Για την απόφαση παύσης κυκλοφορίας του καθημερινού φύλλου της ‘Αυγής’ – Γράφει ο Δρ. Σίμος Ανδρονίδης

Με απόφαση του προέδρου του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) Στέφανου Κασσελάκη, παύει η έκδοση του καθημερινού φύλλου της κομματικής εφημερίδας Η ‘Αυγή.’ 

Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως ο πρόεδρος του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης (και συνεργάτες του), επιλέγει την μερική και όχι την ολική παύση της λειτουργίας της συγκεκριμένης εφημερίδας: Η διαδικτυακή έκδοση και το κυριακάτικο φύλλο της ‘Αυγής’ θα συνεχίσουν κανονικά την λειτουργία τους.[1] Ποιοι μπορεί να είναι όμως οι λίγοι που ώθησαν τον Στέφανο Κασσελάκη στο να προχωρήσει σε μία τέτοια ενέργεια; Ας το δούμε αναλυτικότερα.

 Ο πρώτος λόγος άπτεται του γεγονότος πως η κυκλοφορία του καθημερινού φύλλου της εφημερίδας κινούνταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, πολύ κάτω από την κυκλοφορία φύλλων εφημερίδων όπως είναι ‘Τα Νέα,’ κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να ζημιώνεται οικονομικά τόσο η εφημερίδα, όσο και το κόμμα με το οποίο διατηρούσε και διατηρεί ‘σχέση αίματος’.

Οπότε, ο πρώτος λόγος είναι καθαρά οικονομικός και εμπορικός, στο εγκάρσιο σημείο όπου ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ[2] δεν πίστευε πως υπήρχε κάποιο ευοίωνο μέλλον για την εφημερίδα, σπεύδοντας να λάβει μία δύσκολη απόφαση, δίχως να ζητήσει την γνώμη της διεύθυνσης της και των δημοσιογράφων που εργάζονται σε αυτή την εφημερίδα.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το ό,τι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ εκτιμούσε πως η κομματική εφημερίδα[3] θα στεκόταν εμπόδιο στην προσπάθεια μετασχηματισμού του ΣΥΡΙΖΑ που θα ξεκινήσει το προσεχή φθινόπωρο, λόγω της αταλάντευτης στράτευσης της στην Αριστερή ιδεολογία, την στιγμή όπου αυτός επιθυμεί να ‘ανοίξει’ πολιτικοϊδεολογικά το κόμμα. Να δημιουργήσει τον ‘νέο ΣΥΡΙΖΑ.’

Και αν εδώ επιχειρήσουμε να εμβαθύνουμε περισσότερο, τότε θα σημειώσουμε πως για πολλά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ η παύση κυκλοφορίας του καθημερινού φύλλου της ‘Αυγής’[4] εκλαμβάνεται ως ‘τραύμα’, ακριβώς διότι με αυτόν τον τρόπο ‘χάνεται’ η ‘Αριστερή-κινηματική ψυχή του ΣΥΡΙΖΑ.’ Ή αλλιώς, ο ‘ΣΥΡΙΖΑ που γνώριζαν όλα αυτά τα χρόνια’. Ο τρίτος λόγος που εντοπίζουμε, αφορά την πεποίθηση Κασσελάκη πως το χρονικό διάστημα που ο ίδιος βρίσκεται στην αρχηγία του κόμματος, η ‘Αυγή’ απέτυχε να λειτουργήσει ως βασικό ‘εργαλείο’ τεκμηρίωσης των προτάσεων που καταθέτουν οι βουλευτές του κόμματος.

[5]Ως βασικό ‘εργαλείο’ υποστήριξης της ‘μαχητικής’ αντιπολίτευσης που ασκούσε και που ασκεί το κόμμα. Στερούμενη τον κατά Κασσελάκη βασικό ή αλλιώς, πρωταρχικό λόγο ύπαρξης της, η ‘Αυγή’ δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως έχει. Και ο θιασώτης των δραστικών αλλαγών εντός κόμματος, αποφάσισε να παύσει την κυκλοφορία του καθημερινού φύλλου.

Και, ο τέταρτος λόγος, έχει σχέση με την επιθυμία Κασσελάκη, να προχωρήσει στην έκδοση ενός νέου δημοσιογραφικού μέσου, ειδικά εάν καταφέρει να περάσει τις αλλαγές που θέλει στο κόμμα. Ως εκ τούτου, για τον ίδιο, η ‘Αυγή’ δεν έχει να προσφέρει πλέον και πολλά. Στην ανάλυση μας, αποφύγαμε να αντιμετωπίσουμε τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ όχι ως «κατοπτρικό λογοκριτή»,[6] σύμφωνα με την διατύπωση του Θεόφιλου Τραμπουλή, αλλά ως απλό λογοκριτή.

 Εάν κάναμε κάτι τέτοιο, τότε θα χάναμε από τον οπτικό μας ορίζοντα, και μάλιστα πολύ εύκολα, τους λόγους για τους οποίους προχώρησε στην παύση της κυκλοφορίας του καθημερινού φύλλου της ‘Αυγής’.

[1] Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως στην περίπτωση της ‘Αυγής’ η οποία άρχισε να κυκλοφορεί το πολύ μακρινό 1952, ως εφημερίδα προσκείμενη στην τότε Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (και μέσω αυτού και με το Κομμουνιστικό Κόμμα), ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ ακολουθεί το μοντέλο που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της εφημερίδας ‘Το Βήμα’. Η διεύθυνση του οποίου σταμάτησε την έκδοση του καθημερινού φύλλου, δίνοντας έμφαση τόσο στην διαδικτυακή έκδοση, η οποία κάλυψε και με το παραπάνω το κενό από την παύση της κυκλοφορίας του καθημερινού φύλλου, όσο και στην κυκλοφορία του κυριακάτικου φύλλου. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να προχωρήσει και στην παύση λειτουργίας του κυριακάτικου φύλλου, όμως δεν το έκανε για λόγους που πρωτίστως έχουν να κάνουν με την αποφυγή πρόκλησης περαιτέρω αντιδράσεων μεταξύ των αναγνωστών της εφημερίδας (οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι και ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ) και των μελών του κόμματος. Εάν επέλεγε αυτή την λύση, τότε η ‘Αυγή’ θα έχανε πλήρως τον εφημεριδιακό της χαρακτήρα, μετατρεπόμενη σε ενημερωτική ιστοσελίδα. Μία δεύτερη και πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας είναι η ακόλουθη. Θεωρούμε πως η απόφαση περί παύσης λειτουργίας του καθημερινού φύλλου της εφημερίδας  η ‘Αυγή’ στενοχωρεί ιδιαιτέρως όλους όσοι εμπίπτουν στην κατηγορία των «επαρκών αναγνωστών» της εφημερίδας, για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Iser. Και ποιους θεωρούμε ως ‘επαρκείς αναγνώστες’ της ‘Αυγής; Πρώτον, όλους όσοι γνωρίζουν, και μέσω της ανάγνωσης της εφημερίδας, πάρα πολύ καλά τις πολιτικοϊδεολογικές θέσεις του κόμματος που αυτή υποστηρίζουν, καθώς και την ιστορία του. Δεν γίνεται για παράδειγμα, ένας ‘επαρκής’ αναγνώστης της ‘Αυγής’ να μην γνωρίζει για την θητεία του Λεωνίδα Κύρκου στην εφημερίδα αυτή. Δεύτερον, όλους όσοι έχουν ‘μυηθεί’ στην ανάγνωση και δη στην καθημερινή ανάγνωση της ‘Αυγής’ από τους γονείς τους, είτε και τους δύο είτε από έναν εκ των δύο. Και σε μία τέτοια περίπτωση, ‘μύηση’ στην ανάγνωση μίας Αριστερής εφημερίδας σημαίνει και ‘μύηση’ στην Αριστερή ιδεολογία. Και, τρίτον, όλους όσοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την ‘Αυγή’ ως βασική (εάν όχι μοναδική) ‘πηγή’ ενημέρωσης τους κατά την διάρκεια της ημέρας, με την ενημέρωση από άλλες ‘πηγές’ απλά να ακολουθεί. Βλέπε σχετικά, Iser, W., ‘Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κείμενο και στον αναγνώστη. Στο Λεοντσίνη Μ., (επιμ.), ‘Όψεις της ανάγνωσης,’  Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, 2000.

[2] Κινούμενοι αυστηρά σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, θα υπογραμμίσουμε πως στην πολιτικοϊδεολογική διαπαιδαγώγηση των Αριστερών αναγνωστών συνέβαλλαν ιστορικά (ας σταθούμε στην περίοδο της Μεταπολίτευσης), περισσότερο οι κυριακάτικες εκδόσεις και πολύ λιγότερο τα καθημερινά φύλλα. Στις κυριακάτικες εκδόσεις εφημερίδων όπως είναι ο ‘Ριζοσπάστης’ (ΚΚΕ) και η ‘Αυγή,’ ο αναγνώστης έβρισκε και βρίσκει κείμενα και δη θεωρητικά κείμενα στοχαστών και ιστορικών προσωπικοτήτων της κομμουνιστικής Αριστεράς, αποτίμηση για ιστορικά γεγονότα, δοκίμια και κριτικές (βλέπε τις ‘Αναγνώσεις’ της κυριακάτικης ‘Αυγής’) σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι στο καθημερινό φύλλο, το οποίο, λόγω χώρο, δίνει πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα και σε όλα όσα συμβαίνουν στο χώρο της διεθνούς πολιτικής. Ένας τέτοιου τύπου ‘ιδεολόγος’ αναγνώστης όμως, ‘τρέφεται’ από τους ‘μύθους’ της ιδεολογίας την οποία ασπάζεται. Και αυτούς τους ‘μύθους’ τους προσφέρει σε μεγάλες ποσότητες η κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον ‘Ριζοσπάστη’. Πόσα κείμενα του Λένιν έχουν φιλοξενηθεί στις σελίδες της κυριακάτικης έκδοσης του; Εκατοντάδες. Του Καρλ Μαρξ; Εκατοντάδες. Και όσο πιο επιτυχημένη η ‘κατήχηση’ ή η εμβάπτιση στα νάματα της κομμουνιστικής ιδεολογίας, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες για να καταστεί ο ‘ιδεολόγος’ αναγνώστης και αναγνώστης του καθημερινού φύλλου της εφημερίδας.

[3] Χρήζει θεωρητικής επισήμανσης το γεγονός πως η εφημερίδα ‘Αυγή’ δεν απέκτησε ιδιαίτερη δημοφιλία την περίοδο της βαθιάς κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Θα μπορούσαμε να το θέσουμε και διαφορετικά: Η αύξηση της πολιτικής και εκλογικής επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ, δεν συμβάδισε με την αύξηση της δημοφιλίας της. Και λέγοντας κάτι τέτοιο δεν έχουμε αποκλειστικά κατά νου την αύξηση της κυκλοφορίας του καθημερινού όσο και του κυριακάτικου φύλλου της εφημερίδας. Αλλά, το να καταστεί περισσότερο γνωστή μεταξύ ατόμων κυρίως νεότερων ηλικιών. Πόσοι πολίτες σήμερα επιλέγουν για την ενημέρωση τους την διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας; Πολύ λίγοι, εκτιμούμε. Πολύ λιγότεροι από όσους επιλέγουν την διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα’, η διεύθυνση της οποίας πρώτη αντιλήφθηκε πολύ καλά το τι ζητά την σημερινή εποχή ο Έλληνας αναγνώστης εφημερίδων.

[4] Ο Ιάσωνας Ζαρίκος, καταθέτει ευθαρσώς τον προβληματισμό του σε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διδακτορική διατριβή για την εφημερίδα ‘Η Καθημερινή’ και για την συμβολή της την περίοδο της Μεταπολίτευσης, στη διαμόρφωση της εγχώριας φιλελεύθερης (και όχι ρεπουμπλικανικής) ιδεολογίας. «Ο Τύπος φαίνεται να χρησιμεύει περισσότερο ως υλικό ευκολίας, ένα βολικό αποθετήριο κοινωνικών νοημάτων από το οποίο αλιεύεται, είτε η κομματική γραμμή είτε ένα κάποιο «κοινωνικό κλίμα». Η απουσία ιδεολογικών βιογραφιών, ακόμα και εφημερίδες εγνωσμένης επιρροής όπως το Βήμα ή η Καθημερινή, μαρτυρεί τα όρια της ενασχόλησης με τον ελληνικό τύπο». Ακόμη και σήμερα, παρά το ό,τι προηγήθηκε την προηγούμενη δεκαετία (μετατροπή του ΣΥΡΙΖΑ σε κόμμα εξουσίας), απουσιάζει μία μελέτη της ‘Αυγής’ και του περιεχομένου της με όρους «ιδεολογικής βιογραφίας». Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως δεν έχει μελετηθεί η συμβολή της στη διαμόρφωση της ριζοσπαστικής-κινηματικής ταυτότητας του κόμματος. Η συμβολή της στη διατύπωση προτάσεων τις οποίες αξιοποίησε αργότερα ο κυβερνητικός ΣΥΡΙΖΑ. Ο ρόλος που διαδραμάτισε στην πολιτικοϊδεολογική ‘εκστρατεία’ που πραγματοποίησαν οι υπέρμαχοι του ‘Όχι’ στο δημοψήφισμα του 2015. Ο ρόλος που διαδραμάτισε στην άρθρωση ενός ρηχού αντιδεξιού, ‘αντι-Μητσοτακικού’ λόγου, από τις αρχές του 2020 και μετέπειτα.  Η ιστορία του ΣΥΡΙΖΑ της προηγούμενης δεκαετίας δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή εάν δεν στρέψουμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον στην ‘Αυγή.’ Η οποία έφθασε να έχει πολύ μικρή σχέση με την ‘Αυγή’ των δεκαετιών του 1980 (τότε ήσαν μεν ‘ιδεολογικοποιημένη,’ από την άλλη όμως δε, παρέμενε ανοιχτή σε νέες πολιτικές και πολιτισμικές τάσεις και ρεύματα)  και του 1990, με το σημείο τομής που συνετέλεσε καταλυτικά στο να αποκτήσει και λαϊκιστικό χαρακτήρα, να είναι η άνοδος του Αλέξη Τσίπρα στην ηγεσία του παλαιού Συνασπισμού, το 2008. Βλέπε σχετικά, Ζαρίκος, Ιωάννης., ‘Η εφημερίδα Καθημερινή στην μεταπολίτευση, 1974-1993: ιστορική και συγκριτική μελέτη του ελληνικού φιλελευθερισμού,’ Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, σελ. 19, 2020, Διαθέσιμη στο: Ζαρίκος Ιάσωνας (2020 Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών) Η εφημερίδα Καθημερινή στην μεταπολίτευση, 1974-1993: ιστορική και συγκριτική μελέτη του ελληνικού φιλελευθερισμού (ekt.gr) Στον αχαλίνωτο λαϊκισμό της ‘Αυριανής’ που δεν δίσταζε να αποδομεί και χαρακτήρες, αντιτάχθηκε η σοβαρή και φιλελεύθερη ‘Καθημερινή.’ Σήμερα, καμία εφημερίδα, όσα φύλλα και αν πουλά, ανεξαρτήτως του περιεχομένου της και της ‘ηλικίας’ της,  δεν μπορεί να λειτουργήσει ως ‘καταφύγιο’ όλων όσοι αντιμετωπίζουν την κρίση της μέσης ηλικίας. Οι εφημερίδες εκλαμβάνονται από πολλούς ως ‘προϊόν’ μίας άλλης εποχής, αναντίστοιχες των σημερινών προκλήσεων και εξελίξεων. Και όμως, απέναντι στην ταχύτητα στη μετάδοση της πληροφορίας, αντιπαρατάσσουν την συγκέντρωση βλέμματος και νου. Χαρακτηριστικό που διαθέτει ο καλός αναγνώστης. Στην μετάδοση ψευδών ειδήσεων και στην παραπληροφόρηση, αντιπαρατάσσουν την εξακρίβωση, την τεκμηρίωση και την ψυχραιμία. Στη σκόρπια συσσώρευση πληροφοριών την εμβάθυνση.

[5] Από την άλλη, σημείο τομής για την απόκτηση των κινηματικών χαρακτηριστικών της εφημερίδας (σχεδόν όλη η θεωρία των κοινωνικών κινημάτων και της συλλογικής δράσης, ‘παρέλασε’ μέσα από τις σελίδες της/Κάτι παρόμοιο μπορεί να ειπωθεί και για την εφημερίδα ‘Η Εποχή’), αποτέλεσε η ανάληψη της προεδρίας του ΣΥΡΙΖΑ από τον Αλέκο Αλαβάνο. Με όρους ‘συνέχειας’, και οι τρεις τελευταίοι πρόεδροι του Συνασπισμού, επηρέασαν με τις αποφάσεις, με την ρητορική και με τις επιλογές τους, την φυσιογνωμία της εφημερίδας. Ο μεν Νίκος Κωνσταντόπουλος την κατέστησε, ειδικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, περισσότερο αντι-κυβερνητική, ο δε Αλέκος Αλαβάνος (ο Κύρκος ήθελε από την ‘Αυγή’ το να ‘μορφώνει’) περισσότερο Αριστερίστικη-κινηματική, ενώ ο Αλέξης Τσίπρας περισσότερο καταγγελτική-λαϊκιστική. Να μία τρίτη και πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας: Η χρόνια υστέρηση του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ έναντι του ΚΚΕ, οφείλεται και στην αδυναμία της ‘Αυγής’ να εκπαραθυρώσει τον ‘Ριζοσπάστη’ και να καταστεί αυτή η κυρίαρχη ή η σημαντικότερη  εφημερίδα της εν Ελλάδι Αριστεράς. Πολλοί γνωρίζουν για την διανομή του ‘Ριζοσπάστη’ από φοιτητές διαφόρων πανεπιστημιακών τμημάτων. Λίγοι όμως για την διανομή της ‘Αυγής’ που δεν κατέστη ποτέ viral εντός των πανεπιστημίων.

[6] Βλέπε σχετικά, Τραμπουλής, Θεόφιλος., ‘Ο κατοπτρικός λογοκριτής,’ στο: Πετσίνη, Πηνελόπη., & Χριστόπουλος, Δημήτρης., (επιμ.), ‘Η λογοκρισία στην Ελλάδα,’ Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, 2015, Διαθέσιμο στο: logokrisies_web.pdf (rosalux.gr) Ιστορικά, η ‘Αυγή’ στερούνταν της παρουσίας αρθρογράφων που να έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση του χιούμορ, διακωμωδώντας το ίδιο τους το κόμμα. Ο δε Θανάσης Καρτερός περισσότερο θύμιζε και θυμίζει τον ‘Μεγάλο Ιεροεξεταστή’ του Ντοστογιέφσκι, όντας έτοιμος να πάρει την πένα του και να αρχίσει να κρίνει το πόσο ‘Αριστερός και πιστός στην ηγεσία’ είναι κάποιος.