Πολλά τα προσκυνήματα στη Λέσβο με τα οποία οι κάτοικοι του νησιού τιμούν την «κοίμηση» της Μητέρας του Θεού, της Παναγίας.
Πρωτεύουσα θέση έχει το προσκύνημα της Παναγίας Σιών στην ορεινή Αγιάσο. Μια εικόνα φιλοτεχνημένη σύμφωνα με την παράδοση από τα χέρια του Ευαγγελιστή Λουκά με πρώτες ύλες το κερί και τη μαστίχα.
Η εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας διαστάσεων 0,86 επί 0,62 εκατοστά συγκεντρώνει χιλιάδες πιστούς από όλο το νησί αλλά και από την άλλη Ελλάδα. Πολλοί από τους οποίους φτάνουν στη χάρη Της με τα πόδια, διανύοντας απόσταση περίπου 27 χιλιομέτρων. Διανυκτερεύουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας.
Η παράδοση λέει ότι η εικόνα ήρθε στο νησί από την Έφεσο για να κρυφτεί στη διάρκεια της Εικονομαχίας περί το 800 μ. Χ από τον Εφέσιο Μοναχό. Ο ναός γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός (Αγιάσος από το Αγία Σιών) ξεκίνησε να χτίζεται το 1170. Κατά καιρούς υπήρξαν αρκετές παρεμβάσεις για να καταλήξει ο ναός στη σημερινή του μορφή, μια κλασική Λεσβιακή Βασιλική του 19ου αιώνα.
Στην κορυφή του βράχου της Πέτρας βρίσκεται η Παναγία Γλυκοφιλούσα. Στον ναό τον κρεμασμένο στην κορυφή ενός βράχου ύψους 40 μέτρων φτάνει κανείς ανεβαίνοντας 114 σκαλοπάτια.
Ιδιαίτερος ο τρόπος που ο Λέσβιος λογοτέχνης Αργύρης Εφταλιώτης περιγράφει την Παναγιά της Πέτρας. «Διάβηκαν πλάγι του βράχου και το καλοξετάσανε το πέτρινο το θεριό, τ᾿ αμέτρητα τα λιθάρια που κρεμιούνται από τις ράχες του, άλλα σα χτισμένα απ᾿ ανθρώπινο χέρι, άλλα σα να ταθελε ξεπίτηδες ο Θεός για να φοβερίζει τους αμαρτωλός από κάτω».
Παναγία Τρουλωτή στους Πύργους Θερμής.
Στο βάθος ενός λιθόστρωτου μονοπατιού στους άνω Πύργους Θερμής δεσπόζει ο βυζαντινού τύπου ναός της Παναγίας της Τρουλωτής. Το κτίσιμο του αποτέλεσε σημείο κάθαρσης για τη διαδικασία συνομωσίας με αποτέλεσμα το σφετερισμό του θρόνου της Κωνσταντινούπολης και τη φυλάκιση του γιου της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου Αγίας Ειρήνης της Αθηναίας, του Κωνσταντίνου του ΣΤ’. Η οποία εντέλει βρέθηκε εξόριστη στη Λέσβο και χάρη στον οβολό των πιστών μετά από συνεχείς προσπάθειες συγκέντρωσε τα απαραίτητα χρήματα για την ανέγερση του. Η ονομασία «Τρουλωτή» προκύπτει από το γεγονός ότι τον τρούλο κοσμεί εσωτερικά η εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγιάς και όχι αυτή του Παντοκράτορος όπως συνηθίζεται.
Εμβληματικής ομορφιάς η Παναγιά η Γοργόνα στη Σκάλα Συκαμνιάς. Χαρακτηριστικό του ναού που υποδέχθηκε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από την Ανατολή την τελευταία διετία, η εικόνα στην οποία φιγουράρει η Παναγία με ουρά γοργόνας. Το ξωκλήσι έγινε γνωστό χάρη στο βιβλίο «Η Παναγιά η γοργόνα» του συγγραφέα από τη Συκαμνιά, Στρατή Μυριβήλη.
Στη Λέσβο το Δεκαπενταύγουστο γιορτάζουν επίσης, η Παναγία Χρυσομαλλούσα στη Μυτιλήνη: Η Παναγία η Ευαγγελίστρια στου Ακλειδιού της Μυτιλήνης. Η Παναγία της Αμαλής στο κέντρο ενός πυκνόφυτου πευκοδάσους στο βουνό της Αμαλής. Η Παναγία Ποταμούσα στον Κάτω Χάλικα. Η Παναγία η Φανερωμένη στο Σίγρι. Η Παναγία Μυρσινιώτισσα στην Καλλονή. Η Παναγία Φανερωμένη στην αγορά της Μυτιλήνης. Η Παναγία Κρυφτή στο Παλαιοχώρι. Και άλλοι πολλοί ναοί και ξωκλήσια σε χωριά και εξοχές, όλοι χώροι συνδεδεμένοι με την παράδοση του νησιού.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
