Αναρωτιόμαστε όλοι πόσα χρόνια θα ζήσουμε. Το ευχάριστο είναι ότι το προσδόκιμο ζωής στις αναπτυγμένες χώρες αυξάνεται κατά πέντε ώρες την ημέρα και σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες ακόμη πιο γρήγορα. Κι ενώ το 2004 πάρα πολύ λίγοι άνθρωποι ζούσαν πάνω από την ηλικία των 85, το 2050 αυτός ο αριθμός θα αυξηθεί πάρα πολύ.
Το ζητούμενο είναι να βρεθούν τρόποι με τους οποίους θα αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο γηράσκουμε ώστε να πετύχουμε όσα το δυνατόν περισσότερα και καλύτερα χρόνια. Η σωματική άσκηση είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στη μακροζωία και στα υγιή γεράματα αλλά και στην καλύτερη νοητική λειτουργία. Μελέτες έχουν δείξει ότι έντονη σωματική άσκηση, με εφίδρωση, για 3 ώρες κάθε εβδομάδα, μπορεί να προσθέτει μέχρι και 9 χρόνια στη ζωή των ανθρώπων.
Τα παραπάνω ανέφερε η νευρολόγος-ψυχίατρος καθηγήτρια του ΑΠΘ και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer Μάγδα Τσολάκη αναπτύσσοντας το θέμα «Η σωματική άσκηση ως μέσο βελτίωσης της νοητικής απόδοσης- Μηχανισμοί», στο 12ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer & 4ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων PICAD & MeCoND.
«Ξέρουμε ότι η συμπεριφορά μας εξαρτάται από τον εγκέφαλό μας. Σήμερα θα δούμε ότι δεν εξαρτάται μόνο από τον εγκέφαλό μας αλλά ο εγκέφαλός μας εξαρτάται από τη συμπεριφορά μας. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου με τη θέλησή μας και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό» σημείωσε η κ Τσολάκη, τονίζοντας ότι υπάρχουν μηχανισμοί οι οποίοι βοηθούν τον εγκέφαλό μας και κάνοντας απλές ασκήσεις υπάρχει η δυνατότητα να βελτίωσης της νόησης .
Ποιοι είναι αυτοί η μηχανισμοί;
Όπως επισήμανε η κ. Τσολάκη υπάρχουν δέκα μηχανισμοί με τους οποίους μπορεί να βελτιωθεί η νοητική απόδοση μέσω της σωματικής άσκησης. Συγκεκριμένα ανέφερε:
* Ο πρώτος μηχανισμός είναι αύξηση της ροής του αίματος μέσα στον εγκέφαλο που παρατηρείται κατά τη διάρκεια της σωματικής άσκησης . Με την αύξηση της ροής του αίματος στον εγκέφαλο τροφοδοτούνται καλύτερα οι νευρώνες με οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες
* Ο δεύτερος μηχανισμός είναι η βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας με τη σωματική άσκηση, ιδίως με την έντονη. Ωστόσο ακόμη και η απλή άσκηση που έχει χαμηλές απαιτήσεις μπορεί να βελτιώσει την καρδιακή λειτουργία. Μελέτες έχουν δείξει ότι με την σωματική άσκηση βελτιώνεται η προσοχή, η σφαιρική νοητική λειτουργία.
* Ο τρίτος μηχανισμός είναι η βελτίωση της αγγειογένεσης. Στα ποντίκια η παρατεταμένη άσκηση (30 μέρες τρέξιμο στη ρόδα) προκαλεί αγγειογένεση και αυξημένη αιματική εγκεφαλική ροή στην παρεγκεφαλίδα, στον κινητικό φλοιό, και στον ιππόκαμπο. Στην κινητική περιοχή παρατηρείται σε 30 μέρες από την έναρξη της άσκησης και τα αποτελέσματα έχουν διάρκεια.
* Ο τέταρτος μηχανισμός είναι η αύξηση των αυξητικών παραγόντων και των νευροδιαβιβαστών ακόμη και με πολύ απλή προσπάθεια, όπως πχ να επιλέξουμε τα γράμματα που χρειαζόμαστε για να γράψουμε μια πρόταση. Οι νευροδιαβιβαστές και οι αυξητικοί παράγοντες, διαχέονται σε όλο τον εγκέφαλο και διατηρούν τα κύτταρα ζωντανά. Νευροδιαβιβαστές που έχουν σχέση με την ευεξία, όπως είναι τα ενδογενή οπιοειδή και η β ενδορφίνη, βοηθάνε στο να είμαστε χαρούμενοι, ευτυχισμένοι , να έχουμε μια αρμονική ζωή , να έχουμε ευφορία και να έχουμε μειωμένη αίσθηση στον πόνο.
Άλλοι νευροδιαβιβαστές όπως είναι η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη, η νορεπινεφρίνη έχουν σχέση με τη διάθεση και βοηθούν στην κατάθλιψη . Επίσης και τα ενδογενή οπιοειδή και η β ενδορφίνη είναι πάρα πολύ χρήσιμα για την αντιμετώπιση του πόνου και για την ισορροπία των συναισθημάτων , την αντιμετώπιση του στρες και για την ανταμοιβή του εγκεφάλου. Αν ενεργοποιηθεί με την σωματική άσκηση το σύστημα των ενδογενών οπιοειδών, έχουμε εμπειρία ευφορίας , αίσθηση υπέρβασης του χώρου και του χρόνου, όπως πολλές φορές νιώθουν οι αθλητές την ώρα της άσκησης.
Το πρώτο στάδιο πριν από τη νόσο Alzheimer έχει να κάνει με τις διαταραχές της διάθεσης. Εάν αναστρέψουμε αυτές τις διαταραχές της διάθεσης και δεν τις έχουμε μέχρι τα βαθιά μας γεράματα και είμαστε πάντα χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, τότε δεν θα ακολουθήσουν τα επόμενα στάδια που είναι οι νοητικές διαταραχές, οι διαταραχές στην καθημερινότητα, οι διαταραχές της συμπεριφοράς και τέλος οι κινητικές διαταραχές και πολύ σύντομα ο θάνατος.
* Ο πέμπτος μηχανισμός είναι η νευρογένεση. Πειράματα που έγιναν σε ποντίκια έδειξαν ότι εκείνα τα οποία έκαναν σωματική άσκηση τρέχοντας μέσα σε περιφερόμενους τροχούς παρήγαγαν μέσα στον εγκέφαλό τους δυο ως τρεις φορές περισσότερους νευρώνες από τα ποντίκια που δεν έκαναν αυτή την άσκηση. Μάλιστα ο εγκέφαλος των ποντικιών, μέχρι τη στιγμή που πέθαναν από ευθανασία, δημιουργούσε καινούργιους νευρώνες. Επίσης παρατηρήθηκε ότι το αίμα έρεε με πιο γρήγορο ρυθμό σε ένα μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη νευρογένεση. Σύμφωνα με βρετανική έρευνα οι ηλικιωμένοι άνω των 70 που ασκούνται ήπια αλλά τακτικά εμφανίζουν μικρότερες απώλειες στο μέγεθος του εγκεφάλου τους σε σχέση με όσους αδρανούν σωματικά.
* Ο έκτος μηχανισμός είναι ο ανιών δικτυωτός σχηματισμός, ο οποίος έχει σχέση με την εγρήγορση και κινητοποιεί πάρα πολλούς νευροδιαβιβαστές. Η σωματική άσκηση ενισχύει τους μηχανισμούς εγρήγορσης στο ανιόντα δικτυωτό σχηματισμό που στη συνέχεια κινητοποιεί μεγάλο αριθμό νευροδιαβιβαστικών συστημάτων. Και επίσης κινητοποιεί και ενεργοποιεί τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες του προμετωπιαίου φλοιού που έχει να κάνει με τη σκέψη, με την οργάνωση, την ταχύτητα επεξεργασίας.
* Ο έβδομος μηχανισμός είναι αντιμετώπισης της νευροφλεγμονής με την άσκηση. Υπάρχουν μελέτες οι οποίες υποστηρίζουν ότι η πρωτεΐνη peroxisome proliferator-activated receptor γ co-activator 1α (PGC-1α) ελέγχει αρκετούς τομείς που σχετίζονται με την επίδραση της άσκησης στους μύες. Αυτή η πρωτεΐνη ελέγχει την πλαστικότητα των μυών και καταστέλλει την φλεγμονή.
* Ο όγδοος μηχανισμός είναι η συναπτογένεση, δηλαδή η αύξηση των συνάψεων στον εγκέφαλο. Πειραματικά μοντέλα δείχνουν ότι η αεροβική άσκηση αυξάνει την συναπτική ανάπτυξη και την συναπτική πλαστικότητα. Η εκούσια άσκηση αυξάνει την πολυπλοκότητα των δενδριτών στην οδοντωτή έλικα. Μέτρια φυσική άσκηση αλλάζει τα επίπεδα των συναπτικών πρωτεϊνών στις κινητικές περιοχές του εγκεφάλου μας και επομένως κινητοποιεί την πλαστικότητα σ΄ αυτές τις περιοχές. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η σωματική άσκηση ενισχύει τη δραστηριότητα των μετωπιαίων λοβών του εγκεφάλου και του ιππόκαμπου. Άλλες εργασίες σε πειραματόζωα, έδειξαν ότι η άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της σεροτονίνης, της ντοπαμίνης και της νορεπινεφρίνης που σχετίζονται με καλή ψυχική διάθεση.
* Ο ένατος μηχανισμός αφορά τον επηρεασμό των τελομερών των χρωμοσωμάτων από την άσκηση. Τα τελομερή είναι τα άκρα που βρίσκονται στο τέλος του κάθε χρωμοσώματος και είναι καθοριστικοί παράγοντες για μακροβιότητα. Με την αύξηση της ηλικίας μειώνεται το μήκος τους και όσο πιο μικρά είναι, τόσο πιο πολύ αυξάνεται ο κίνδυνος ασθενειών και θανάτου. Όσο πιο μεγάλα είναι, τόσο πιο πολλές είναι οι ελπίδες για μακροζωία. Οι έρευνες έδειξαν ότι η έντονη σωματική άσκηση, με εφίδρωση, για 3 ώρες κάθε εβδομάδα, μπορεί να προσθέτει μέχρι και 9 χρόνια στη ζωή των ανθρώπων.
* Ο δέκατος μηχανισμός σχετίζεται με μελλοντικές προοπτικές που αφορούν τη σχέση της φυσικής άσκησης με τα γονίδια. Ωστόσο θα πρέπει να γίνουν μελέτες σε πειραματόζωα και κλινικές μελέτες στον άνθρωπο προκειμένου να διαπιστωθεί εάν υπάρχει σχέση της σωματικής άσκησης με το DNA και μέσα από αυτόν τον τρόπο να εμποδιστεί η εξέλιξη της νόσου Alzheimer και να μένουν οι άνθρωποι στο στάδιο της ήπιας νοητικής διαταραχής.
ΑΠΕ-ΜΠΕ / Αγγέλα Φωτοπούλου
