Ιστορικά η συνθήκη των Σεβρών ( Αύγουστος 1920) αποτελούσε την κορυφαία διπλωματική επιτυχία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Όχι μόνο επειδή η Ελλάδα –σε πείσμα του βασιλιά Κωνσταντίνου- βρέθηκε να επιβραβεύεται μαζί με τους μετέπειτα νικητές του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, αλλά κι επειδή έλαβε ανταλλάγματα που ουδείς μπορούσε να διανοηθεί.
Συγκεκριμένα, με τη συνθήκη παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα:
- Η ανατολική Θράκη, μέχρι την Τσαλτάτζα (60 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη)
- Η Ίμβρος και η Τένεδος
- Η Χίος, η Λήμνος, η Λέσβος, η Σάμος, η Ικαρία κι η Σαμοθράκη.
- Η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης , με τη διοίκησή της και στελέχωση με δικούς της δημοσίους υπαλλήλους, τήρηση της τάξης και της ασφάλειας, ίδρυση τοπικού κοινοβουλίου με εκπροσώπηση των εθνοτήτων της πόλης, ενώ μετά 5 χρόνια θα είχε τη δυνατότητα να την ενσωματώσει στο ελληνικό βασίλειο.
- Τα νησιά του Αιγαίου (από την Ιταλία) Αστυπάλαια, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτομος, Λειψοί, Σύμη, Κως.
Όμως, αυτή η κορυφαία διπλωματική επιτυχία δεν εφαρμόστηκε ποτέ εξ αιτίας πολλών δεδομένων που ενέσκηψαν. Με κορυφαίο την σκληρή, ένοπλη τουρκική αντίδραση από το κεμαλικό κίνημα.
Προσέξτε: Ο Κεμάλ, κατάφερε ουσιαστικά να επιβληθεί –σε συνδυασμό με συνεχή γεγονότα που προέκυπταν ακόμη κι από συμπτώσεις- επί πολλών αντιπάλων ταυτοχρόνως. Της Ελλάδας, της υπό σύσταση Αρμενίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας αλλά και της Αγγλίας. Ειδικά η επιβολή των κεμαλιστών επί της Αγγλίας ήταν καθοριστική, αφού οι Άγγλοι υπό την ηγεσία του Λόυδ Τζορτζ επιθυμούσαν την πλήρη εκβολή της Τουρκίας ακόμη κι από γειτνίαση με την Ευρώπη.
Αν λοιπόν ως πρώτη αιτία που δεν εφαρμόστηκε η συνθήκη των Σεβρών ήταν η σκληρή πολεμική αντίδραση του Κεμάλ, η δεύτερη αιτία ήταν η αντίδραση των λαών των νικητών του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Η επιθυμία ήταν να μη συνεχίζεται η εμπλοκή των χωρών τους σε νέες ένοπλες συγκρούσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή. Τότε αναπτύχθηκε το ισχυρό ειρηνιστικό κίνημα που κατέστη μια από τις σταθερές του Μεσοπολέμου. Τι κίνημα αυτό, κορυφώθηκε σε Γαλλία και Ιταλία. Οι κυβερνήσεις τους βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα να πολεμήσουν για την κτήσεις τους στη Μικρά Ασία με μεγάλο πολιτικό, οικονομικό και ηθικό κόστος ή ν’ αποχωρήσουν. Έκαναν το δεύτερο με συνέπεια τον κατευνασμό του Κεμάλ. Αργότερα μάλιστα, μαζί με τους μπολσεβίκους τον ενίσχυσαν, αφήνοντας την Ελλάδα μόνη να προσπαθεί να εφαρμόσει τη συνθήκη των Σεβρών.
Είναι και κάτι ακόμη. Εξόχως σημαντικό.
Η καταψήφιση του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 κι η επαναφορά στον ελληνικό θρόνο του αντιπαθούς στους συμμάχους (ειδικά στους Γάλλους) βασιλιά Κωνσταντίνου. Παρά τις προειδοποιήσεις για τη μη επιστροφή του, η νέα ελληνική κυβέρνηση τον επανέφερε κι έδωσε τη δυνατότητα/πρόσχημα στις ήδη πρόθυμες Γαλλία και Ιταλία ν’ αποστασιοποιηθούν από τη Μικρά Ασία.
Η Ελλάδα βρέθηκε μόνη, χωρίς τους στρατηγικούς εταίρους που είχε εξασφαλίσει η διπλωματία του Βενιζέλου. Μοιραία, η εφαρμογή της συνθήκης υπερέβαινε τις δυνατότητες της διχασμένης και εν πολλοίς χρεωκοπημένης Ελλάδας. Μετά την ήττα του 1922 και την καταστροφή, η συνθήκη των Σεβρών αντικαταστάθηκε από τη συνθήκη της Λωζάννης, που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1923.
