω ζήτησε ουσιαστικά την διενέργεια νέων εσωκομματικών εκλογών λίγους μήνες μετά την διεξαγωγή τους και την εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία του κόμματος.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως όπως έχει ειπωθεί, ένας εκ των πλέον βασικών λόγων που ώθησαν τον πρώην πρόεδρο του ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος να παρέμβει στην εν εξελίξει εσωκομματική συζήτηση και αντιπαράθεση, ήσαν η επικείμενη διεξαγωγή του συνεδρίου, στο εγκάρσιο σημείο όπου με αυτόν τον τρόπο (δηλαδή, με την παρέμβαση του), έσπευσε να ικανοποιήσει και όλα εκείνους τους βουλευτές και τα στελέχη που εδώ και αρκετό καιρό ανέμεναν μία παρέμβαση του.
Εμβαθύνοντας όμως περαιτέρω, θα επισημάνουμε πως ένας επίσης βασικός λόγος που τον ώθησε να παρέμβει ήσαν το ερωτηματολόγιο Κασσελάκη[1] και ο βαθύτερος φόβος του πως ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, μέσω των αλλαγών που προτείνει, στοχεύει στην αλλοίωση της φυσιογνωμίας και των βασικών πολιτικοϊδεολογικών χαρακτηριστικών του κόμματος στο οποίο διετέλεσε πρόεδρος επί πολλά έτη.
Υπό αυτό το πρίσμα και με βάση τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, άτυπα, το συνέδριο θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ, έχει μετεξελιχθεί σε ένα συνέδριο συγκρότησης νέων ομάδων ή αλλιώς τάσεων εντός του κόμματος, τα μέλη των οποίων θα κινούνται κριτικά απέναντι σε επιλογές και πρωτοβουλίες της ηγεσίας.
Και, επίσης, έχει μετεξελιχθεί σε ένα συνέδριο ανάδειξης εκείνων των στελεχών που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την ηγεσία τους κόμματος, αντιμετωπίζοντας τον Στέφανο Κασσελάκη στις νέες εσωκομματικές εκλογές του Μαρτίου. Θεωρούμε πως έχει δοθεί πολύ μικρή έμφαση, σε θεωρητικό επίπεδο, στην εμφάνιση Κασσελάκη από το βήμα του συνεδρίου, εκεί όπου για πρώτη φορά τόσο ξεκάθαρα ενώπιον κομματικού ακροατηρίου, ο ίδιος έκανε χρήση του μοντέλου της ‘αδιαμεσολάβητης επαφής με τον κόσμο του ΣΥΡΙΖΑ’. Προτού όμως αναφερθούμε πιο αναλυτικά σε αυτό το σημείο, θα πούμε πως ο τρόπος με τον οποίο εμφανίστηκε από το βήμα του συνεδρίου (ομιλία εκτός κειμένου, αναφορές στη βάση και στα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ), ήδη σκιαγράφησε το πως θα κινηθεί κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας.
Ήτοι, αυτο-προβαλλόμενος ως εκείνος ο πρόεδρος και εκ νέου υποψήφιος για την προεδρία που δεν ανήκει στην ‘Συριζαϊκή ελίτ,’ αλλά, στην «μεσο-ελίτ»,[2] σύμφωνα με την διατύπωση του Lasswell, ή αλλιώς, στον «λαό» (rank and file), του κόμματος που τον ‘αγαπά’ και τον ‘στηρίζει’.
Δεν θα διστάσουμε να υπογραμμίσουμε πως ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ πρωτοτύπησε, καθότι δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να ομιλεί ένας πρόεδρος κόμματος, κατά την πρώτη ημέρα των εργασιών ενός συνεδρίου, εκτός κειμένου.
Και πέραν αυτού, να κινείται διαρκώς μπρος-πίσω, χειρονομώντας με έντονο τρόπο και φέροντας μικρόφωνο στο αυτί ως εάν να είναι CEO μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας και να απευθύνεται στους μετόχους και στους εργαζομένους αυτής. Και ένα εύλογο ερώτημα που μπορεί να τεθεί, είναι το ακόλουθο: Σε τι απέβλεπε κάτι τέτοιο;
Ας το δούμε αναλυτικότερα. Πρώτον, απέβλεπε στο να καταδείξει πως ‘απευθύνεται σε όλους’ δίχως εκ των προτέρων διακρίσεις και περιορισμούς, κάτι που επεδίωξε να τονίσει κουνώντας διαρκώς τα χέρια του και κάνοντας την χειρονομία εκείνη που σημαίνει ‘σας αγκαλιάζω και σας ακούω’.[3]
Δεύτερον, απέβλεπε στο να επιτύχει την «αλληλεπίδραση»[4] (interaction), με το πλήθος, κατά την ανάλυση του Fairclough (βλέπε και την υποσημείωση ‘2’), ακριβώς διότι, εκείνη την στιγμή, τον ενδιέφερε πάρα πολύ το να καταφέρει να εμπεδώσει την εξουσία του εντός κόμματος.
Προκειμένου να μην τεθεί όχι ζήτημα διεξαγωγής νέων εσωκομματικών εκλογών με τις οποίες συμφωνεί και ο ίδιος, αλλά, άμεσης καθαίρεσης του κατά την διάρκεια ή και λίγο μετά το πέρας των εργασιών του συνεδρίου.
Οπότε, ο Στέφανος Κασσελάκης δήλωνε με τον δικό του τρόπο, ‘προστατέψτε με και μην τους αφήνετε να υλοποιήσουν το σχέδιο τους’. Επίσης, απέβλεπε στο να δείξει επιβλητικός και ‘κυρίαρχος’ έναντι των εσωκομματικών του αντιπάλων, κάτι που μπορούσε να επιτύχει μόνο αν στεκόταν όρθιος. Με διαρκώς προτεταμένο[5] το δάχτυλο προς αυτούς, ώστε να διαφανεί η ‘μικρότητα’ τους και η ‘αδυναμία’ τους.
Πολιτικά βέβαια, δεν κόμισε κάτι διαφορετικό συγκριτικά με όλα όσα έχει αναφέρει όλους αυτούς τους μήνες που βρίσκεται στην προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ, σε ένα πολύ λεπτό σημείο όπου εκτιμούμε πως αυτή την φορά, παρά τα ερείσματα που διαθέτει στη βάση του κόμματος, θα δυσκολευθεί να αντιμετωπίσει τις πολιτικοϊδεολογικές πλατφόρμες με τις οποίες θα κατέλθουν οι αντίπαλοι τους (ή ο αντίπαλος του), στις επικείμενες εσωκομματικές εκλογές.
Η εκτός κειμένου ομιλία του, ήσαν δομημένης ως εξής: Πολλές αναφορές στις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, και πολύ λιγότερες στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα, εκεί όπου, οι αναφορές του έμοιαζαν να έχουν αντληθεί από το ‘βαθύ’ διαδίκτυο. Και μιλάμε για αναφορές ή αλλιώς, για αφηγήσεις τύπου το κομματικό-πολιτικό σύστημα είναι ‘σάπιο και διεφθαρμένο’. Oι λαϊκιστικές του αφηγήσεις[6] δεν κατάφεραν να αποκρύψουν την αδυναμία του να συνθέσει μεταξύ διαφορετικών απόψεων. Την αρχηγία του κόμματος θα διεκδικήσει η βουλευτής Άρτας, Όλγα Γεροβασίλη.
[1] Θεωρητικώ τω τρόπω, δεν θα στραφούμε στην έννοια των «στρατηγικών ελίτ» που εισήγαγε η Suzan Keller στη σχετική με τις κοινωνικές και πολιτικές ελίτ, βιβλιογραφία. Μπορούμε όμως να κάνουμε χρήση της έννοια της έννοια των «ελίτ της εξουσίας» (power elite), του C.W. Mills. Μέσω της συγκεκριμένης έννοιας, μπορούμε να διατυπώσουμε τις ακόλουθες υποθέσεις εργασίας. Πρώτον, η παρέμβαση Τσίπρα που θα ήσαν εξ αρχής να παραμείνει σιωπηλός επί μακρόν εάν λάβουμε υπόψιν τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύθηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια, ‘απελευθέρωσε’ εκείνα τα μέλη της κομματικής ελίτ που εξακολουθούν, παρά την εκλογή Κασσελάκη, να αναφέρονται στον ίδιο και να ελπίζουν σε μία δική του παρέμβαση (την οποία έχουμε πλέον) και κυρίως, σε μία δική του επιστροφή στο προσκήνιο. Ως προς αυτό λοιπόν, τα μέλη αυτά αισθάνθηκαν άνετα και νομιμοποιημένα να ζητήσουν ό,τι και το πολιτικό τους ΄ίνδαλμα’: Νέες εσωκομματικές εκλογές με στόχο το τελικό ξεκαθάρισμα της όλης κατάστασης. Άλλως πως, με στόχο την υπέρβαση της ‘στασιμότητας’. Η συστράτευση τους δίπλα στον πρώην πρωθυπουργό δεν τους δημιουργεί κανένα πρόβλημα, καθότι ο Στέφανος Κασσελάκης, όντας επηρεασμένος από τις εξελίξεις, δεν έχει ούτε την διάθεση ούτε όμως και την δύναμη ή την ισχύ να προχωρήσει σε διαγραφές. Ουσιαστικά, έχει καταστεί πρόεδρος υπό ‘προθεσμία,’ διατηρώντας όμως την δυνατότητα χάραξης της στρατηγικής του κόμματος. Δεύτερον, έχοντας κατά νου όλα όσα έλαβαν χώρα το προηγούμενο χρονικό διάστημα, θα υπογραμμίσουμε πως μέλη της κομματικής ελίτ με σημαίνοντα ρόλο και λόγο στα του ΣΥΡΙΖΑ, δεν έχουν κανένα πρόβλημα στο να οδηγηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ σε νέες εσωκομματικές εκλογές (Κώστας Ζαχαριάδης) από την στιγμή όπου με αυτόν τον τρόπο τους προσφέρεται η ευκαιρία να ‘ξεμπερδέψουν μία και καλή με τον παρείσακτο Κασσελάκη’ που δεν τον ‘αισθάνθηκαν ποτέ δικό τους’ και δεν τον θεώρησαν ποτέ μέλος της Συριζαϊκής ελίτ. Αυτές οι δύο κατηγορίες στελεχών συγκλίνουν με αποτέλεσμα να έχουν ήδη τεθεί οι βάσεις για την διενέργεια νέων εκλογών. Βλέπε και, Mils, C.W., ‘The power elite,’ Oxford, Oxford University Press, 2000, σελ. 3-4. Βλέπε και, Keller, Suzan., ‘’Beyond the Ruling Class: Strategic Elites in Modern Society,’ Random House, New York, 1963.
[2] Βλέπε σχετικά, Lasswell, H., ‘On Political Sociology,’ University of Chicago Press, Chicago & London, 1977, σελ. 108. Για μία σύνοψη της θεωρητικής συζήτησης περί κομματικών και πολιτικών ελίτ, βλέπε και, Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Πολιτικά κόμματα και ανάδειξη των πολιτικών ελίτ στο ελληνικό κομματικό σύστημα 1989-2011: παράγοντες συνδιαμόρφωσης των ηγετικών κομματικών ομάδων’, Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2014, Πλήρως Διαθέσιμη στο: Πολιτικά κόμματα και ανάδειξη των πολιτικών ελίτ στο ελληνικό κομματικό σύστημα της περιόδου 1989 – 2011: (uoa.gr) Μία από τις μεγαλύτερες αδυναμίες του Στέφανου Κασσελάκη όλο αυτό το διάστημα που βρίσκεται στην προεδρία του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ήσαν και είναι το ό,τι δεν κατάφερε να συγκροτήσει μία στέρεα «ηγετική κομματική ομάδα», η οποία θα μπορούσε να αναλάβει την υποστήριξη του κατά την διάρκεια των συνεδριάσεων των κομματικών οργάνων καθώς και σε δύσκολες στιγμές για τον ίδιο όπως αυτή που τώρα διανύει. Παρά το ό,τι η ‘μαγιά’ διαμορφώθηκε πριν ακόμη από την εκλογή του στην προεδρία του κόμματος (μαζί του συμπαρατάχθηκαν στελέχη όπως οι Νίκος Παππάς, Γιώργος Τσίπρας, Παύλος Πολάκης), ο ίδιος ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, δεν κινήθηκε προς αυτή την κατεύθυνση, μένοντας ‘πιστός’ στο μοντέλο ‘καμία εμπιστοσύνη σε κλειστές ομάδες,’ και ‘πλήρης εμπιστοσύνη και διαρκής επαφή με τον ‘λαό’ του ΣΥΡΙΖΑ’. Αυτό όμως επ’ ουδενί δεν είναι ένα ενδεδειγμένο μοντέλο για την λειτουργία ενός σύγχρονου πολιτικού κόμματος.
[3] Και όντως, οι αντιδράσεις του πλήθους όταν μιλούσε και χειρονομούσε, αποδεικνύει πως διαθέτει πλέον σημαντική επιρροή όχι μόνο σε ψηφοφόρους του κόμματος, αλλά και στην οργανωμένη του βάση. Έτσι λοιπόν, είχαμε χειροκροτήματα και φωνές, όποτε προχωρούσε σε παύσεις λίγων δευτερολέπτων περισσότερο για να ακούσει και για να ‘ζυγίσει’ αντιδράσεις και λιγότερο για να ξεκουραστεί. Δεύτερον, σύνεδρους που σηκώνονταν όρθιοι να επευφημήσουν, όντες έτοιμοι να τον ‘υπερασπιστούν’, πράγμα που επέφερε την μεγάλη ικανοποίηση του προέδρου-‘star’. Τρίτον, παρατηρήσαμε την ύπαρξη σύνεδρων που ανέμιζαν κομματικές σημαίες που έφεραν πάνω τους το όνομα και το σύμβολο. Τα συγκεκριμένα πρόσωπα φανέρωναν με αυτή την κίνηση πως θεωρούν τον Κασσελάκη ‘άξιο’ και στην παρούσα συγκυρία, τον ‘μόνο Συριζαίο’ που μπορεί να ηγηθεί του κόμματος και να αποτρέψει την διάλυση του στα εξ ων συνετέθη.’ Παράλληλα, οι λεκτικές του αναφορές τους ‘γέμιζαν’ με πίστη, χαρά και αυτοπεποίθηση, ωθώντας τους να ανεμίζουν αυθόρμητα τις κομματικές σημαίες, δίνοντας μία ‘γεύση’ προεκλογικής ομιλίας στην αίθουσα όπου διεξάγεται το συνέδριο. Το ανέμισμα σημαιών πράσινου χρώματος δεν είχε ‘άρωμα’ ΠΑΣΟΚ, αλλά, παρέπεμπε στο πράσινο της οικολογίας.
[4] Τι δεν παρατηρήσαμε για όσο χρονικό διάστημα βρίσκονταν στο βήμα ο Στέφανος Κασσελάκης; Την θέσπιση σε λειτουργία της διαδικασίας της «ετεροδιόρθωσης», για να στραφούμε στον Ten Have. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως δεν βρέθηκε κανείς είτε από το ακροατήριο είτε από το προεδρείο να διορθώσει τον Στέφανο Κασσελάκη, σε περίπτωση όπου αυτό υπέπιπτε σε κάποιο σημαντικό ή μη, γλωσσικό ολίσθημα. Κανείς εκείνη την στιγμή δεν έδινε σημασία στο να μιλούσε σωστά. Βλέπε και, Ten Have, P., ‘Doing Conversation Analysis: A Practical Guide,’ London, Thousand Oaks, New Delhi, Sage, 1999. Βλέπε επίσης, Fairclough, N., ‘Language and power,’ London & New York, Longman, 1989. Με τους όρους του Fairclough, o πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ επένδυσε στη γλώσσα και ειδικότερα στην ‘ιδιόλεκτο’ με την οποία είναι εξοικειωμένος (ατάκτως ερριμένες φράσεις, διαρκείς αναφορές στο παρελθόν και όχι στο παρόν, γενικότητες, αφορισμοί, έλλειψη χιούμορ), ώστε να εμπεδώσει την εξουσία του εντός κόμματος.
[5] Δεν θα ήσαν υπερβολικό να τονίσουμε πως ο Στέφανος Κασσελάκης επένδυσε πολλά στην ανάδειξη του θεωρούμενου από τον ίδιου ως του πλέον ‘δυνατού του σημείου’: Ήτοι, της εμφάνισης του. Εάν δε, στραφούμε εκ νέου στην θεώρηση του Ten Have, τότε θα προσθέσουμε πως δεν έκανε χρήση του ‘εργαλείου’ της «αυτοδιόρθωσης», προχωρώντας σε μία εκ των υστέρων διόρθωση των γλωσσικών ολισθημάτων του. Κάτι που βέβαια δεν επιχειρεί. Βλέπε σχετικά, Ten Have, P., ‘Doing Conversation Analysis: A Practical Guide…ό.π.
[6] Βλέπε και, ‘Παρέμβαση Τσίπρα: Νέες εκλογές για πρόεδρο στον ΣΥΡΙΖΑ, όχι λευκή επιταγή τριετίας στον Κασσελάκη – Στον αέρα το συνέδριο,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 22/02/2024, Παρέμβαση Τσίπρα: Νέες εκλογές για πρόεδρο στον ΣΥΡΙΖΑ, όχι λευκή επιταγή τριετίας στον Κασσελάκη – Στον αέρα το συνέδριο (protothema.gr) Το χρονικό περιθώριο που του είχε δοθεί και έφθανε μέχρι τις ευρωεκλογές του Ιουνίου, εν τοις πράγμασι έχει πάψει να υφίσταται. Τώρα, δεν είναι μόνο πρόεδρος ‘υπό προθεσμία,’ αλλά και διαρκώς ‘κρινόμενος’ για όλα έκανε ή δεν έκανε κατά την διάρκεια της προεδρίας του. Και η αδυναμία του να ανατάξει το κόμμα θα αξιολογηθεί πολύ σοβαρά. Για μία μη κοινότοπη ανάλυση των εξελίξεων στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, βλέπε και, ‘Δρυμιώτης: Ο Τσίπρας ήθελε να καθαιρέσει τον Κασσελάκη αλλά ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ πάσχει από το σύνδρομο της ύβρεως,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 23/02/2024, Δρυμιώτης: Ο Τσίπρας ήθελε να καθαιρέσει τον Κασσελάκη αλλά ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ πάσχει από το σύνδρομο της ύβρεως (protothema.gr) Αυτό που μένει να φανεί είναι το ποια θα είναι η εκλογική συμπεριφορά ατόμων που στις εσωκομματικές εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου, τάχθηκαν υπέρ της πρώην υπουργού Εργασίας, Έφης Αχτσιόγλου. «Κατά τον Ανδρέα Δρυμιώτη «η ευθύνη του Τσίπρα είναι μεγάλη, άφησε να εξελιχθούν τα πράγματα τόσο αρνητικά». Παρατήρησε, δε, με αφορμή την αποστροφή Κασσελάκη «βρείτε μου αντίπαλο και πάμε σε εκλογές» ότι «κακώς έφυγαν αυτοί που αποχώρησαν από τον ΣΥΡΙΖΑ γιατί τώρα θα ήταν αντίπαλοι».
