Για την αποχώρηση του ‘ρεύματος’ της ‘Ομπρέλας’ από τον ΣΥΡΙΖΑ – Γράφει ο Δρ. Σίμος Ανδρονίδης

Στην συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία που διεξήχθη το Σαββατοκύριακο 11-12 Νοεμβρίου, τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που πρόσκεινταν στο ‘ρεύμα’ της ‘Ομπρέλας’ ανακοίνωσαν την αποχώρηση τους από το συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα. Μαζί τους, ανακοίνωσαν και την αποχώρηση τους από τον ΣΥΡΙΖΑ οι βουλευτές Ευκλείδης Τσακαλώτος και Πέτη Πέρκα.

 Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής δεν ήσαν ‘επεισοδιακή,’ όπως κοινότοπα ισχυρίζονται αρκετά, αλλά, αντιθέτως, εξόχως πολωτική, στο εγκάρσιο σημείο όπου κατά την διάρκεια της διεφάνησαν εναργώς όλες οι αντιθέσεις και οι εντάσεις πολιτικοϊδεολογικού τύπου οι οποίες ταλάνιζαν το κόμμα μετά την εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη στην ηγεσία του τον περασμένο Σεπτέμβριο.

Για να είμαστε όμως πιο ακριβείς, οφείλουμε να επισημάνουμε, θεωρητικώ τω τρόπω, πως οι εντάσεις προϋπήρχαν της εκλογής Κασσελάκη στην ηγεσία του κόμματος, με την εκλογή του να λειτουργεί ως ‘θρυαλλίδα’ όχι μόνο για την ανάδυση τους στην επιφάνεια, αλλά και για τον κατευνασμό τους.

 Καθιστάμενοι ολίγον τι παιγνιώδεις και έχοντας κατά νου την αποχώρηση του πρώην υπουργού Οικονομικών και της Πέτης Πέρκα από το κόμμα, θα παραπέμπουμε στον Ημαθιώτη ποιητή Ηλία Τσέχο, σύμφωνα με τον οποίο η ζωή είναι ‘χαιρετισμοί και αποχαιρετισμοί’.[1] Κάτι παρόμοιο μπορεί να ειπωθεί βέβαια για όλα τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που εν προκειμένω αποχώρησαν από το κόμμα.

Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε, στρεφόμενοι στην ανάλυση των Flanagan & Dalton, πως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος δεν είχε εκδηλώσει τάσεις αποχώρησης από το κόμμα την περίοδο όπου στην προεδρία αυτού βρισκόταν ο Αλέξης Τσίπρας. Τάσεις «αποευθυγράμμισης» (dealignment),[2] άρχισαν να εμφανίζονται μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Στέφανο Κασσελάκη.

 Υπό αυτό το πρίσμα, όσο πιο συχνά γνωστοποιούσε την πολιτικοϊδεολογική του ατζέντα στα μέλη του κόμματος και όχι μόνο ο Στέφανος Κασσελάκης, τόσο περισσότερο μεγεθύνονταν αυτές οι τάσεις, προσλαμβάνοντας διλημματικά χαρακτηριστικά: ‘Ή θα αποχωρήσω από το κόμμα, ή θα μείνω σε αυτό αλλά δίχως να διαδραματίζω κανέναν ρόλο, ταπεινωμένος και ‘στιγματισμένος’ από την ομάδα Κασσελάκη’.

Οπότε, οι σκέψεις αποχώρησης ήσαν ευδιάκριτες όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα και απλώς στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής εκδηλώθηκαν εναργώς και έλαβαν ‘σάρκα και οστά’. Ποιοι είναι όμως εκείνοι οι λόγοι που κατέστησαν εφικτή την αποχώρηση του Ευκλείδη Τσακαλώτου, της Πέτης Πέρκα και του ‘ρεύματος’ της ‘Ομπρέλας’ από τον ΣΥΡΙΖΑ; Ο πρώτος και βασικός λόγος άπτεται όχι απλά λόγω της διαφωνίας με την πολιτικοϊδεολογική ατζέντα Κασσελάκη, κάτι που επισημάναμε και πιο πάνω,[3] αλλά, λόγω της βαθιάς τους ανησυχίας πως υπό την ηγεσία του Στέφανου Κασσελάκη το κόμμα έχει ‘εισέλθει’ σε αναπότρεπτη ‘τροχιά απο-ριζοσπαστικοποίησης’ (και όχι απλά ‘απο-αριστεροποίησης’/Βλέπε την έντονη κριτική στην ομιλία του στον ΣΕΒ), η οποία θα επιφέρει τα εξής αρνητικά αποτελέσματα.

 Πρώτον, θα επιφέρει την οριστική απώλεια όλων εκείνων των χαρακτηριστικών που κατέστησαν τον ΣΥΡΙΖΑ κόμμα εξουσίας. Δεύτερον, θα τον μετατρέψει σε ένα ‘άνευρο’ και ‘αποφορτισμένο’ από τα σύμβολα και από την ιδεολογία του κόμμα, το οποίο θα θυμίζει το ‘ΠΑΣΟΚ την περίοδο κορύφωσης της κρίσης’: Δηλαδή, ένα ‘Κεντρώο μικρό κόμμα’ που αναζητεί ‘αγωνιωδώς’ να προσκολληθεί στον ισχυρό πόλο ή αλλιώς, στον ισχυρό ‘παίκτη’ του κομματικού-πολιτικού συστήματος.

 Τρίτον, θα προκαλέσει την οριστική  απώλεια των κινηματικών του χαρακτηριστικών, εξέλιξη που μεσοπρόθεσμα μπορεί να συμβάλλει μέχρι και στην απώλεια της κοινοβουλευτικής του εκπροσώπησης.[4] Τέταρτον, θα ‘αντιγράψει’ όλα τα ‘ποταπά’ χαρακτηριστικά της Μητσοτακικής Νέας Δημοκρατίας, υιοθετώντας τον ‘απόλυτο κυνισμό’ ως ‘τρόπο δράσης,’ πράγμα εντελώς ‘ασύμβατο’ με τις ‘ιδέες και τα ιδανικά’ της Αριστεράς. Ο δεύτερος λόγος που καθίσταται και αρκούντως πρωτότυπος, έχει σχέση με το γεγονός πως τα στελέχη της ‘Ομπρέλας’ και κυρίως η ηγετική της ομάδα, θεώρησαν πως επί προεδρίας Κασσελάκη, ο ΣΥΡΙΖΑ θα απωλέσει το στοιχείο της «άτυπης συντροφικότητας»,[5] για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Αμερικανού κοινωνιολόγου Xέρμπερτ Μπλούμερ.

Και τι σημαίνει «άτυπη συντροφικότητα»; Δίνουμε τον λόγο στον Στέλιο Αλεξανδρόπουλο. «Άτυπη συντροφικότητα» σημαίνει ότι «αναπτύσσονται στο πλαίσιο ενός κινήματος, ως αποτέλεσμα της κοινής δράσης των μελών, σχέσεις δια-προσωπικές, σχέσεις συμπάθειας, παρέας, φιλίας, κοινής ζωής κ.λπ».[6]

 Ως προς αυτό, μέλη της ‘Ομπρέλας’ πιστεύουν πως μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα όλες οι σχέσεις φιλίας μεταξύ ‘συντρόφων’ θα χαθούν και  τα μέλη και οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ θα μετατραπούν σε ‘άψυχα ρομπότ’ (κατά το απεχθές στους ίδιους ‘Αμερικανικό πρότυπο’) που επιδιώκουν αποκλειστικά και μόνο την ευόδωση των στόχων του κόμματος και του αρχηγού. Τίποτε άλλο. Κατά τους ίδιους, είναι ‘Αριστερό ένα κόμμα δίχως να επικρατούν στο εσωτερικό του σχέσεις φιλίας, «κοινής ζωής» και αλληλεγγύης;’

Ο τρίτος λόγος που οδήγησε στη ρήξη, έχει να κάνει με την ιδεολογική εναντίωση στο Κασσελακικό ύφος και ήθος δημόσιας παρουσίας, στον Κασσελακικό τρόπο του πολιτεύεσθαι.

 Όσο πιο σκληροί ιδεολόγοι όλοι όσοι διαφωνούν με τον Κασσελακικό τρόπο του πολιτεύεσθαι (βλέπε την περίπτωση του Νίκου Φίλη), όσο πιο μεγάλη η πίστη τους στα σύμβολα και στις παραδόσεις του κόμματος (ο ΣΥΡΙΖΑ ως ‘ιερατείο’), τόσο μεγαλύτερη και η απέχθεια προς το πρόσωπο του νέου προέδρου, και, επίσης, τόσο πιο πολλές οι πιθανότητες λήψης μίας απόφασης αποχώρησης. Όπως και συνέβη. Αρκετά μέλη της ‘Ομπρέλας’ ανήκουν στην κατηγορία των ‘σκληρών ιδεολόγων’. Ο τέταρτος λόγος που εντοπίζουμε, συνδέεται σχεδόν αποκλειστικά με την ηγετική ομάδα της ‘Ομπρέλας’.

 Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στελέχη όπως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, εκτιμούν πως μπορούν κάλλιστα να ‘επιβιώσουν’ πολιτικά και εκτός ΣΥΡΙΖΑ,  από την στιγμή όπου δεν υπάρχει κανένα σημείο σύγκλισης και κανείς δίαυλος επικοινωνίας με την ηγεσία, σε ένα πολύ λεπτό σημείο όπου η απόφαση αποχώρησης λαμβάνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: ‘Θα δείτε τι θα καταφέρω και τι θα καταφέρουμε εκτός ΣΥΡΙΖΑ και θα θελήσετε όλοι εσείς που μείνατε πίσω, να μας ακολουθήσετε’. Ο Τσακαλώτος[7] θα αναζητήσει την πολιτική ‘δικαίωση’ που εναγωνίως αναζητεί εκτός ΣΥΡΙΖΑ.

Μπορούμε να υπογραμμίσουμε πως υπάρχουν οι πρώτες ενδείξεις που δείχνουν πως ο Στέφανος Κασσελάκης και οι συν αυτώ, επιδιώκουν να μετατρέψουν τον ΣΥΡΙΖΑ σε ένα κόμμα «περιχαρακωμένων μελών»,[8]  κατά την καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Βασιλική Γεωργιάδου, τα οποία θα αφήνουν την επικοινωνία στους ‘άλλους,’ όντας  προσηλωμένα στο να αναπαράγουν Πολακικά τσιτάτα και Πολακικές κραυγές. Ευχολόγια περί ‘γρήγορης επανόδου στην εξουσία’.

[1] Παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη που θα επιθυμούσε να αποκτήσει μία εικόνα της ζωής και της ποιητικής πορείας του Ηλία Τσέχου, στο ντοκιμαντέρ του Ηλία Ιωσηφίδη με τίτλο ‘Η σταγόνα ή ωκεανός’. Εδώ ο σύνδεσμος: (73) Ηλίας Τσέχος – ”Η σταγόνα ή ωκεανός” – YouTube Σε αυτό το ντοκιμαντέρ ο ποιητής ουσιαστικά ‘αυτο-βιογραφείται’ με τρόπο γλυκόπικρο, με τον σκηνοθέτη Ηλία Ιωσηφίδη να ‘παίζει’ με έξυπνο τρόπο με το δίπολο ‘απουσία-παρουσία’: Άλλες φορές δείχνει εικόνες της Αθήνας από την οποία ο Ηλίας Τσέχος έφυγε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 για να επιστρέψει πίσω στο Γιαννακοχώρι και να φροντίσει τους ηλικιωμένους γονείς του (απουσία και δη οριστική απουσία από την Αθήνα), και άλλες φορές στρέφει την κάμερα του στο χωριό Γιαννακοχώρι της Νάουσας, εκεί όπου και διαβεί μέχρι και σήμερα ο Ηλίας Τσέχος (το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε το 2009), αποτυπώνοντας το πως ζει ο ποιητής (παρουσία).  Η συνεδρίαση είχε χαρακτηριστικά θεατρικής παράστασης, εκεί όπου οι ηθοποιοί, αλληλεπιδρούν με τους θεατές: Έτσι, είχαμε εκατέρωθεν αντεγκλήσεις, χειρονομίες, φωνές, με τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ να εκλαμβάνει πολλούς εκ των μελών της Κεντρικής Επιτροπής που φώναζαν, ως ‘κακούς ηθοποιούς’.

[2]  Βλέπε σχετικά, Flanagan, S.C., & Dalton, R.J., ‘Parties under stress: Realignment and Dealignment in advanced industrial societies,’ West European Politics, 7, 1999. Θεωρούμε πως χρήζει θεωρητικής επισήμανσης ο τρόπος με τον οποίο εμφανίστηκε ο Στέφανος Κασσελάκης στο βήμα του ομιλητή, την πρώτη ημέρα διεξαγωγής της Κεντρικής Επιτροπής. Έτσι λοιπόν, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ ήσαν φανερά εκνευρισμένος, πράγμα που αποδεικνύονταν από τις σπασμωδικές του χειρονομίες που στρέφονταν προς τους διαφωνούντες και οι  οι οποίες δεν συμβάδιζαν ενίοτε με το περιεχόμενο του κειμένου που είχε μπροστά του και διάβαζε. Δεύτερον, σήκωνε διαρκώς το βλέμμα και κοιτούσε εντός αιθούσης, προκειμένου να καταδείξει στους διαφωνούντες πως ‘ότι λέει το εννοεί’ και πως ‘αυτός και μόνο αυτός’ είναι ο πρόεδρος του κόμματος, ο νόμιμος διάδοχος του Αλέξη Τσίπρα. Τρίτον, τοποθέτησε τα χέρια του στα δύο άκρα του βήματος από το οποίο μιλούσε (εξόχως συμβολική κίνηση στην οποία οφείλουμε να εστιάσουμε), με στόχο αφενός μεν  να δείξει ‘πως κανείς δεν μπορεί να τον εκδιώξει από την θέση του προέδρου, εκεί όπου καλά στερεωμένος’ (να τι σημαίνει το γερό κράτημα των δύο άκρων του βήματος), και, αφετέρου δε, να ‘προκαλέσει’ όλους όσοι τον αμφισβητούν και δεν το θέλουν στην προεδρία: ‘Έλα να με αμφισβητήσεις, εάν σε παίρνει. Τότε θα μετρηθούμε για τα καλά΄. Τέταρτον, συμβουλευόταν διαρκώς το κείμενο της ομιλίας του την οποία δεν είχε ‘προβάρει’ και ιδιαίτερα, επιχειρώντας παράλληλα να προσθέσει και τις δικές του γλωσσικές ή αλλιώς λεκτικές ‘πινελιές’ στο κείμενο. Και αυτό το έκανε όταν σήκωνε το κεφάλι και απευθυνόταν σε όλα τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και όχι μόνο στους διαφωνούντες. Πέμπτον, ήσαν μονίμως εκνευρισμένος, κάτι ευδιάκριτο ή εμφανές στην τόνο της φωνής του, στα υψηλά ‘ντεσιμπέλ’ που δεν έπεφταν καθόλου, ώστε να αποπνέουν ‘πυγμή’ και ‘χαλύβδινη αποφασιστικότητα’.

[3] Στην εν Ελλάδι Μεταπολιτευτική πολιτική κουλτούρα, δεν είναι λίγες οι φορές που μία διαφωνία ενός κεντρικού στελέχους με την ηγεσία του κόμματος, δεν οδηγεί απαραίτητα και στην αποχώρηση του στελέχους από το κόμμα. Την δεκαετία της βαθιάς κοινωνικοοικονομικής και πολιτικής κρίσης, οι όροι αντιστράφηκαν, πράγμα που σημαίνει πως ενώ προ κρίσης οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων δεν δίσταζαν, όταν το χάσμα καθίστατο μεγάλο έως πολύ μεγάλο, να προχωρήσουν στη διαγραφή πολιτικών στελεχών, την περίοδο της κρίσης, αρκετά στελέχη, ανεξαρτήτως της θέσης που είχαν στην κομματική ιεραρχία (πολύ σημαντική εξέλιξη), λάμβαναν την απόφαση να αποχωρήσουν από το κόμμα στο οποίο ανήκαν, δίχως να νιώθουν την ανάγκη να ενημερώσουν είτε τον πρόεδρο είτε τα ανώτερα καθοδηγητικά όργανα του κόμματος. Η τελευταία γνωστή περίπτωση αποχώρησης σημαντικού στελέχους από το κόμμα του, ήταν αυτή του άλλοτε βουλευτή και υπουργού του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος Ανδρέα Λοβέρδου: Σε αυτή την περίπτωση, την αποχώρηση του την ήθελε παρά πολύ, όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ (΄βελούδινο διαζύγιο’), η οποία ήδη τον αντιμετώπιζε ως «ασθενή κρίκο», σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση της Immergut, που με την όλη πολιτική του στάση και την ρητορική του, θα δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα στην απρόσκοπτη εφαρμογή της κομματικής στρατηγικής. Βλέπε σχετικά, Immergut, E., ‘Veto Points and Policy results: a Comparative analysis of Health Care’, Journal of Public Policy,’ 10, 4, 1990, σελ. 391-416.

[4] Ο ‘εφιάλτης’ για περισσότερα από τα στελέχη της ‘Ομπρέλας’ είναι η επιστροφή, υπό την ηγεσία Κασσελάκη, στον ΣΥΡΙΖΑ προ του 2008 και κυρίως στον συναινετικό Συνασπισμό επί προεδρίας Νίκου Κωνσταντόπουλου. Η σκέψη αυτή αρκούσε για να προκαλέσει συναισθηματικά,  άγχος, πανικό, και να διευκολύνει τις διεργασίες τις σχετικές με την αποχώρηση: ‘Καλύτερα να φύγουμε για να μην ζήσουμε κάτι τέτοιο. Γιατί δεν θα το αντέξουμε’. Τα μέλη της Ομπρέλας ακολούθησαν την πεπατημένη που θέλει τις αποχωρήσεις από τον ΣΥΡΙΖΑ, λόγω πολιτικοϊδεολογικών διαφωνιών (Ανανεωτική πτέρυγα το 2010) και σφοδρής εναντίωσης στις κυβερνητικές επιλογές (‘Αριστερό ρεύμα’ συν την Ζωή Κωνσταντοπούλου το 2015), να είναι μαζικές και λιγότερο μεμονωμένες.

[5] Βλέπε σχετικά, Blumer, Herbert., ‘Comment: Mead and Blumer: The Convergent methodological perspectives of social behaviorism and symbolic interactionism,’ American Sociological Review, 45, 1980, σελ. 409-419. Από την άλλη καθίσταται άτοπη, ρηχή και  προδήλως εσφαλμένη  η κριτική της ομάδας Αχτσιόγλου προς το πρόσωπο του Στέφανου Κασσελάκη. Αντί να εστιάσει, θεωρητικά, στην ανάδειξη των λαϊκιστικών και δημαγωγικών του χαρακτηριστικών, στον ναρκισσισμό που αρχίζει και τελειώνει στην έκφραση ‘Εγώ και μόνο εγώ, θα τα αλλάξω όλα,’ τον ενέταξε στον ‘αστερισμό’ της Alt-Right, ήτοι της ‘Εναλλακτικής Δεξιάς,’ λαμβάνονταν υπόψιν την έμφαση που δίνει στην αδιαμεσολάβητη σχέση που επιδιώκει να αναπτύξει με τον κόσμο του ΣΥΡΙΖΑ. Το στοιχείο αυτό απαντάται όμως και σε άλλους πολιτικούς χώρους (αρκεί να θυμηθούμε στα καθ’ ημάς, τον Ανδρέα Παπανδρέου) και δεν περιορίζεται αποκλειστικά στον αποκαλούμενο χώρο της ‘Εναλλακτικής Δεξιάς’.

[6] Βλέπε σχετικά, Αλεξανδρόπουλος, Στέλιος., ‘Θεωρίες για τη συλλογική δράση και τα κοινωνικά κινήματα,’ Τόμος Α,’ Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2001, σελ. 187.

[7] Με την αποχώρηση των μελών της ‘Ομπρέλας’ από το κόμμα, ο ΣΥΡΙΖΑ χάνει μία σχετικά συμπαγή πολιτικοϊδεολογικά ομάδα ή μπλοκ, το οποίο συνέβαλλε, την περίοδο 2019-2023, στην παραγωγή πολιτικής και προγραμματικών θέσεων, στη διαμόρφωση της αντιπολιτευτικής γραμμής (δεν εξετάζουμε εδώ το αν αυτή η ‘γραμμή’ ήσαν σωστή ή λανθασμένη), ενάντια στη Νέα Δημοκρατία, λειτουργώντας και ως ‘φυτώριο’ για την ανάδειξη νέων στελεχών. Επίσης, στερείται την παρουσία ενός ατακαδόρου πολιτικού όπως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, το ‘μαύρο χιούμορ’ του οποίου (βέβαια, οι ατάκες εξέλιπαν την περίοδο 2019-2023: Αντ’ αυτού, προέκυψε ένας κατηφής και ανόρεχτος Τσακαλώτος που έδινε την εντύπωση πως ήθελε να ασχοληθεί με την απόκρουση των εσωκομματικών επιθέσεων που δεχόταν), τον ξεχώριζε από το μέσο όρο των στελεχών του κόμματος. Κοινοβουλευτικά, η απώλεια του δεν θα έχει ιδιαίτερες συνέπειες, καθότι ο Τσακαλώτος δεν υπήρξε ‘ισχυρός κοινοβουλευτικός,’ ούτε και την περίοδο όπου ήσαν υπουργός της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-Ανεξαρτήτων Ελλήνων.

[8] Βλέπε σχετικά, Γεωργιάδου, Βασιλική., ‘Από το  κόμμα περιχαρακωμένων μελών στο “κόμμα-δίκτυο”; Όψεις της οργανωτικής ανασυγκρότησης των πολιτικών κομμάτων στην ύστερη νεωτερικότητα,’ Περιοδικό Επιστήμη & Κοινωνία, Τόμος 5, 2001, Διαθέσιμο στο: 550-709-650-1-10-20150324 (1).pdf Ο νέος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει διατυπώσει κάποια ολοκληρωμένη ιδέα για το πως σκέφτεται και εννοεί την «οργανωτική ανασυγκρότηση» του κόμματος του, κατά την Γεωργιάδου.