Επιστολή προς το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το Υπουργείου Πολιτισμού απέστειλε ο επικεφαλής της παράταξης «ΣΥΝ-εργασία» και περιφερειακός σύμβουλος Θεσσαλονίκης, κ. Βασίλης Ρόκος, με αφορμή τις αντιδράσεις που έχουν προκληθεί από την διαφημιστική αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά».
Όπως επισημαίνει ο κ. Ρόκος η ελευθερία έκφρασης αποτελεί θεμέλιο πυλώνα της δημοκρατίας και του πολιτισμού, και η τέχνη αποτελούσε και αποτελεί έναν δημιουργικό τρόπο έκφρασης ατομικών και κοινωνικών πεποιθήσεων. Επίσης, ο επικεφαλής της «ΣΥΝ-εργασίας» υπογραμμίζει η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να διέπεται από σεβασμό προς τις πεποιθήσεις και τις αξίες της ελληνικής κοινωνίας, μέρος των οποίων αφορούν το θρησκευτικό αίσθημα. Παράλληλα ο κ. Ρόκος επισημαίνει ότι η αντιπαράθεση μεταξύ της ελευθερίας έκφρασης και του σεβασμού προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις αποτελεί ένα σύνθετο και δύσκολο ζήτημα που απαιτεί προσεκτική αντιμετώπιση.
Ακολουθεί ολόκληρη η επιστολή του κ. Ρόκου.
«Αγαπητοί διοργανωτές του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης,
Με τον μεγαλύτερο σεβασμό προς τον καλλιτεχνικό κόσμο και την ελευθερία έκφρασης που αυτός υποστηρίζει, γράφω αυτήν την επιστολή για την ανησυχία που προκαλείται ως αντίδραση στην προβολή της διαφημιστικής αφίσας με τίτλο «Αδέσποτα Κορμιά», όπου απεικονίζεται μια έγκυος γυναίκα σταυρωμένη.
Η τέχνη αντιμετωπίζεται συχνά με αμφισημίες και συζητήσεις όταν προκύπτουν περιπτώσεις που η έκφρασή της συναντά τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων. Η αντιπαράθεση μεταξύ της ελευθερίας έκφρασης και του σεβασμού προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις αποτελεί ένα σύνθετο και δύσκολο ζήτημα που απαιτεί προσεκτική αντιμετώπιση.
Η αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ η οποία προβάλλει μια εικόνα πιθανόν της Παναγίας έγκυο σταυρωμένη, αναμφίβολα προκαλεί αντιδράσεις και συζητήσεις. Από τη μία πλευρά, η τέχνη έχει τη δυνατότητα να προκαλεί, να αμφισβητεί και να αναδεικνύει νέες σκέψεις και ιδέες. Από την άλλη, η επιλογή αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως έλλειψη σεβασμού προς τις θρησκευτικές αξίες και πεποιθήσεις ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας.
Η τέχνη, ως μέσο έκφρασης και ανάδειξης της ανθρώπινης διανόησης, πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό και κριτική σκέψη. Η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και των πεποιθήσεών της απαιτεί ανοικτό διάλογο και αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων.
Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τη σημασία της ελευθερίας έκφρασης ως θεμέλιο πυλώνα της δημοκρατίας και του πολιτισμού. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να διατηρούμε τον σεβασμό μας προς τις πεποιθήσεις και τις αξίες των άλλων.
Ο διάλογος και η αμοιβαία κατανόηση αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να βρούμε την ισορροπία μεταξύ της τέχνης, της ελευθερίας έκφρασης και του σεβασμού προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μόνο μέσα από την ανοιχτή συζήτηση και τον σεβασμό προς τον άλλο μπορούμε να δημιουργήσουμε μια υγιής δημοκρατία όπου η ελευθερία του ενός δεν υπερβαίνει της ελευθερίας του άλλου.
Η τέχνη είναι μια πηγή έκφρασης και ενίοτε προκλητικότητας, η οποία συχνά ανατρέπει δεδομένα και προκαλεί συζητήσεις. Ωστόσο, η επιλογή να προβληθεί μια εικόνα της Παναγίας έγκυο σταυρωμένη σε ένα φεστιβάλ κινηματογράφου μπορεί να αντιληφθεί από μερίδα της κοινωνίας ως έλλειψη σεβασμού προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και ως βλασφημία που έχει και νομικό περιεχόμενο.
Σύμφωνα με τον νόμο περί βλασφημίας, ο οποίος προβλέπει ποινικές κυρώσεις για τη δημόσια και κακόβουλη προσβολή του Θεού, των θείων, της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδας ή οποιασδήποτε άλλης θρησκείας η οποία είναι ανεκτή στην Ελλάδα (άρθρο 198 Ποινικού Κώδικα), η προαναφερόμενη εικόνα φαίνεται να υποτιμά το θρησκευτικό αίσθημα και να προκαλεί πιθανή παραβίαση του εν λόγω νόμου.
Ο πραγματικός σκοπός του νόμου δεν είναι αναχρονιστικός, αντιθέτως έχει ως στόχο να προστατεύσει τα θρησκευτικά αισθήματα της πλειοψηφίας, είτε μερίδας του πληθυσμού όπως αντίστοιχα τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των μειονοτήτων.
Από τη στιγμή που η βλασφημία μπορεί να προκαλέσει δυσαρέσκεια στους πιστούς, είναι πιθανό να προκαλέσει αντιδράσεις και να οδηγήσει σε κοινωνική αναταραχή και διατάραξη της κοινωνικής ειρήνης. Έτσι, οι νομοθέτες αποφάσισαν με σκοπό να προστατευθεί η θρησκευτική ελευθερία και να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη, και όχι η προστασία της θρησκείας στην ύπαρξη κυρώσεων κατά της βλασφημίας.
Είναι προφανές ότι καταδικάζουμε απερίφραστα και ξεκάθαρα κάθε μορφή βίαιης διαμαρτυρίας για το περιεχόμενο της εν λόγω αφίσας και γι’αυτόν τον λόγο δημιουργήθηκε ο νόμος για την προστασία κατά της βλασφημίας και σε επίπεδο Ελλάδος και σε επίπεδο Ευρώπης, καθώς ιστορικά υπήρξαν βίαιες αντιδράσεις από μουσουλμάνους λόγω της δημοσίευσης του μυθιστορήματος του Σαλμάν Ρούσντι «οι σατανικοί στίχοι» (“the Satanic Verses”) το 1988, ενώ και οι γελοιογραφίες του Προφήτη Μωάμεθ σε δανική εφημερίδα το 2005 προκάλεσαν βίαιες αντιδράσεις όπως και αρκετές άλλες υποθέσεις.
Ο σεβασμός προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις είναι ένας βασικός πυλώνας της κοινωνικής συνύπαρξης και της αμοιβαίας σεβαστής συζήτησης. Αν και η τέχνη έχει το δικαίωμα να προκαλεί και να ανατρέπει, είναι επίσης σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η ευαισθησία των συμπολιτών μας.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο όρος της βλασφημίας δεν είναι μια ελληνική καινοτομία όμως σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται από την Επιτροπή Πολιτισμού, Επιστημών και Εκπαίδευσης της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, βλασφημία είναι ένα αδίκημα το οποίο δηλώνει προσβολή είτε περιφρόνηση είτε έλλειψη ευλάβειας προς τον Θεό, ασχέτως της θρησκευτικής πίστεως των πολιτών και σε οτιδήποτε θεωρείται ιερό.
Ο σεβασμός των θρησκευτικών αισθημάτων των πιστών παραβιάζεται όταν λαμβάνουν χώρα προκλητικές απεικονίσεις των αντικειμένων της θρησκευτικής λατρείας και τέτοιες απεικονίσεις μπορεί να θεωρηθούν ως παραβίαση της ανεκτικότητας, η οποία αποτελεί βασικό συστατικό μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Σύμφωνα με την Ελίζ Ζαλαντό η οποία απάντησε στην επισήμανση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης ότι τα τελευταία χρόνια διάφοροι καλλιτέχνες «χρησιμοποιούν τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης για να διαφημίσουν εκδηλώσεις και δημιουργήματα τέχνης, υπερβαίνοντας τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης» από την άλλη πλευρά η “υπέρβαση της κακόβουλης πρόκλησης” έχει περισσότερες προεκτάσεις.
Ας μην ξεχνάμε ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ασχολήθηκε με το ζήτημα του λόγου που προσβάλλει θρησκευτικά αισθήματα σε μια σειρά αποφάσεων όπως αυτή του “Otto-Preminger-Institut” κατά Αυστρίας όπου το Δικαστήριο έκρινε ότι η ευθύνη για τη διασφάλιση της «ειρηνικής απόλαυσης» της ελευθερίας της θρησκείας ανήκει στο κράτος από την δεκαετία του 1980. Στην Ελλάδα έτσι κρίθηκε με την απόφαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση “Κοκκινάκης” κατά Ελλάδος, καθώς η προβολή οι οποίες κρίνονται ασυμβίβαστες με το σεβασμό της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας των άλλων εγείρει προβλήματα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο επίσης υπήρξε η υπόθεση Wingroe κατά Ηνωμένου Βασιλείου, στην οποία υποβλήθηκε προσφυγή από τον σκηνοθέτη της ταινίας ‘Visions of Ecstasy’, καθώς οι αρχές αρνήθηκαν τότε να χορηγήσουν πιστοποιητικό, επειδή έδειχνε την Αγία Τερέζα της Αβίλα να έχει εκστατικά οράματα του Ιησού Χριστού και να επιδίδεται σε πράξεις σεξουαλικής φύσης.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο προσφεύγων να καταγγείλει την άρνηση αυτή καθώς θεωρούσε πως παραβίαζε την ελευθερία της έκφρασης. Το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρχε νομική βάση για τον περιορισμό αυτό, καθώς ο σκοπός ήταν να προστατεύσει το δικαίωμα των πολιτών να μην προσβάλλονται οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Το ΕΔΔΑ επανέλαβε τη νομολογία του στην απόφαση Otto-Preminger-Institut σχετικά με την ύπαρξη υποχρέωσης να αποφεύγονται όσο το δυνατόν οι εκφράσεις σε σχέση με αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας που είναι αδικαιολόγητα προσβλητικές για τους πιστούς και βέβηλες.
Εν κατακλείδι θα θέλαμε να αναλογιστείτε την σημασία που αποδίδεται στον σεβασμό προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Η τέχνη μπορεί να είναι ένα ισχυρό μέσο έκφρασης, αλλά επίσης πρέπει να εκδηλώνει σεβασμό προς τις διαφορετικές πεποιθήσεις και πίστεις των ανθρώπων καθώς η συγκεκριμένη εικόνα αγγίζει ευαίσθητα θέματα και πεποιθήσεις που πρέπει να τυγχάνουν σεβασμού, καθώς η ελευθερία έκφρασης δεν πρέπει να υπερισχύει της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού προς τους άλλους.
Μέσα από αυτήν τη συζήτηση και τον διάλογο μπορούμε να προσεγγίσουμε τα διάφορα θέματα με σεβασμό και κατανόηση προς τις ανησυχίες και τις πεποιθήσεις των άλλων. Ελπίζουμε ότι η τέχνη και ο πολιτισμός μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσα ενότητας και κατανόησης σε έναν κόσμο που γεμίζει με διαφορετικότητα και πολυπολιτισμικότητα.
Ευελπιστούμε στην μη περιφρόνηση των θρησκευτικών αξιών και πιστεύω. Εκφράζουμε την ελπίδα ότι θα λάβετε υπόψη τη σοβαρότητα του θέματος και θα εξετάσετε προσεκτικά τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η προβολή τέτοιου είδους περιεχομένου στο κοινό.
Σας παρακαλούμε να λάβετε υπόψη τη σημασία της σεβασμού προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τα αισθήματα των πιστών καθώς και την ανάγκη για διαλογική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των ευαίσθητων θεμάτων.
Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας σε αυτό το θέμα και ελπίζουμε ότι οι ανησυχίες μας θα ληφθούν υπόψη για τη διατήρηση της ανοικτής και σεβαστής συζήτησης στον χώρο του κινηματογράφου.
Με εκτίμηση,
Ο επικεφαλής της παράταξης «ΣΥΝ-εργασία» –
Περιφερειακός Σύμβουλος Θεσσαλονίκης
Βασίλης Ρόκος»
