Ο Ηρόδοτος καθιέρωσε ιστορικά τον όρο «Ωκεανός» ως μια μεγάλη θαλάσσια έκταση. Σχεδόν το 70% του πλανήτη μας καλύπτεται από τους ωκεανούς, που το μεγαλύτερο μέρος τους παραμένει ακόμη ανεξερεύνητο. Πώς όμως είναι δυνατόν να επιτηρήσει κάποιος μια τόσο αχανή έκταση για να προστατεύσει την ανθρωπότητα από τον κίνδυνο των πυρηνικών δοκιμών αλλά και να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου από φυσικά φαινόμενα;
Αυτός είναι ο σκοπός του Διεθνούς Οργανισμού για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών του CTBTO (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization), που συστάθηκε στη Βιέννη ως θεματοφύλακας της ομώνυμης Συνθήκης, η οποία ξεκίνησε να υπογράφεται το 1996 και σήμερα αριθμεί 185 χώρες- μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Ο CTBTO δημιούργησε το Διεθνές Δίκτυο Επιτήρησης (IMS – International Monitoring System), που περιλαμβάνει 337 σταθμούς και εργαστήρια εγκατεστημένα σε κάθε μήκος και πλάτος της γης. Οι σταθμοί αυτοί είναι σχεδιασμένοι να στέλνουν σε πραγματικό χρόνο δεδομένα στα κεντρικά γραφεία ανάλυσης και επεξεργασίας στη Βιέννη από κάθε σημείο του πλανήτη.
Ένας Έλληνας επιστήμονας, ο Δρ. Γεώργιος Χαραλάμπους, με καταγωγή από τη Δράμα, είναι σήμερα υπεύθυνος του προγράμματος εγκατάστασης και διαχείρισης του τμήματος του Διεθνούς Δικτύου Επιτήρησης, που επιτηρεί και προσφέρει μια «ακουστική ασπίδα» στους ωκεανούς ενάντια σε πυρηνικές δοκιμές, παρέχοντας ταυτόχρονα ποικίλες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για υποθαλάσσια φυσικά φαινόμενα.
Μια τιμητική βράβευση για τις Επιστήμες και το Ήθος
Πρόσφατα, ο κ. Χαραλάμπους επέστρεψε στην πόλη καταγωγής του για να παραλάβει το τιμητικό βραβείο της ΑμΚΕ ΚΥΚΛΩΨ, που σύστησε ο ευπατρίδης επιχειρηματίας Άρης Θεοδωρίδης, στη διάρκεια μιας λαμπρής εκδήλωσης στον κήπο του αρχοντικού Αναστασιάδη (Μαρμάρινο Σπίτι), που δεσπόζει στο πάρκο των πηγών της Αγίας Βαρβάρας.
Ο Έλληνας επιστήμονας σε εκείνη την εκδήλωση καθήλωσε τους παραβρισκόμενους, μιλώντας για τη λειτουργία και τα οφέλη του CTBTO στον κόσμο, υπό την ηγεσία του εκτελεστικού διευθυντή, Δρ. Ρόμπερτ Φλόυντ. Παρουσίασε φωτογραφίες και βίντεο από τις εγκαταστάσεις υδροακουστικών σταθμών στο νησί του Ροβινσώνα Κρούσου στον Ειρηνικό Ωκεανό, περίπου 600 χλμ. από τη Χιλή και στα γαλλικά νησιά Κροζέ στον νότιο Ινδικό Ωκεανό, στέλνοντας το αισιόδοξο μήνυμα, ότι πλέον η Γη είναι περισσότερη ασφαλής απ’ ό,τι στο παρελθόν, χάρη στα επιστημονικά επιτεύγματα και τις σύγχρονες μεθόδους επιτήρησης.
Όπως εξήγησε ο Δρ. Χαραλάμπους, στο διάστημα 1945 – 1996 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 2054 πυρηνικές δοκιμές. Μετά το 1996, τρεις χώρες έσπασαν το μορατόριουμ και πραγματοποίησαν λιγότερες από δώδεκα πυρηνικές δοκιμές: Ινδία (1998), Πακιστάν (1998) και Βόρεια Κορέα (2006, 2009, 2013, 2016, και 2017), τις οποίες ο CTBTO ανίχνευσε και κατέγραψε επιτυχώς. Καμιά από τις τρεις αυτές χώρες δεν έχει υπογράψει τη σχετική Συνθήκη. Σε κάθε περίπτωση ανίχνευσης εκρήξεως συμβατής με πυρηνική δοκιμή, ο οργανισμός πραγματοποιεί λεπτομερή ανάλυση όλων των στοιχείων που καταγράφονται και ενημερώνει αμέσως τη διεθνή κοινότητα.
Οι σταθμοί του IMS: Ένα δίχτυ προστασίας ενάντια σε πυρηνικές δοκιμές κι ένας θησαυρός επιστημονικών δεδομένων
Σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνομιλία μαζί του, από τη Βιέννη, αναφορικά με τους σκοπούς του και τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρει στον πλανήτη το Διεθνές Δίκτυο Επιτήρησης (IMS), o κ. Χαραλάμπους, μιλώντας στο ΑΠΕ–ΜΠΕ, εξήγησε ότι το IMS χρησιμοποιεί τέσσερεις τεχνολογίες: την επεξεργασία σεισμικών σημάτων, την ανάλυση χαμηλόσυχνων ακουστικών σημάτων στην ατμόσφαιρα, την ανίχνευση ραδιενεργών σωματιδίων και ευγενών αερίων και την ανίχνευση και εντοπισμό υποθαλάσσιων ακουστικών σημάτων (υδροακουστική). Όλοι οι σταθμοί είναι «παθητικοί», «σιωπηλοί», δηλαδή δεν εκπέμπουν απολύτως τίποτα, μόνο έχουν αισθητήρες- δέκτες, που ανάλογα με το είδος του σταθμού ανιχνεύουν και καταγράφουν τα αντίστοιχα σήματα ή μετρήσεις. Μέχρι σήμερα, περίπου το 90% του δικτύου είναι εγκατεστημένο, αποτελώντας ένα παγκόσμιο δίχτυ προστασίας ενάντια σε πυρηνικές δοκιμές.
Βέβαια, οι σταθμοί του Διεθνούς Δικτύου Επιτήρησης IMS δεν εντοπίζουν μόνο πυρηνικές εκρήξεις. Ανιχνεύουν και καταγράφουν μεγάλο αριθμό σημάτων από την ατμόσφαιρα, την επιφάνεια της γης και από τα βάθη των ωκεανών. Για παράδειγμα, μπορούν να καταγράψουν σεισμούς, ενεργά ηφαίστεια, διάλυση μετεωριτών στην ατμόσφαιρα, καλέσματα θαλάσσιων θηλαστικών, εκρήξεις υποβρυχίων ηφαιστείων, αποσπάσεις παγόβουνων και πολλά άλλα.
«Τα δεδομένα από τέτοια φαινόμενα», όπως σημειώνει ο κ. Χαραλάμπους, «αποτελούν θησαυρό για την επιστημονική κοινότητα, στην οποία προσφέρονται δωρεάν μέσω μιας πλατφόρμας που λέγεται Virtual Data Exploitation Centre- vDEC. Επιπλέον, ο Οργανισμός παρέχει σε σχεδόν πραγματικό χρόνο σεισμολογικά και υδροακουστικά δεδομένα σε 18 κέντρα προειδοποίησης για τσουνάμι σε 17 χώρες».
Αξίζει να τονιστεί ότι υδροακουστικά σήματα χρησιμοποιήθηκαν και στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στις έρευνες για τον εντοπισμό του υποβρυχίου της Αργεντινής ARASanJuan τον Νοέμβριο του 2017– μια δραματική ιστορία, που δυστυχώς δεν είχε αίσιο τέλος. «Δυο υδροακουστικοί σταθμοί του IMS σε αποστάσεις περίπου 6000 χλμ. και 7700 χλμ. από το συμβάν κατέγραψαν μια ακουστική ανωμαλία κοντά στην τελευταία γνωστή θέση του υποβρύχιου. Η ανάλυση των δεδομένων κι όλες οι σχετικές πληροφορίες μεταβιβάστηκαν στις αρχές της Αργεντινής για να συνεισφέρουν στις έρευνες εντοπισμού», σημειώνει ο Δρ. Γεώργιος Χαραλάμπους.
Ο ηχητικός δίαυλος των ωκεανών
Οι υδροακουστικοί σταθμοί που έχουν εγκατασταθεί διαθέτουν αισθητήρες- δέκτες που ονομάζονται υδρόφωνα (δηλ. υποβρύχια μικρόφωνα), που έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν ακουστικά σήματα σε τεράστιες αποστάσεις στους ωκεανούς. Την αχανή έκταση των ωκεανών δεν την επιτηρούμε «βλέποντας», αλλά «ακούγοντας».
Ο κ. Χαραλάμπους εξηγεί πως αυτό συμβαίνει χάρη σ’ ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της θάλασσας και των ωκεανών που λέγεται ηχητικός δίαυλος μεγάλου βάθους. «Ο δίαυλος αυτός», συνεχίζει, «είναι ένα αόρατο οριζόντιο υποθαλάσσιο στρώμα, στο οποίο ο ήχος μεταδίδεται με τη μικρότερη ταχύτητα. Όταν υποθαλάσσια ακουστικά κύματα από κάποια πηγή εισέλθουν στον ηχητικό αυτό δίαυλο, τότε μπορούν να μεταδοθούν σε τεράστιες αποστάσεις διότι μέσα στο κανάλι αυτό έχουν την ελάχιστη απόσβεση ακουστικής ενέργειας. Σε μικρότερο βάθος, η ταχύτητα του ακουστικού σήματος αυξάνεται κυρίως λόγω αύξησης της θερμοκρασίας, ενώ σε πιο βαθιά θαλάσσια στρώματα, η ταχύτητα αυξάνεται λόγω της υδροστατικής πίεσης. Αυτό σημαίνει ότι το βάθος στο οποίο βρίσκεται ο άξονας του ηχητικού καναλιού/διαύλου δεν είναι σταθερό. Σε πιο θερμά κλίματα βρίσκεται σε βάθη γύρω στα 1000 μ. ενώ καθώς κινούμαστε προς τους πόλους μετατοπίζεται προς την επιφάνεια των ωκεανών».
Ταξίδι για δουλειά στην άκρη του κόσμου
Η επιστημονική ομάδα της οποίας ηγείται, καταβάλλει σκληρή και επίπονη δουλειά προκειμένου το Διεθνές Δίκτυο Επιτήρησης να λειτουργεί με τον καλύτερο τρόπο. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του ταξιδεύουν μέχρι την άκρη του κόσμου για τις ανάγκες της δουλειάς τους. «Σαν παιδί», σημειώνει, «δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι κάποτε θα πήγαινα σε επαγγελματική αποστολή στο νησί του Ροβινσώνα Κρούσου, με το οποίο η μόνη σχέση που είχαμε στο σπίτι μας, στη Δράμα, ήταν το ομώνυμο μυθιστόρημα του Ντανιέλ Νταφώ, που ήταν το αγαπημένο της γιαγιάς Ευτέρπης».
«Οι αποστολές που οργανώνουμε», συνεχίζει, «χρειάζονται μεγάλη προετοιμασία γιατί συνήθως γίνονται σε απομακρυσμένα μέρη. Με τον χρόνο όμως αποκτάται πολύτιμη εμπειρία, ο κόσμος γίνεται όλο και πιο μικρός, κι η εύρεση λύσεων σε δύσκολα προβλήματα πιο εφικτή. Όλοι οι συνάδελφοι πάντως είμαστε περήφανοι για την αποστολή του οργανισμού μας να απομακρύνει τον κίνδυνο της πυρηνικής απειλής και να παραδώσει στις επόμενες γενιές ένα ασφαλέστερο μέλλον».
Μακρά διαδρομή γνώσης και απόκτησης εμπειριών
Από τη Δράμα όπου μεγάλωσε, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για σπουδές. Εισήχθη με υποτροφία του ιδρύματος κρατικών υποτροφιών στο τμήμα Μαθηματικών της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ, απ’ όπου αποφοίτησε με Άριστα, το 1987. Στη συνέχεια ταξίδεψε στις ΗΠΑ, όπου ξεκίνησε με υποτροφία διδακτορικές σπουδές στο Duke University της Βόρειας Καρολίνας, στον τομέα της υποβρύχιας ακουστικής (PhD, 1993). Εν συνεχεία, στη Λα Σπέτσια της Ιταλίας, όπου εργάστηκε στο Κέντρο Υποθαλάσσιων Ερευνών SACLANTCEN (CMRE)-NATO ως υπεύθυνος ερευνητικών προγραμμάτων. Για να καταλήξει το 2009 στη Βιέννη ως διαχειριστής του προγράμματος εγκατάστασης υδροακουστικών σταθμών του δικτύου IMS.
Σε αυτό το μακρύ ταξίδι της επαγγελματικής καταξίωσης, τίποτα δεν ήταν δεδομένο και όπως εύστοχα αναφέρει σήμερα, μιλώντας στο ΑΠΕ–ΜΠΕ, «το ταξίδι ήταν υπέροχο αλλά καθόλου εύκολο. Είναι μια συνεχής αλλαγή περιβάλλοντος και καταστάσεων που ταυτόχρονα σε φθείρουν και σε αναζωογονούν. Μέσα απ’ αυτές τις συνεχείς εναλλαγές προσπαθείς να κρατήσεις την ισορροπία σου για να μπορέσεις να συνεχίσεις στο επόμενο στάδιο με θετικό πρόσημο. Στο δικό μου ταξίδι πάντως το πρόσημο δεν ήταν πάντα θετικό».
«Όλα ξεκίνησαν με την αγάπη μου για τα Mαθηματικά και την περιέργειά μου για τις ενδιαφέρουσες εφαρμογές τους. Τα υπόλοιπα, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη σχέση του Έλληνα με τη θάλασσα, δρομολογήθηκαν κατά έναν μαγικό τρόπο από μόνα τους. Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι ανά πάσα στιγμή είχα την ενέργεια να καταβάλω το «αντίτιμο» του επομένου τμήματος της διαδρομής», συμπληρώνει εύστοχα ο κ. Χαραλάμπους.
Τα μυστικά μιας πετυχημένης καριέρας
Άνθρωπος χαμηλών τόνων, που αγαπάει αυτό που κάνει ο Έλληνας επιστήμονας, υπογραμμίζει ότι η επιμονή, η εργατικότητα και το θάρρος ήταν τα τρία βασικά συστατικά που τον οδήγησαν σε μια επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία σε μια εποχή που δύσκολα δίνονταν ευκαιρίες στα παιδιά που ζούσαν στην επαρχία.
«Συγκρίνοντας τη δεκαετία του ’80 στην ελληνική επαρχία με τη σημερινή εποχή», σημειώνει: «διακρίνω σημαντικά μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Τα προφανή μειονεκτήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνολογικές υποδομές στην εκπαίδευση και την απόσταση, κυριολεκτικά και μεταφορικά, από παγκόσμια κέντρα εκπαίδευσης και τεχνολογίας. Προσοχή, δεν το εννοώ μόνο για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους οι Έλληνες σπουδαστές αλλά και για να συνεισφέρουν τις δικές τους γνώσεις και ήθος στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η σχέση εδώ είναι αμφίδρομη, απλώς χρειάζεται να είσαι “παρών”».
«Στα μεγάλα πλεονεκτήματα της εποχής που ήμουν μαθητής», συνεχίζει, «συμπεριλαμβάνεται ο πιο ειλικρινής τρόπος ζωής που κρατούσε τη σκέψη εστιασμένη σε λίγα και σημαντικά πράγματα. Η εικόνα δεν είχε εκτοπίσει ακόμη τον λόγο κι επομένως δινόταν περισσότερη έμφαση στην ελληνική γλώσσα. Γενικά, υπήρχε μια διάχυτη ιδέα, ότι οι αρετές κι οι αξίες που χαρακτηρίζουν τον καθένα μας διαποτίζουν ένα ευρύτερο περιβάλλον κι αντίστροφα».
Ολοκληρώνοντας την κουβέντα μαζί του, τον ρωτήσαμε ποια αισθήματα τού γεννήθηκαν επιστρέφοντας πίσω στην πόλη όπου μεγάλωσε για να παραλάβει το βραβείο της ΑμΚ ΕΚΥΚΛΩΨ, έχοντας επάνω του τα βλέμματα όχι μόνο της οικογένειάς του αλλά δεκάδων γνωστών και φίλων.
«Αγαπώ πολύ την πατρίδα μου και την πόλη μου», απαντάει με έμφαση και συνεχίζει: «επιστρέφω πάντα με χαρά στα αγαπημένα μου πρόσωπα και στα μέρη που μεγάλωσα. Η τιμή που μού έγινε με τη βράβευση από την ΑμΚΕ ΚΥΚΛΩΨ με γέμισε συγκίνηση και χαρά. Συναισθήματα που πολλαπλασιάστηκαν μπροστά στην οικογένειά μου, τους φίλους μου, τους δασκάλους μου, και τους συμπολίτες μου. Αυτό, όμως, που με έκανε ιδιαίτερα χαρούμενο είναι ότι εκδηλώσεις όπως αυτές προσφέρουν σε νέα άτομα την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν τι μπορεί να πετύχει κάποιος έχοντας όραμα κι ακολουθώντας τις απλές συνταγές μάθησης, εργασίας, επιμονής κι υπομονής. Συνταγές, οι οποίες ακόμα και μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα εφήμερων απόψεων και αποπροσανατολιστικών ιδεών, παραμένουν πυξίδα γιατί αποτελούν ακόμα κομμάτι των διαχρονικών ελληνικών αξιών και ήθους».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
