Τέτοιες μέρες ακριβώς έναν αιώνα πριν, ξεκινούσε η Μικρασιατική Καταστροφή. Στις 27 Αυγούστου του 1922 εισέρχονται τουρκικά στρατεύματα στη Σμύρνη και τα 24ωρα που έμελλε να ακολουθήσουν, συνέβησαν ειδεχθείς βιαιότητες, όπως σφαγές αμάχων, και βεβαίως η πυρπόληση της πόλης.
Πρόκειται για την πιο μαύρη σελίδα στη νεότερη ελληνική ιστορία και για αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν πρέπει να την ξεχάσουμε ποτέ. Οφείλουμε να δίνουμε μεγάλη προσοχή στα μεγάλα ιστορικά λάθη που έχουμε κάνει ως έθνος, όχι για να πλουτίσουμε σε γνώση – αυτό είναι θέμα του καθενός ξεχωριστά – αλλά για να έχουμε μία συμβατή με την αλήθεια συλλογική μνήμη, της οποίας η αξία φαίνεται καλύτερα κατά τις δύσκολες περιόδους.
Αν, λοιπόν, έπρεπε να περιγράψουμε με μόνο μία λέξη τι πήγε στραβά τότε, η λέξη αυτή θα ήταν «λαϊκισμός». Ήταν ο λαϊκισμός που οδήγησε στην ήττα του Ελευθερίου Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, δύο μόλις μήνες μετά την υπογραφή της θριαμβευτικής για την Ελλάδα Συνθήκης των Σεβρών. Όπως είναι γνωστό, εκείνες οι εκλογές, αναδεικνύοντας νικητές τους λαϊκιστές της αντιπολίτευσης, οδήγησαν δύο χρόνια αργότερα στη Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτό, ωστόσο, που θα έπρεπε να διδάσκεται με λεπτομέρεια στα σχολεία μας είναι άλλο: Τι ακριβώς συνέβη σε όλο το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, από τις εκλογές του ‘20 έως την καταστροφή του ‘22; Τι πήγε τόσο λάθος; Γιατί, εάν είχαμε μάθει από εκείνα τα λάθη μας, πιθανότατα να είχαμε αποφύγει πολλές πρόσφατες ταλαιπωρίες.
Ειδικότερα, η συμπεριφορά της νέας κυβέρνησης του 1920 θα έπρεπε να αποτελεί case study για το πώς την πατάνε οι λαϊκιστές όταν τάζουν λαγούς με πετραχήλια. Όσο για το ποιες ταλαιπωρίες θα γλιτώναμε τη σήμερον ημέρα, ο τρόπος με τον οποίο κατέληξε εκείνη η κυβέρνηση να αθετεί τη σημαντικότερη υπόσχεσή της και να αναγκάζεται να συνεχίσει τον πόλεμο στη Μικρά Ασία μέχρι τελικής πτώσης, είναι ίδιος με τον τρόπο που κατέληξε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 να εγκλωβίζεται στο δικό της λαϊκισμό και να υπογράφει ένα ντροπιαστικό μνημόνιο, μαζί με την υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας για έναν αιώνα.
Πιο συγκεκριμένα, με τους νικητές των εκλογών του 1920 να αντιπροσωπεύουν τη δυσπιστία απέναντι στους Ευρωπαίους συμμάχους, η διπλωματική στρατηγική που ακολούθησε η Ελλάδα απέναντί τους, με το μικρασιατικό μέτωπο ανοιχτό, περιορίζεται επαρκώς στη φράση «Δανείστε μας, αλλιώς θα αυτοκτονήσουμε». Ό,τι ακριβώς είπε η χώρα και κατά την «περήφανη» διαπραγμάτευση του 2015 δηλαδή. Και στις δύο περιπτώσεις αγνοούσαμε ότι οι ξένοι μπορεί να έχουν άλλες σκοτούρες από το να μας σώσουν με κάθε κόστος. Ο Γούναρης προσπαθούσε να τρομάξει τους Αγγλογάλλους λέγοντάς τους ότι αν καταρρεύσει το μέτωπο θα χάσουν οριστικά τα στενά του Βοσπόρου, αλλά στο μεταξύ οι προτεραιότητές τους είχαν αλλάξει: Πρώτα στη λίστα των Συμμάχων πλέον είχαν ανέβει το πετρέλαιο, η διανομή του αραβικού κόσμου και τα ομόλογα του οθωμανικού χρέους.
Από τότε οπωσδήποτε οι εποχές έχουν αλλάξει… Το τρίτο μνημόνιο ασφαλώς και δεν ήταν τόσο επώδυνο όσο η Μικρασιατική Καταστροφή. Από την άλλη όμως, μία εθνική ήττα είναι πάντα μία εθνική ήττα και, από ό,τι φαίνεται, ο λαϊκισμός είναι πάντα λαϊκισμός. Τούτων δοθέντων και με τον σύγχρονο κόσμο να διέρχεται μίας ακόμα σοβαρής κρίσης σήμερα λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, είναι σκόπιμο να μην πέσουμε ως κοινωνία πάλι στην παγίδα του αιώνιου λαϊκισμού που λέει ότι όλα στη χώρα πηγαίνουν στραβά. Η Ιστορία μάς έχει δείξει ότι όταν πιστεύουμε αυτό το παραμύθι, πάντα ανακαλύπτουμε ότι τελικά υπάρχουν πολύ, μα πολύ χειρότερα.
