Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Γιάννης Σπανός είχε αποφασίσει να κάνει μια μεγάλη περιοδεία με πολλές συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Μια από αυτές έχει μείνει έντονα στη μνήμη μου, στο Κιάτο, τη γενέθλια πόλη του.
Μαζί του, ερμήνευαν τα τραγούδια του ο Διονύσης Θεοδόσης, η Ειρήνη Αγγέλου, η Πένυ Ξενάκη κι ο Αργύρης Κούκας. Κι αν τον Διονύση και την Πένυ τους ήξερα, είμαστε και φίλοι, τον Κούκα ούτε που τον είχα ξανακούσει. Μα μόλις άνοιξε το στόμα του, ξεχείλισε ο τόπος από μια φωνή που νόμιζες ότι κατεβαίνει από τα αστέρια… Τον ξαναείδα κι άκουσα, στη συναυλία που έδωσε ο Σπανός, το 1985, στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Αθήνα, πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης», στη «Ρωμαϊκή αγορά» της Αθήνας. Θυμάμαι, μεταξύ άλλων, είχε ερμηνεύσει την «αλάνα», σε στίχους του …προέδρου Λευτέρη. Είχα μείνει αποσβολωμένος, ενώ αναρωτιόμουν για ποιον λόγο δεν είχε ερμηνεύει ο Αργύρης Κούκας την πρώτη εκτέλεση. Ακόμη αναρωτιέμαι, όσες φορές ακούω το τραγούδι στο You Tube. Το είχε ερμηνεύει μ’ έναν μοναδικό τρόπο… Δεν πλησίαζε εκείνος τον κόσμο, αλλά ο κόσμος εκείνον. Αργότερα, στον μεγάλο πόνο από τον χαμό του Διονύση Θεοδόση, είχαμε βρεθεί σ’ εκείνες τις δύσκολες στιγμές, μα ούτε αυτή ο οδύνη μας έφερε κοντά….Όμως, η ζωή σμίγει τελικά τους ανθρώπους που έχουν χημεία, κοινά χαρακτηριστικά και καταβολές. Βρεθήκαμε με τον Αργύρη Κούκα μέσω κοινής φίλης και νάμαστε…
Ρε φίλε, από τα 1985, πιτισρικάδες είμαστε, βρισκόμαστε στα 2025…
Ναι, ευτυχώς είμαστε πιτσιρικάδες ακόμα. Γιατί όποιος χάσει τον πιτσιρίκο από μέσα του, έχει ξοφλήσει. Και για να σου το εξηγήσω, οι πιτσιρικάδες τσακώνονται, πλακώνονται, αλλά δεν κάνουν πόλεμο. Σε λίγα λεπτά, είναι πάλι αγκαλιασμένοι και αρχίζουν από την αρχή…Έχουν μια γνήσια τσαντίλα για τον άλλον, τον οποίον ταυτόχρονα αγαπάνε. Έχουν μια άλλη ματιά για τα πράγματα. Ανόθευτη..
Γιατί δεν έκανες τελικά την καριέρα, την πορεία που προμήνυε όλο το «πακέτο» που είχες;
Αυτό είναι μία διαχρονική απορία για πολλούς και για πολλές. Κοίτα : Αυτά τα πράγματα ή γίνονται, ή δεν γίνονται. Εμένα, πάντως, με ικανοποιεί το γεγονός, ότι είχα αποδοχή τόσο από το «κύκλωμα», όσο κι από πολύ κόσμο.
Ναι ρε φίλε, αλλά δεν ήθελες μεγαλύτερη αποδοχή; Δεν ήθελες το ταξίδι προς την κορυφή;
Ναι, ήθελα. Ποιος δεν θα το ήθελε; Αλλά είναι κάτι που έχει μείνει πίσω.
Σε ενοχλεί που σε χαρακτηρίζουν «παιδί των συνθετών»; Μήπως σε εγκλώβισε τελικά η πορεία σου δίπλα στον Σπανό, τον Καλδάρα, τον Κουγιουμτζή ή και τους Πλέσσα, Μαρκόπουλο και Κατσαρό;
Δεν με ενοχλεί καθόλου που με χαρακτηρίζουν «παιδί των συνθετών»… αλλά έχεις δίκιο. Αυτό, σε διάφορες φάσεις με εγκλώβισε. Δεν μπορώ να σου πω ψέματα. Παράλληλα, όμως, το να συνεργάζεσαι, ως νέος τραγουδιστής, με αυτά τα ιερά «τέρατα» του ελληνικού τραγουδιού, τα οποία σε επέλεξαν να ερμηνεύεις τα τραγούδια τους, είναι και ένα «διαβατήριο»…
Μ’ αυτό έφτασες δίπλα στα κορυφαία πρόσωπα του τραγουδιού;
Σαφώς! Ο Βοσκόπουλος, η Μαρινέλλα, ο Πάριος, δεν θα με καλούσαν ποτέ να τραγουδήσω δίπλα τους, αν δεν με είχαν δει κι ακούσει δίπλα στους μεγάλους συνθέτες… Αν δεν είχα τα διαπιστευτήριά τους, το διαβατήριό τους… Τελικά, όπως στη ζωή, έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει «άσπρο -μαύρο»…
Μιλώντας για τους σπουδαίους αυτούς δημιουργούς, νομίζω ότι είσαι ένας από εκείνους που έχουν άποψη «εκ των έσω», για τις προσωπικότητές τους… Για πες;
Μιλάμε για τρεις συνθέτες που με το έργο τους, όχι απλώς άφησαν το στίγμα τους στο ελληνικό τραγούδι, αλλά ο καθένας έκανε δική του σχολή!
Αναλυτικά λοιπόν, Για πες για Καλδάρα:
Όταν μιλάμε για γνήσιο λαϊκό τραγούδι μιλάμε για τον Καλδάρα. Ήταν μέγας μάστορας και γνώριζε καλά πως φτιάχνεται ένα λαϊκό τραγούδι! Ήταν βαθιά μορφωμένος και σου μιλούσε τόσο γλυκά, με μια πατρική διάθεση και καθαρότητα που αποσβόλωνε. Αυστηρός και σκληρός στη δουλειά, δεν άφηνε τον τραγουδιστή να ερμηνεύει όπως θέλει, σε σημείο παρεξήγησης. Όταν όμως το σκεφτόσουν αργότερα, συνειδητοποιούσες ότι είχε δίκιο. Με είχε σαν παιδί του, με συμβούλευε συνεχώς για τα πάντα, ακόμη και πέραν του τραγουδιού και της μουσικής. Καθαρός, χωρίς ίχνος έπαρσης. Να σου πω και κάτι που δεν είναι γνωστό; Είχε συνθέσει για εμένα δώδεκα τραγούδια… Μα έφυγε για τους ουρανούς και έμειναν σε κάποιο συρτάρι…
Με τον Κουγιουμτζή;
Να σου πω την αλήθεια, δεν είχα τόσο στενή σχέση. Ένιωθα όμως την αγκαλιά, την εμπιστοσύνη του. Λιγομίλητος άνθρωπος. Άκουγες τη φωνή του μόνο όταν είχε να πει κάτι πολύ σοβαρό. Θα σου πω κι ένα γεγονός που με είχε ξενίσει, για να καταλάβεις πώς σκεφτόταν και λειτουργούσε. Όταν τελείωσε η εγγραφή του δίσκου «Καλδάρας – Κουγιουμτζής, τα τραγούδια μας», δεν άκουσα λέξη από τα χείλη του. Ούτε αν τραγούδησα καλά ή όχι, τίποτα…
Και;
Λίγο καιρό μετά, σε μια εκπομπή της Λόλας Νταϊφά, όταν έγινε αναφορά στο τραγούδι «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», είπε με τον χαρακτηριστικό μειλίχιο τρόπο του: «Αυτό το τραγούδι το λέει εξ ίσου καλά, ένας νέος τραγουδιστής, ο Αργύρης Κούκας!
Κι ο Σπανός;
Για τον Γιάννη, τι να πω; Για εμένα ήταν ο άνθρωπος που με πήρε και με έβαλε στον δρόμο της μουσικής και του τραγουδιού. Με παρακολουθούσε σχεδόν δυο χρόνια, ερχόταν στην Πλάκα, στη μπουάτ που δούλευα. Κάποια στιγμή, μου είπε ότι θέλει να κάνει τις συναυλίες που αναφέρεις στην αρχή της συζήτησής μας. Έτσι έγιναν όλα, έτσι γίναμε φίλοι. Το ξέρεις κι εσύ, ότι ήταν ένας άνθρωπος που είχε απίστευτη την αίσθηση του χιούμορ.
Ακολουθούσες κι εσύ τις ολονυχτίες σε μπαρ, κορυφαία μαγαζιά μα και σκυλάδικα;
Ήταν κανόνας αυτό με τον Σπανό. Ακόμη κι εκεί που άλλοι απέφευγαν ή υποτιμούσαν, εκείνος έβρισκε διαμάντια, χαιρόταν…
Τον θυμάσαι να «παίζει» πιάνο παντού;
Αν θυμάμαι λέει…Πώς να ξεχάσω ότι καθόμουν δίπλα του και χάζευα τα δάκτυλα του επάνω σε μια μπάρα, που …έπαιζαν…πιάνο στο ρυθμό της μουσικής. Θυμάμαι και κάτι ακόμη. Εκεί που στη μπάρα… έπαιζε πιάνο με τα δάκτυλά του, χανόταν για λίγη ώρα… Κι όταν γύριζε και τον ρωτούσα πού ήταν, έλεγε ότι κάθισε στη γωνιά για να γράψει στο χαρτί τις νότες μιας μελωδίας που είχε εμπνευστεί εκείνη τη στιγμή… Θυμάμαι μ’ ευγνωμοσύνη μια συμβουλή του: Όσο καλός είσαι στη δουλειά σου ως τραγουδιστής, τόσο ταπεινός να είσαι στη ζωή σου…
Είναι τελικά και ζήτημα τύχης η ανέλκυση κάποιου νέου ανθρώπου στα μουσικά μας δρώμενα; Ή είναι συνάμα τύχη κι επιλογές;
Πιστεύω ότι το ένα εμπεριέχει και το άλλο. Οι δικές μου επιλογές έγιναν πάντα με βάση την αγάπη μου για το τραγούδι και όχι απαραίτητα την ανέλκυσή μου. Σε μερικές από αυτές, υπήρχε μέσα και η τύχη. Δηλαδή, πέτυχαν ως επιλογές. Σε άλλες, όχι.
Τι εννοείς;
Δεν γίνεται να είσαι μόνο τυχερός και να πετυχαίνεις. Ή να κάνεις μόνο καλές επιλογές και να πετυχαίνεις. Το να κάνεις επιλογές με αποκλειστικό στόχο την ανέλκυση είναι κάτι που εμένα δεν μου λέει τίποτα. Ειδικά στο τραγούδι. Διότι, αν δεν το αγαπάς, θα έρθει η στιγμή που αυτή η «γύμνια» θα φανεί…
Το τραγούδι είναι μόνο επάγγελμα ή μόνο βιοπορισμός;
Είναι ψυχή, είναι συναίσθημα. Επομένως, δεν μπορείς όταν σα νέος προσπαθείς να πετύχεις, να τα βγάζεις έξω αυτά.
Η μουσική παιδεία είναι τελικά αγωγή ή δεν φτάνει;
Θα σου πω. Αγωγή χρειάζεται παντού. Πόσο μάλλον στη μουσική. Έχω συναντήσει ανθρώπους εντός εισαγωγικών σπουδαίους, οι οποίοι είναι ανάγωγοι. Η αγωγή, μαζί με την παιδεία, νομίζω ότι είναι τα δύο συστατικά που σε καθορίζουν σαν άνθρωπο και σαν επαγγελματία. Στη μουσική, λοιπόν, που είναι μία σπουδαία μορφή τέχνης, δεν μπορείς να λειτουργείς χωρίς αγωγή. Γιατί η μουσική άγει την ψυχή…Και γιατί βγαίνει από την ψυχή και μπαίνει στην ψυχή...
Η μουσική είναι πολυτέλεια ή ανάγκη; Τραγουδάς στο μπάνιο, στο μπαλκόνι σου ή όταν βλέπεις κι ακούς στην τηλεόραση κάτι που σε αγγίζει;
Πολυτέλεια;;; Τί σχέση μπορεί να έχει η μουσική με την πολυτέλεια; Είναι μία μεγάλη ανάγκη. Θα την παρομοίαζα με την τροφή που χρειάζεσαι καθημερινά. Εξάλλου, είναι πνευματική τροφή. Κοίτα. Εγώ πηγαίνω στο φούρνο να πάρω ψωμί και στο δρόμο τραγουδάω. Όχι γιατί είμαι τραγουδιστής, αλλά γιατί πραγματικά το έχω ανάγκη. Και μερικές φορές, μου ξεφεύγει και καμιά κορώνα και μ’ ακούνε όσοι περνάνε δίπλα μου. Κάποιοι απορούνε, μα οι περισσότεροι γελάνε με χαρά, σιγοψιθυρίζουν μάλιστα μαζί μου. Που σημαίνει ότι όση είναι η δική μου ανάγκη να τραγουδάω στο δρόμο πηγαίνοντας ν’ αγοράσω ψωμί, άλλη τόση είναι εκείνων που με ακούνε και χαμογελούν μ’ ευχαρίστηση, γυρίζοντας από το μπακάλη. Δεν ξέρω αν σου λέει κάτι αυτό. Εμένα, μου λέει πολλά.
Ποια πέντε τραγούδια θάθελες να έχεις πει σε πρώτη εκτέλεση..
Α, τώρα μου κάνεις μεγάλη επίθεση! Με περιορίζεις! Θα ήθελα να σου πω πέντε χιλιάδες τραγούδια, αλλά για να μη σε «βομβαρδίσω» θα σου κάνω τη χάρη και να σου πω μόνο πέντε. Σίγουρα, την «Αλάνα», του αγαπημένου μου Σπανού! Δεύτερο, « του κάτω κόσμου τα πουλιά», των σπουδαίων Σταύρου Κουγιουμτζή και Μάνου Ελευθερίου. Τρίτο το «Δυο πόρτες έχει η ζωή», σε στίχους της φοβερής αυτής γιαγιάς, της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου. Τέταρτο, το «Πέλαγο είναι βαθύ» του μοναδικού Χατζηδάκη. Και πέμπτο, το «Φεγγάρι, μάγια μου κανες», του παγκόσμιου Μίκη, σε στίχους Ερρίκου Θαλασσινού. Θα πω κι ένα …έκτο, που δεν μπορώ με καμιά δύναμη ν’ αφήσω εκτός. Το «για πιάσε γύφτο, σφυρί κι αμόνι», του αγαπημένου μου Απόστολου Καλδάρα, σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου»…
Πω πω τι μου θύμισες…
«Για πιάσε γύφτο σφυρί κι αμόνι
και κάτσε φτιάξε χρυσό κλουβί
να φυλακίσω αυτό τ’ αηδόνι
μπας και γλυκάνει η Κυριακή»…
Και συνεχίζω εγώ…
«Δεν είναι νύχτα για να περάσει
δεν είναι μέρα για να διαβεί
ειν’ η ζωή μου σ’ αυτήν την πλάση
σαν μια Μεγάλη Παρασκευή»….
Συζητώντας, έτσι, μια στο καρφί και μια στο πέταλο, να γυρίσουμε στην πιτσιρικαρία σου… Τι έλεγες ότι θέλεις να γίνεις όταν σε ρωτούσαν;
Θα γελάσεις, όπως γελούσαν κι αυτοί που τους το έλεγα πιτσιρίκος και απορούσαν πού το βρήκα!
Τί; Για πες..
Ήθελα να γίνω μουσικός σε τσίρκο! Το οποίο, όσο κι αν σου κάνει εντύπωση, και τώρα με εξιτάρει! Ξέρεις γιατί; Είναι αυτό που είπα πιο πάνω : Η αγάπη μου για τη μουσική, στο κεφάλι του πιτσιρίκου, έμπλεκε και με την περιπλάνηση. Και με κάτι μαγικό : Το τσίρκο!
Ο Χατζηδάκις έλεγε, ότι τα καλά τραγούδια δεν σερβίρονται έτοιμα στο πιάτο, τα ανακαλύπτεις… Υπάρχουν σήμερα, γράφονται τραγούδια για να ανακαλύψεις;
Σαφώς τα ανακαλύπτεις. Γιατί, η συνήθης πρακτική, είναι να σου …σερβίρουν σκουπίδια. Αν τα πάρεις, έχασες! Σε αυτή τη ζωή, πρέπει να ψάχνεις. Όπως ο Χατζηδάκης ανακάλυψε, τότε, το ρεμπέτικο και το έβγαλε στην επιφάνεια από τα καταγώγια, το έψαξε! Δεν του το σέρβιραν! Φυσικά γράφονται σήμερα πολύ ωραία τραγούδια. Αλλά, χρειάζεται να τα ανακαλύψεις. Ξέρεις πολύ καλά τί σερβίρουν σήμερα, ας μην αναφερθώ. Έχω δει κι έχω ακούσει σήμερα σπουδαία τραγούδια, αλλά, όπως είπαμε, τα έψαξα!
Τι είναι αυτό που κάνει τον τραγουδιστή ερμηνευτή;
Μεγάλη συζήτηση…Τραγουδιστής είναι αυτός που τραγουδάει σωστά, καλά, με ωραία φωνή και αποδίδει σωστά ή και τέλεια ένα τραγούδι. Ερμηνευτής είναι αυτός που αποκαλύπτει το μέσα του, αυτός που δεν υπολογίζει κι ένα λαθάκι που μπορεί να κάνει σε κάποιο σημείο, αρκεί να βγει όλο το συναίσθημα στη συγκεκριμένη φράση. Ερμηνευτής είναι αυτός που σου γεμίζει την ψυχή και κάνει την καρδιά να κτυπά πιο γοργά και τον νου να πλημμυρίζει συναισθήματα…. Το νοιώθεις να συμβαίνει εκείνη τη στιγμή, πραγματικά.
Τι αγαπάς σήμερα;
Τί να αγαπάω περισσότερο από το αληθινό; Περισσότερο από το γνήσιο; Το μη γνήσιο, είναι ψεύτικο. Μπορείς να αγαπήσεις ένα ψέμα; Μπορείς να συγκινηθείς; Το αληθινό είναι που σε συγκινεί πραγματικά.
Θα τραγουδήσεις ξανά; Σε κάποιο στέκι, σε κάποιο χώρο; Να …γουστάρουμε που λένε;
Τα τελευταία χρόνια κάνω κάποιες εμφανίσεις, επιλεκτικά. Όπως προσφάτως στην «Απανεμιά», που αποτελεί σχεδόν μόνιμη μουσική μου γωνιά, αλλά και στο «Χαμάμ»… Πράγματι….γουστάραμε… Ξέρεις κάτι; Τα περισσότερα από αυτά γίνονται με παρότρυνση φίλων και μουσικών… Μαζευόμαστε και λέμε… πάμε…. Όπως τώρα, όλο και κάτι σχεδιάζουμε… Θα τα πούμε γι αυτό…
Άντε, μακάρι…
Ήθελα καιρό να τα πούμε με τον Αργύρη Κούκα. Αφενός επειδή ήξερα τι φωνή και ψυχή βγάζει από μέσα του κι αφετέρου επειδή θεωρώ ότι αποτελεί σημαντική γέφυρα προς το ελληνικό τραγούδι, ως ζωντανό κοινωνικό και πολιτισμικό στοιχείο. Χωρίς φασαρίες και επιτηδευμένες καταστάσεις, υπενθυμίζει σε μια περίοδο που είναι μουσικά κι ερμηνευτικά άνυδρη, ότι το τραγούδι δεν είναι απλώς ψυχαγωγία, αλλά ψυχική συντροφιά και συλλογικό συναίσθημα. Τα είπαμε, θα τα ξαναπούμε. Ραντεβού στην Ακράτα φίλε… Για μεζεκλίκια και τσίπουρο, στον μυθικό «Άκρατο Οίνο»…
