Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχε σήμερα σε συζήτηση με θέμα «Ο ρόλος του τουρισμού στο μέλλον της Ελλάδας», στο πλαίσιο συνεδρίου που διοργάνωσε το «Πρώτο Θέμα» στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στη συζήτηση έλαβαν επίσης μέρος ο Πρόεδρος της T.E.MEΣ Α.Ε. Αχιλλέας Κωνσταντακόπουλος, ο Πρόεδρος της AEGEAN Ευτύχιος Βασιλάκης και ο Διευθύνων Σύμβουλος της LAMDA Development Οδυσσέας Αθανασίου, με συντονιστή τον δημοσιογράφο Αντώνη Σρόιτερ.
Ερωτηθείς για τις επιπτώσεις των κρίσεων στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία στον ελληνικό τουρισμό ο πρωθυπουργός ανέφερε:
Καταρχάς, κ. Σρόιτερ, σας ευχαριστώ για την φιλοξενία και συγχαρητήρια, κ. Καραμήτσο, στη νέα σας αυτή πρωτοβουλία. Και χαίρομαι ιδιαίτερα που μοιράζομαι σήμερα το βήμα, με τρεις ανθρώπους που έχουν συνδέσει τις επαγγελματικές τους διαδρομές με τις μεγάλες επιτυχίες του ελληνικού τουρισμού.
Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο «αιμοδότης» του τουρισμού είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία. Εμάς ο ρόλος μας είναι να θέτουμε το κατάλληλο πλαίσιο, εκείνους τους κανόνες για να μπορούμε να ενθαρρύνουμε εκείνες τις επενδύσεις που θα χτίσουν το τουριστικό μας προϊόν, για την επόμενη δεκαετία.
Ο ελληνικός τουρισμός, απεδείχθη εξαιρετικά ανθεκτικός και πρέπει να σας πω ότι μετά την πανδημία αυτό το οποίο είδαμε ως παγκόσμια τάση -και πιστεύω ότι αυτό θα συνεχιστεί- είναι μία ανάγκη των ανθρώπων να ταξιδεύουν περισσότερο.
Και μεταξύ του να επιλέξουν να δαπανήσουν τα χρήματά τους στην αγορά ενός προϊόντος ή στην εμπειρία ενός ταξιδιού, πολλοί επέλεξαν το δεύτερο, εάν χρειαζόταν να κάνουν αυτή την επιλογή. Και νομίζω ότι αυτή είναι μία τάση η οποία έχει έρθει για να μείνει. Γι’ αυτό και οι μοναδικές εμπειρίες του ελληνικού τουρισμού, είναι το σημείο εκείνο το οποίο μπορεί να μας διαφοροποιήσει και να αποτελέσει το μεγάλο μας συγκριτικό πλεονέκτημα.
Ευθέως, ο πόλεμος στη Ουκρανία δυστυχώς κλείνει σε λίγο δύο χρόνια, δεν είχε ουσιαστικές επιπτώσεις στον τουρισμό μας. Διαχειριστήκαμε σχετικά άνετα την απώλεια των επισκεπτών από τη Ρωσία. Και θέλω να ελπίζω ότι, αντίστοιχα, εξαιρετικά περιορισμένες επιπτώσεις θα έχει και η ανάφλεξη στην Γάζα, για την οποία όλοι ελπίζουμε ότι το μέτωπο των συγκρούσεων θα κλείσει το συντομότερο δυνατό.
‘Αρα, θεωρώ ότι ο τουρισμός μας είναι ανθεκτικός. Έχουμε βάλει τα θεμέλια για ένα νέο τουριστικό προϊόν το οποίο, όπως ειπώθηκε και στην εισαγωγή, πρέπει να στηρίζεται στην ποιότητα, τη βιωσιμότητα, την ανθεκτικότητα και κυρίως στις ξεχωριστές εμπειρίες τις οποίες μπορούμε να προσφέρουμε και στη δυνατότητά μας κυρίως να προσελκύουμε επισκέπτες οι οποίοι μπορούν να δαπανούν περισσότερο από το διαθέσιμο εισόδημά τους στην Ελλάδα. Διότι η περιβαλλοντική επιβάρυνση του κάθε επισκέπτη είναι ίδια.
Και είναι λάθος να μετράμε την επιτυχία του τουρισμού μας μόνο με τον αριθμό των επισκεπτών. Αυτό το οποίο μας ενδιαφέρει πρωτίστως είναι το οικονομικό αποτύπωμα των επισκεπτών. Εκεί νομίζω ότι έχουμε κάνει μια σημαντική πρόοδο.
Όμως, θα συζητήσουμε και στη συνέχεια, οι προκλήσεις και οι δυσκολίες είναι ακόμα μπροστά μας. Και αυτό το οποίο δεν πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας είναι να χαλαρώσουμε και να δείξουμε συμπτώματα εφησυχασμού μετά από μια αντικειμενικά πολύ καλή τουριστική χρονιά.
Σε ερώτηση για το είδος του τουρισμού που επιδιώκει η Ελλάδα και τις αγορές του εξωτερικού στις οποίες στοχεύει, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σημείωσε:
Θα συμφωνήσω με τον κ. Βασιλάκη ότι αυτό το οποίο πρωτίστως μας ενδιαφέρει είναι να είμαστε ανταγωνιστικοί. Αυτό σημαίνει ότι και ένας επισκέπτης ο οποίος δεν θα έρθει να δαπανήσει πολλά χρήματα στην Ελλάδα, θέλουμε να είμαστε σίγουροι ότι η ελληνική εμπειρία είναι καλύτερη από την αντίστοιχη εμπειρία την οποία θα αποκόμιζε αν πήγαινε σε κάποιον άλλο προορισμό.
Προφανώς και μας ενδιαφέρει σταδιακά να αυξάνουμε το μέσο εισόδημα ανά επισκέπτη. Αυτό είναι κάτι το οποίο ήδη συμβαίνει και οι μεγάλες επενδύσεις οι οποίες γίνονται στον τουρισμό πρωτίστως είναι σε αυτό που αποκαλούμε «high end» ή «ultra high end» τουρισμό, ο οποίος είναι κατά κανόνα ο τουρισμός ο οποίος πληροί τις πιο υψηλές προδιαγραφές βιωσιμότητας.
Όμως, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι η Ελλάδα στηρίζεται και θα εξακολουθεί να στηρίζεται για πάντα στη δυνατότητα της να προσελκύει επισκέπτες από «όλα τα βαλάντια».
Γι’ αυτό και επιμένω πάρα πολύ ότι πρέπει να μας απασχολήσει όλους η ανταγωνιστικότητα του προϊόντος μας. Είναι, ξέρετε, πάρα πολύ επικίνδυνο -και μιλώ σε ανθρώπους του κλάδου- να δούμε τα βραχυπρόθεσμα οφέλη μέσα από μία πιο επιθετική τιμολογιακή πολιτική, τα οποία όμως θα τα βρούμε μπροστά μας την επόμενη ή την μεθεπόμενη μέρα.
Είναι λογικό να υπάρχουν αυξήσεις στις τιμές σε μια παγκόσμια εποχή πληθωρισμού. Όμως άπτεται και των επιχειρηματιών του κλάδου αυτές οι αυξήσεις να είναι λελογισμένες σε σχέση με τις αυξήσεις τις πραγματικές του κόστους και σε σχέση πάντα με το τι κάνουν οι ανταγωνιστές μας.
Δεν είμαστε μόνοι σε αυτό τον κόσμο. Και όσο και αν θέλουμε να πιστεύουμε στην μοναδικότητα του ελληνικού προϊόντος -και έχουμε κάθε λόγο να θέτουμε τον πήχη των προσδοκιών πολύ ψηλά-, αυτό το οποίο μας απασχολεί είναι η ανταγωνιστικότητα σε όλα τα επιμέρους τμήματα του τουρισμού.
Όμως, είναι στρατηγική επιλογή να εστιάσουμε το επενδυτικό μας ενδιαφέρον στον τουρισμό υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, αλλά ταυτόχρονα να φέρουμε, να βάλουμε καινούργια τουριστικά προϊόντα και να διευρύνουμε την τουριστική περίοδο.
Η διεύρυνση της τουριστικής περιόδου μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα: αφενός οι κλασικοί καλοκαιρινοί μας προορισμοί να γίνουν πιο ελκυστικοί από τον Μάρτιο μέχρι τον Νοέμβριο -ο Αχιλλέας σε μεγάλο βαθμό, και από τον Φεβρουάριο, το έχει κάνει. Αυτό σημαίνει περισσότερες εμπειρίες γύρω από το κλασικό προϊόν που έχει να κάνει με τον ήλιο και την θάλασσα.
Σημαίνει πολύ στενότερη σύνδεση του τουρισμού μας με το πολιτιστικό μας απόθεμα. Δεν έρχονται ακόμα αρκετοί άνθρωποι στην Ελλάδα σήμερα πρωτίστως για τον πολιτισμό. Αυτό είναι τεράστια αναξιοποίητη ευκαιρία.
Σημαίνει καινούργιες εμπειρίες στον χειμερινό τουρισμό, στον οποίο προσωπικά πιστεύω πάρα πολύ. Και μια από τις δράσεις που ανακοίνωσε η Υπουργός χθες, πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης θα κατευθυνθούν ακριβώς στα χιονοδρομικά μας, στα καταφύγια μας, στο να φτιάχνουμε μονοπάτια. Ο χειμερινός τουρισμός είναι τεράστια ανεκμετάλλευτη δυνατότητα και για περιοχές της χώρας τις οποίες δεν τις έχει ακουμπήσει ακόμα η τουριστική μας ανάπτυξη.
Και βέβαια, διεύρυνση των προορισμών, νέες αγορές. Ενδεικτικά να αναφέρω, ήμουν στην Κίνα πριν από λίγες μέρες, θα έχουμε μια δεύτερη non-stop πτήση από τη Σαγκάη στην Αθήνα, η οποία θα ξεκινήσει την άνοιξη. Αλλά είδαμε μέσα από τον τρόπο με τον οποίο συνδέσαμε την Ελλάδα με προορισμούς στην Αμερική, τι σημαίνει να έχεις 10, 11, 12 καθημερινές πτήσεις που έρχονται από την Αμερική, πόσο σημαντικό είναι αυτό συνολικά για την πρόοδο του τουρισμού.
Και μια άλλη αγορά τεράστιων δυνατοτήτων για εμάς, ενδεχομένως και με ενδιαφέρον να εξυπηρετηθεί από την AEGEAN, είναι η αγορά της Ινδίας, η οποία νομίζω ότι είναι η επόμενη πολύ μεγάλη αγορά στην οποία πρέπει να επενδύσουμε. Είναι 5-6 ώρες η πτήση από την Ινδία, ο κοντινότερος ευρωπαϊκός προορισμός.
‘Αρα, ευκαιρίες θα υπάρχουν πολλές. Αυτό το οποίο μας απασχολεί πάντα είναι η ανταγωνιστικότητα και βέβαια η βιωσιμότητα, διότι εκεί δεν μπορούμε να κάνουμε καμία απολύτως έκπτωση, γιατί η ίδια η αγορά μας οδηγεί εκεί. Εάν δεν είμαστε πρωταγωνιστές σε αυτό το οποίο αποκαλούμε sustainability, πάρα πολλοί επισκέπτες πια διαλέγουν με αυτό το κριτήριο τους προορισμούς στους οποίους θα πάνε.
Και αυτό βέβαια σημαίνει -έχουμε εδώ και εκλεκτά στελέχη, κύριοι Περιφερειάρχες, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης- σημαίνει συνεργασία και στα μικρά: στην καθαριότητα, στη διαχείριση των απορριμμάτων, στις βασικές υποδομές, το τι βλέπει ο επισκέπτης όταν έρχεται στη χώρα.
Σε ερώτηση για την ανάπτυξη νέων προορισμών για επισκέπτες, την προσέλκυση επενδύσεων και την καλύτερη σύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες ο πρωθυπουργός ανέφερε:
Καταρχάς, να υπερθεματίσω σε αυτό το οποίο είπε ο Αχιλλέας, τη σημασία της συλλογικής προσπάθειας στον τουρισμό. Δεν συζητάμε πια για μία έννοια όπου έρχεται ένας επισκέπτης, κλειδώνεται σε ένα ξενοδοχείο και δεν υπάρχει καμία επικοινωνία με το τι γίνεται έξω από το ξενοδοχείο. Δεν είναι αυτό το μοντέλο του τουρισμού το οποίο οραματιζόμαστε, δεν είναι αυτό το μοντέλο του τουρισμού προς το οποίο μας οδηγεί η ίδια η αγορά.
‘Αρα, από την τροφοδοσία, τα προϊόντα, όλες τις αλυσίδες αξίας οι οποίες δημιουργούνται, μέχρι τις εμπειρίες έξω από το ίδιο το ξενοδοχείο, έχει τεράστια σημασία να υπάρχει οριζόντια συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και φυσικά και απασχόληση από την τοπική κοινωνία.
Διότι αυτό το οποίο νομίζω ότι έχει καταφέρει να κάνει πια ο τουρισμός -όχι στον βαθμό που θα θέλαμε και έχουμε δουλειά ακόμα να κάνουμε με το Υπουργείο, σε θέματα τουριστικής εκπαίδευσης-, είναι να προτείνουμε πια στα νέα παιδιά καριέρες στον τουρισμό, πολλές διαφορετικές καριέρες οι οποίες να είναι καριέρες ζωής, με πολύ καλές απολαβές. Αυτό θέλουμε τελικά για τους εργαζόμενους στον τουρισμό.
Από εκεί και πέρα, εν συντομία, πολύ σημαντικά τα νέα εργαλεία χωροθέτησης -αναφέρθηκε ο Αχιλλέας-, Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικής Επένδυσης (ΕΣΧΑΣΕ), Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Δημόσιου Ακινήτου (ΕΣΧΑΔΑ), δηλαδή εργαλεία τοπικής χωροθέτησης τα οποία δίνουν την δυνατότητα ανάπτυξης με ασφάλεια δικαίου.
Φορολογικό καθεστώς που αφορά μεικτές χρήσεις. Πώς φορολογούμε τα σπίτια τα οποία κατασκευάζονται, γιατί θέλουμε και κατοικία μέσα στις μεγάλες αναπτύξεις τις οποίες γίνονται. Πώς αξιοποιούμε υφιστάμενο κτιριακό δυναμικό, το οποίο ήδη υπάρχει.
Μην έχουμε αυταπάτες ότι περιπτώσεις σαν το Costa Navarino, τόσο μεγάλων εκτάσεων και τόσης επιμονής δεκαετιών, δεν θα υπάρχουν πολλές. Υπάρχουν, όμως, άλλες μεγάλες εκτάσεις προς αξιοποίηση. Θα έλεγα ειδικά στην ηπειρωτική Ελλάδα, ειδικά προς τη Δυτική Ελλάδα, διότι τώρα έχουμε λύσει και τα βασικά θέματα προσβασιμότητας: αεροπορική σύνδεση, οδική σύνδεση.
Όταν, καλή ώρα, θα εγκαινιάσουμε πλήρως την Αμβρακία οδό, αυτό σημαίνει ότι περιοχές οι οποίες ήταν πολύ πιο δυσπρόσιτες, όπως όλη η δυτική πλευρά της Αιτωλοακαρνανίας ή η ακτή της Ηπείρου, γίνονται ξαφνικά πολύ πιο εύκολα προσβάσιμες. Το ‘Ακτιο, ένα αεροδρόμιο το οποίο και αυτό έχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Η αγορά θα μας οδηγήσει προς τους προορισμούς. Αλλά ο προορισμός δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι πρέπει να είναι μεγάλος προορισμός. Διότι ο τουρισμός έχει την μεγάλη μαγεία ότι μπορεί να είναι μικρός, τοπικός, βιώσιμος και κερδοφόρος.
Και είναι προορισμοί που πρέπει να είναι όλα μικρά. Όταν εμείς καταφέραμε και βάλαμε το Ζαγόρι στον κατάλογο των πολιτιστικών τοπίων της UNESCO, δεν φανταζόμασταν ότι στο Ζαγόρι θα πάμε να κάνουμε ένα Costa Navarino. Θέλουμε στο Ζαγόρι πολλές μικρές μονάδες, γιατί μόνο αυτό μπορεί και πρέπει να υποστηρίξει η περιοχή.
‘Αρα δεν υπάρχει ένας προορισμός, ένα μοντέλο. Στα νησιά μας θέλουμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Πιο μικρό, δεν σημαίνει ότι όλος ο προορισμός πρέπει να είναι κάτι κατ’ ανάγκη πολύ, πολύ μεγάλο.
‘Αρα, η ίδια η αγορά θα μας οδηγήσει, έχοντας πάντα ως βασικούς κανόνες αυτό που σας είπα πριν: τη βιωσιμότητα, το sustainability, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Εκεί υπάρχουν και πολλές παρεξηγημένες έννοιες, για το τι μπορεί να υποστηρίξει ο κάθε προορισμός.
Στα νησιά μας το γρήγορο «πρασίνισμα» των νησιών, όπου έχουμε κάνει πολλά πράγματα σε αυτή την κατεύθυνση και σε κάποια νησιά είμαστε πρωταγωνιστές.
Και οι βασικές υποδομές. Στις υποδομές δεν αναφέρομαι μόνο στα σκουπίδια. Διαχείριση απορριμμάτων, νερό, ηλεκτρική ενέργεια. Το σχέδιό μας σίγουρα είναι στα νησιά να πάμε πολύ πιο επιθετικά και κανονιστικά ενίοτε. Με ρωτήσατε τι μπορεί να κάνει το κράτος. Να υποχρεώσει την ηλεκτροκίνηση, δηλαδή να δώσουμε ξεκάθαρες ημερομηνίες στις οποίες, ας πούμε, τα ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα πρέπει να είναι όλα ηλεκτρικά.
Έχουμε μικρά νησιά ακόμα σήμερα -δεν θέλω να αναφερθώ σε παραδείγματα- στα οποία πας και ακούς τώρα το σκουτεράκι και θα έπρεπε να είναι αυτονόητο ότι η ίδια η τοπική κοινωνία θα πρέπει να αναζητά την ηλεκτροκίνηση, μόνο και μόνο για την ποιότητα του προορισμού.
‘Αρα, είναι πιο σύνθετο το ζήτημα και θέλουμε να κινηθούμε για να μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες σε όλα τα επίπεδα. Το βασικό είναι να ακούμε, ως κυβέρνηση. Όταν έρχονται οι ενδιαφερόμενοι, οι επενδυτές και μας λένε «έχουμε αυτό το πρόβλημα», να λέμε, «ωραία, έχουν δίκιο;» Δεν θα έχουν πάντα δίκιο. Και αν έχουν δίκιο, μετά να το λύνουμε. Δόξα τω Θεώ, έχουμε νομίζω μία επικοινωνία με την αγορά, το γνωρίζετε, που μας επιτρέπει αυτά τα προβλήματα -και είναι πάρα πολλά- να τα λύνουμε.
Μετά από τοποθέτηση του προέδρου της AEGEAN Ευτύχη Βασιλάκη για τη συνεργασία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων ο πρωθυπουργός είπε:
Ναι, αλλά βέβαια να πω, γιατί πιστεύω στη λογοδοσία των τοπικών κοινωνιών, είτε μιλάμε για Περιφέρειες είτε μιλάμε για Δήμους, και οι ίδιοι οι επενδυτές θα επιλέξουν προορισμούς εκεί που θα μπορούν να συνεργαστούν με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
‘Αρα, και η ευθύνη των πολιτών είναι σημαντική. Να πω κάτι, γιατί δεν το ανέφερα πριν, είναι σημαντικό αυτό που είπε ο κ. Βασιλάκης: οι υποδομές που έχουν να κάνουν με αερομεταφορές.
Έχουμε πάει πολύ καλά στα αεροδρόμια. Πρέπει να πάμε στον επόμενο κύκλο των αεροδρομίων, γιατί βλέπουμε πια ότι και πιο μικροί προορισμοί ξαφνικά αρχίζουν να έχουν ενδιαφέρον, με πρώτο το αεροδρόμιο της Καλαμάτας. Το αεροδρόμιο του Ηρακλείου, στο Καστέλι, είναι κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη της Κρήτης και προχωρά με πολύ γρήγορους ρυθμούς.
Έχουμε σημαντική δουλειά να κάνουμε σε αυτά τα οποία δεν φαίνονται, που είναι όλα τα βοηθήματα της αεροναυτιλίας, ώστε να μην έχουμε καθυστερήσεις. Και οι καθυστερήσεις είναι σημαντικό να τις διαχειριστούμε. Είναι πρόβλημα. Δεν είναι μόνο ελληνικό πρόβλημα, είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα, αλλά στο κομμάτι αυτό είμαστε πιο πίσω. Θα μας απασχολήσει πολύ έντονα και ενόψει της επόμενης τουριστικής σεζόν.
Ερωτηθείς για την αξιοποίηση του Ελληνικού ο Κυριάκος Μητσοτάκης απάντησε:
Καταρχάς, το Ελληνικό ως ιδέα το πίστεψαν λίγοι στην αρχή, οι οποίοι έγιναν περισσότεροι στην πορεία, αλλά χρειάστηκε πολύ μεγάλη επιμονή και υπομονή από πλευράς και των επενδυτών, του βασικού επενδυτή, και της κυβέρνησης για να φτάσουμε στο σημείο που είμαστε σήμερα.
Αν δεν υπήρχε εξαιρετική συνεργασία μεταξύ των συναρμοδίων υπουργών της προηγούμενης κυβέρνησης το Ελληνικό δεν θα είχε προχωρήσει. Κληρονομήσαμε ένα κουβάρι το οποίο ξετυλίξαμε με πολύ μεγάλη υπομονή και είμαστε τώρα πια αισιόδοξοι ότι τα πιο δύσκολα είναι πίσω μας.
Τώρα είναι ένα project υλοποίησης αυτών που έχουν ήδη συμφωνηθεί, με μεγάλη κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων και με ένα project το οποίο, πέρα από την μεγάλη αναπτυξιακή του συνεισφορά, θα αποτελέσει ουσιαστικά και μία βιτρίνα, όχι τη βιτρίνα, μία μεγάλη βιτρίνα της νέας Ελλάδας έτσι όπως την οραματιζόμαστε.
Διότι αυτό το οποίο μπορεί, γίνεται και θα γίνει στο Ελληνικό θα είναι πράγματι κάτι μοναδικό για τα δεδομένα μίας μεγάλης πόλης, γιατί πολύ απλά εκεί όντως δεν υπήρχαν εκτάσεις με αυτά τα χαρακτηριστικά, ούτε υπάρχουν πολλές τέτοιες εκτάσεις τις οποίες να μπορεί να αναπτύξει κανείς με αυτόν τον τρόπο.
Αλλά πάλι θα επιμείνω στα χαρακτηριστικά τα οποία ανέφερε ο κ. Αθανασίου, στην ποιότητα, στη βιωσιμότητα και κυρίως στο ότι αυτό είναι μία ανοιχτή πόλη, δεν είναι μια κλειστή κοινότητα που αφορά μόνο αυτούς οι οποίοι κατοικούν εκεί.
Μιλάμε για παραλίες, μιλάμε για πράσινο το οποίο θα πρέπει να είναι και θα είναι επισκέψιμο και θα μπορούν να το απολαύσουν όλοι οι Αθηναίοι και όλοι οι επισκέπτες. Μία νέα πόλη, ουσιαστικά, που πρέπει να έρθει από το μέλλον, με ό,τι γνωρίζουμε σήμερα από τους επιστήμονες ότι σημαίνει βιωσιμότητα, σε μία πόλη χτισμένη με προδιαγραφές μέλλοντος.
‘Αρα δεν είναι μόνο οι δουλειές, το ΑΕΠ, η προσέλκυση επενδύσεων, θα είναι και το τελικό προϊόν, το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο πιστεύω πράγματι ότι θα προσθέσει κι αυτό σημαντικά στην αλλαγή του brand της χώρας. Γιατί αυτό το οποίο νομίζω έχουμε πετύχει τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι να αλλάξουμε συνολικά την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό.
Αυτό, φυσικά, έχει πρακτική αντανάκλαση, από την πολιτική σταθερότητα μέχρι τη βελτίωση των δημόσιων οικονομικών. Είναι όλες αυτές οι παράμετροι που επιτρέπουν τελικά στον επενδυτή, ειδικά στον επενδυτή από το εξωτερικό, να έρθει και να επενδύσει στην Ελλάδα. Γιατί δεν είχαν έρθει μεγάλες αλυσίδες ξενοδοχείων να κάνουν επενδύσεις στην Ελλάδα στο παρελθόν; Ενδεχομένως, διότι δεν αισθάνονταν άνετα με αυτό το οποίο αποκαλούμε επιχειρηματικό περιβάλλον. Τώρα αισθάνονται και αυτό είναι σημαντικό.
Αλλά, βέβαια, η άλλη μεγάλη πρόκληση δεν είναι μόνο να φέρνουμε τους ξένους εδώ, είναι να εξάγουμε εμείς τη δική μας τεχνογνωσία, να χτίζουμε τα δικά μας ελληνικά brands και την τεχνογνωσία που έχουμε αναπτύξει στην Ελλάδα να την πηγαίνουμε στο εξωτερικό. Δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτα, από κανέναν, στον τουρισμό μας.
Και όταν λέω ότι θέλω να αποκτήσουμε τον καλύτερο τουριστικό προορισμό στον κόσμο, το λέω και το εννοώ. Είναι ένα στοίχημα το οποίο μπορούμε να βάλουμε όλοι μαζί.
Αυτό βέβαια αφορά και μια παράμετρο που δεν έχουμε ακουμπήσει ακόμα στην οποία αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία που είναι το εργατικό δυναμικό, η εκπαίδευσή του, η νέα γενιά εργαζόμενων. Πρέπει να το κάνουμε σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Δεν νοείται στη χώρα μας σήμερα να λέμε ότι είμαστε παγκόσμιος προορισμός, top-5 brand, και να μην έχουμε μια τουριστική εκπαίδευση αντίστοιχη της ποιότητας υπηρεσιών τις οποίες προσφέρουμε ήδη σήμερα.
Αυτό είναι ένα μεγάλο στοίχημα. Δεν είναι μόνο δουλειά του κράτους, είναι δουλειά του κράτους και του ιδιωτικού τομέα κατ’ εξοχήν, γιατί είναι μία εκπαίδευση η οποία έχει πολλά στοιχεία πρακτικής άσκησης. Σε αυτό θέλω να δώσουμε από κοινού πολύ μεγάλη σημασία. Είτε μιλάμε για εκπαίδευση πιλότων, που ήδη η Ελλάδα γίνεται κέντρο για εκπαίδευση χειριστών, είτε μιλάμε για τα κλασικά επαγγέλματα στελέχωσης ενός ξενοδοχείου, είτε μιλάμε για τα επαγγέλματα του μέλλοντος, που έχουν να κάνουν με το digital marketing και τον τρόπο με τον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη θα μπει κι αυτή, όπως μπαίνει παντού, στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού.
Σε ερώτηση για τις συνθήκες εργασίας στον κλάδο του τουρισμού και την έλλειψη προσωπικού ο πρωθυπουργός είπε:
Ο τουρισμός μας εν πολλοίς έχει εποχικά χαρακτηριστικά. ‘Αρα αυτή η διαχείριση, τι κάνουμε τους εργαζόμενους τον χειμώνα, είναι κάτι το οποίο πρέπει να μας απασχολήσει, αν υπάρχουν άλλες λύσεις πέρα από αυτό το οποίο σήμερα είναι η δοκιμασμένη λύση την οποία περιγράψατε.
Βέβαια, η επέκταση της σεζόν σημαίνει περισσότερη εργασία και λιγότερη ανεργία, μάλλον λιγότερη παραμονή στο ταμείο ανεργίας. Και πρέπει να σας πω βέβαια ότι δεν είναι λίγοι οι νέοι εργαζόμενοι, τους συναντώ συχνά, οι οποίοι δουλεύουν αντίστοιχη σεζόν και στο εξωτερικό. Οι οποίοι θα φύγουν τον χειμώνα και θα πάνε να δουλέψουν στο εξωτερικό σεζόν, διότι πολύ απλά δεν θέλουν να κάθονται και να έχουν απλά τις απολαβές του ταμείου ανεργίας, οι οποίες δεν είναι σημαντικές. Αλλά η επέκταση της σεζόν, αυτό που γίνεται στη Ρόδο, σημαίνει ότι από εκεί που θα δούλευες παλιά τέσσερις-πέντε μήνες, μπορείς να δουλέψεις έξι-επτά. Είναι μια σημαντική πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση.
Τώρα, για τις συνθήκες, θίξατε κάτι το οποίο είναι σημαντικό. Δεν είναι όλες οι επιχειρήσεις στον τουρισμό μεγάλες, ενδεχομένως με προδιαγραφές και ίσως με μια αυξημένη ευαισθησία στον τρόπο αντιμετώπισης των εργαζομένων.
Νομίζω ότι και εκεί δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να είμαστε πολύ αυστηροί στον έλεγχο τον οποίο κάνουμε στη σωστή λειτουργία της αγοράς εργασίας.
Αλλά υπάρχουν και άλλα ζητήματα: συνθήκες, νομίζω το ανέφερε ο κ. Κωνσταντακόπουλος. Πού κοιμούνται; Σπίτια. Σε τι συνθήκες ζουν αυτά τα νέα παιδιά τα οποία δουλεύουν σεζόν. Δεν είναι αποδεκτά πολλά από αυτά τα οποία γίνονται.
Επίσης, πρέπει να πω ότι για κάποιους προορισμούς μας δεν διστάσαμε -δεν το περίμεναν πολλοί- να συγκρουστούμε με παρατεταμένα φαινόμενα ανομίας. Το κάναμε στη Μύκονο και νομίζω ότι βοηθήσαμε τον προορισμό. Μπορεί να ταρακουνήθηκαν λίγο κάποιοι, να ξεβολεύτηκαν, αλλά δεν είναι αυτό μοντέλο.
Το μοντέλο «άγρια δύση» στον τουρισμό δεν είναι αποδεκτό μοντέλο. Έχουμε πει «νομιμότητα παντού». Το εννοούμε και το εννοούμε προφανώς και στον τομέα αυτόν.
‘Αρα, για τα ζητήματα αυτά και της ποιότητας της εργασίας, μπορεί να δουλεύεις πολύ αλλά πρέπει να πληρώνεσαι για την εργασία σου και πρέπει να μπορείς να ζεις και σε ανθρώπινες συνθήκες το διάστημα του χρόνου που δεν δουλεύεις. Θα χρειαστεί να συνεργαστούμε με τον ιδιωτικό τομέα.
Και βέβαια να αναφέρω και κάτι τελευταίο γιατί έχει τη σημασία του, ειδικά για κάποιους προορισμούς όπου έχουμε μεγάλη πίεση οικιστική, έχουμε μεγάλο πρόβλημα με τους δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι πηγαίνουν σε προορισμούς με πολύ ακριβή στέγη. Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να το λύσουμε. Και αν πρέπει να κατασκευάσουμε εμείς, με κάποιου είδους αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας που έχουμε, κατοικίες για να μπορούμε να στεγάζουμε δημόσιους υπαλλήλους -δασκάλους, αστυνομικούς, γιατρούς- οι οποίοι πηγαίνουν στα νησιά αυτά. Δεν είναι η λύση μόνο να τους δίνουμε ένα επίδομα ενοικίου, όταν τα ενοίκια είναι ήδη πολύ υψηλά γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει αρκετή στέγη.
Και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βγάλουμε από την αγορά, όπως ειπώθηκε, παλιά ξενοδοχεία και να τα μετατρέψουμε σε κατοικίες, αυτό πρέπει να το κάνουμε. Νομίζω ότι, εξάλλου, και στο Costa Navarino ας πούμε, υπήρξε εξ αρχής πρόβλεψη για κατοικίες των εργαζομένων. Αυτή είναι η λογική. Δεν είναι ο εργαζόμενος πάρεργο, απλά «πάμε να τον απασχολήσουμε και μετά ας πάει να κάνει ό,τι θέλει, δεν με ενδιαφέρει».
Έχουμε υποχρέωση να σκεφτούμε όλοι μαζί, και οι ίδιοι οι επενδυτές και οι επιχειρηματίες, πώς θα έχουμε ικανοποιημένους εργαζόμενους. Γιατί μόνο έτσι θα δώσουμε πραγματική προοπτική στα νέα παιδιά να ακολουθήσουν μια καριέρα διαχρονική στον τουρισμό και να μην είναι απλά μια ευκαιρία, «μια σεζόν και μετά έχει ο Θεός, πάμε να δούμε τι άλλο θα κάνουμε».
Και βέβαια η Ελλάδα πληρώνει σε ένα βαθμό, ακόμα δεν έχουμε ξεφύγει από την περιβόητη φράση του Ανδρέα Παπανδρέου, ότι «δεν θα γίνουμε χώρα γκαρσονιών και σερβιτόρων», για μια χώρα η οποία κατ’ εξοχήν πρέπει να επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό της.
Βέβαια να κλείσω λέγοντας ότι, ναι, θα χρειαστούμε, επειδή δεν θα μπορέσουμε να καλύψουμε όλες μας τις ανάγκες, θα χρειαστούμε και δυναμικό από το εξωτερικό.
Εκεί πάλι πρέπει να δουλέψουμε με τον ιδιωτικό τομέα. Εμείς θα κάνουμε τα διαδικαστικά. Αλλά το τι εργαζόμενους χρειάζεστε θα πρέπει να το επιλέξετε εσείς σε χώρες με τις οποίες μπορούμε να πάμε να κάνουμε διακρατικές συμφωνίες και μετά η μετάκληση αυτή να γίνεται με όρους οι οποίοι να είναι πολύ πιο εύκολοι.
Εμείς θα διευκολύνουμε. Υπάρχουν τέτοιες χώρες. Η ελληνική ναυτιλία το έχει κάνει αυτό πολύ καλά, το κάνει δεκαετίες στις Φιλιππίνες.
Μια βαριά δουλειά από πλευράς διαχείρισης ανθρώπινων πόρων από τον ίδιο τον τομέα του τουρισμού, που θα έρθει να δει ποιοι είναι οι εργαζόμενοι. Μετά η υπόλοιπη δουλειά, πώς θα χορηγήσουμε εμείς την βίζα ή την άδεια εργασίας, αυτή είναι όντως δική μας δουλειά. Δεν μπορούμε όμως να υποκαταστήσουμε εμείς τελικά τον ιδιώτη, ο οποίος θα επιλέξει τον εργαζόμενο τον οποίο θέλει, πώς θα τον εκπαιδεύσει, πώς θα τον διαλέξει. Εμείς θα κάνουμε τα υπόλοιπα.
Αντώνης Σρόιτερ: Η διαδικασία της βίζας βεβαίως πρέπει να εξελιχθεί και να επιταχυνθεί γιατί είναι μια τεράστια δυσκολία αυτή την ώρα, για όποιον επιθυμεί πραγματικά να εισάγει προσωπικό.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Ναι, και δεν είναι μόνο αυτό. Είναι τα πλαίσια των αδειών εργασίας ή και άλλου είδους βίζες. Εμείς το κοιτάμε αυτό. Φοιτητικές βίζες, που ακόμα δεν έχουμε όπως έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι πολλά τα πράγματα τα οποία πρέπει να κάνουμε στη νόμιμη, το τονίζω, μετανάστευση.
Η νόμιμη μετανάστευση είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος μιας πολιτικής αυστηρής φύλαξης των συνόρων. Εμείς καθορίζουμε ποιοι θέλουν να έρθουν, με τους δικούς μας όρους.
Σε ερώτηση για το εάν ο ελληνικός τουρισμός μετατρέπεται σε αγορά για μεγάλες επιχειρήσεις, δίχως να υπάρχει περιθώριο ανταγωνισμού από την πλευρά των μικρομεσαίων, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε:
Νομίζω ότι η ιστορία της Μεσσηνίας είναι η καλύτερη απάντηση γιατί αυτό δεν συμβαίνει. Και γιατί μια μεγάλη επένδυση μπορεί να δημιουργήσει ανάπτυξη σε πάρα πολλές μικρές.
Το παράδειγμα της Γιάλοβας, το μικρό εστιατόριο γύρω από το μεγάλο, το οποίο όμως και αυτό πρέπει να προσφέρει ποιότητα. Ο τοπικός παραγωγός ο οποίος θα γνωρίζει ότι έχει ένα σταθερό πελάτη να πουλάει τα αγροτικά του προϊόντα. Ο οδηγός που θα μπορεί να προσφέρει μία εκδρομή mountain biking και θα θέλει να συνεργαστεί με το ξενοδοχείο για να προσφέρει μία εκδρομή.
Αλλά και το μικρό ξενοδοχείο, το τονίζω -γιατί όλα αυτά είναι επαγγέλματα γύρω από το τουριστικό προϊόν- θα έχει πάντα τη δική του ξεχωριστή θέση. Διότι δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη, να το επαναλάβω αυτό, ότι στο μοντέλο του τουρισμού, εκεί που πηγαίνει η αγορά, το μεγάλο είναι κατά ανάγκη καλό.
Ναι, το μεγάλο έχει οικονομίες κλίμακος, άλλες δυνατότητες προσέλκυσης επισκεπτών, δίκτυα πελατών που έχουν τα μεγάλα brands τα οποία είναι εξαιρετικά χρήσιμα, να τα κατευθύνουν προς την Ελλάδα. Όμως, άμα δείτε, έχουμε εξαιρετικά μικρά ξενοδοχεία, τα οποία διακρίνονται και τα οποία είναι πολύ βιώσιμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, με 5, 10, 15, 20 εργαζόμενους και θα συνυπάρχουν τα δύο. Υπάρχουν και πάρα πολλοί προορισμοί, όπως σας είπα πριν, που θα μπορούν να υποστηρίξουν τέτοιες μονάδες από τη φύση τους, ειδικά τα μικρότερα νησιά μας.
Και η Αθήνα σήμερα είναι ένα μείγμα μεγάλων ξενοδοχείων, μεσαίων ξενοδοχείων, μικρών ξενοδοχείων. Θέλουμε ίσους όρους στους κανόνες παιχνιδιού. Γι’ αυτό και κάνουμε την παρέμβαση στο Airbnb, ώστε κάποιος ο οποίος έχει κάνει το Airbnb επάγγελμα να μην ανταγωνίζεται με άνισους όρους την ξενοδοχειακή επιχείρηση, η οποία έχει το ΦΠΑ και άλλες δεσμεύσεις που αυξάνουν επίσης την κοστολογική της βάση.
‘Αρα, ο τουρισμός δεν θα είναι ποτέ ένα παιχνίδι μόνο για μεγάλους. Από την άλλη, ναι, είναι εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι μπορούμε να προσελκύουμε τα μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια του τουρισμού ή του real estate στην Ελλάδα. Πάντα αυτό θέλαμε. Ούτε αφαίμαξη της οικονομίας σημαίνει. Κατά κανόνα οι επιχειρήσεις αυτές θέλουν τοπικούς partners. Αποδεικνύεται εξάλλου στην πράξη, είτε είναι ο ίδιος ο developer του ξενοδοχείου ο οποίος συμμετέχει είτε είναι ο operator. Ή το αντίστροφο, δηλαδή ανάπτυξη του ξενοδοχείου και ξένος operator.
Όλα τα μοντέλα θα προσαρμοστούν στις ανάγκες της αγοράς, αλλά είναι μια μεγάλη επιτυχία για τη χώρα σήμερα ότι μπορεί να προσελκύει ξένες επενδύσεις στην έκταση που το κάνει και ειδικά στον τουρισμό.
Ερωτηθείς εάν η κυβέρνηση ενθαρρύνει τις συνέργειες ο πρωθυπουργός δήλωσε:
Εννοείται, είναι αυτονόητο αυτό το οποίο είπε ο κ. Αθανασίου. Όπως ενθαρρύνουμε και τις συνέργειες μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι -τα έχουμε αφήσει πίσω μας αλλά η πανδημία δεν είναι πολύ μακριά- στην πανδημία, αναφέρω ενδεικτικά, όταν δώσαμε τις κρατικές ενισχύσεις και με όλες τις παρεμβάσεις κρατήσαμε όρθιο τον κλάδο του τουρισμού. Και πήραμε το στοίχημα να ανοίξουμε πρώτοι, χτίζοντας ουσιαστικά και στο άνοιγμα του τουρισμού το νέο brand της Ελλάδας. Στην AEGEAN δώσαμε κρατική ενίσχυση -και καλά κάναμε- και πήραμε πίσω 85 εκατομμύρια από τα 120 τα οποία δώσαμε. Τα πήραμε πίσω. Για δείτε σε άλλες αεροπορικές εταιρείες πόσα χρήματα δόθηκαν και δεν πήραν και τίποτα πίσω.
‘Αρα, στηρίξαμε εκεί που χρειαζόταν και έπρεπε να το κάνουμε. Κρατήσαμε όρθιες τις εταιρίες, κρατήσαμε τους εργαζόμενους στη θέση τους, δεν φύγανε για να τους ψάχνουν μετά οι εταιρίες.
Ελπίζω να μην ξαναχρειαστεί ποτέ να περάσουμε τέτοια περιπέτεια, αλλά αντιμετωπίζουμε τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα χωρίς προκαταλήψεις και χωρίς αγκυλώσεις.
Σε ερώτηση για τα μέσα μαζικής μεταφοράς, την εύρυθμη λειτουργία μίας πόλης και την επίδραση που αυτό έχει στην εικόνα που σχηματίζουν οι επισκέπτες, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σημείωσε:
Βεβαίως, έχουμε εδώ και τον περιφερειάρχη, τον νέο δήμαρχο της Αθήνας, και απαιτείται και ένα νέο σχέδιο βιώσιμης αστικής κινητικότητας, που να αφορά σίγουρα την πόλη της Αθήνας αλλά και ολόκληρο το λεκανοπέδιο.
Είναι μεγάλο το πρόβλημα, ο επισκέπτης έχει δύο εμπειρίες: από τη μία την καλή εμπειρία του Μετρό και από την άλλη την κακή εμπειρία την οποία περιγράψατε, έχουμε μεγάλο θέμα στα λεωφορεία μας και είναι η πρώτη μου προτεραιότητα αυτή τη στιγμή.
Χρειαζόμαστε πολύ περισσότερη και μεθοδική δουλειά σε λεωφορειόδρομους οι οποίοι να είναι ασφαλείς, αποκλειστικής χρήσης -το τονίζω- και γρήγοροι. Καινούρια λεωφορεία τα οποία τα πρώτα θα έρθουν, τα ηλεκτρικά, μέχρι το τέλος του πρώτου τριμήνου του 2024.
Χρειαζόμαστε ποδηλατόδρομους σοβαρούς, με αρχή, μέση και τέλος. Όχι πάμε στην τύχη και φτιάχνουμε έναν ποδηλατόδρομο ένα χιλιόμετρο, ο οποίος ξεκινάει από το πουθενά και καταλήγει στο πουθενά. Δεν γίνεται, ας πούμε, να μην μπορούμε να καλύψουμε την Πανεπιστημιούπολη στου Ζωγράφου με έναν ποδηλατόδρομο ο οποίος θα συνδέει την Πανεπιστημιούπολη με το κέντρο της πόλης.
Και, φυσικά, σε βάθος χρόνου οι μεγάλες επενδύσεις: το Μετρό, Γραμμή 4, η μεγαλύτερη δημόσια επένδυση που γίνεται, αλλά το πρώτο Μετρό το οποίο θα ανοίξει μέσα στον επόμενο χρόνο θα είναι της Θεσσαλονίκης, το οποίο πραγματικά θα είναι από τα πιο ωραία Μετρό -ίσως το πιο ωραίο Μετρό στον κόσμο.
Με πολλή καθυστέρηση βέβαια, αλλά πιστεύω ότι τελικά για τη Θεσσαλονίκη, η οποία γνωρίζει και αυτή μια τεράστια ανάπτυξη -μιλάμε για την Αθήνα αλλά και στη Θεσσαλονίκη αυτή τη στιγμή υπάρχει μία έντονη επενδυτική δραστηριότητα- αυτές οι υποδομές είναι κρίσιμες, όχι μόνο για τους επισκέπτες, πρωτίστως για τους κατοίκους των πόλεων.
Αντώνης Σρόιτερ: Η άλλη αίσθηση πρέπει να σας πω που μου δημιουργήθηκε, ακούγοντάς σας να σχολιάζετε την πολιτική επικαιρότητα, είναι ότι ήδη σας έχει λείψει ο κ. Τσίπρας. Μια μελαγχολία είδα, πρέπει να σας πω.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Δεν θα μπω στον πειρασμό να κάνω κανένα σχόλιο για το τι συμβαίνει στον κόσμο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, παρά μόνο να αναρωτηθώ για πόσο καιρό θα είναι αξιωματική.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
