Οι Πράσινοι, με αφορμή την 8η Απριλίου, Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά, θέτουν σε συζήτηση σειρά προτάσεων ώστε να πάψουν οι διακρίσεις που υφίστανται οι Έλληνες τσιγγάνοι.
Παράλληλα, ο αντιτσιγγανισμός που βιώνουν, ως μια ειδική μορφή ρατσισμού, η βία και οι διακρίσεις σε βάρος των Ρομά και ιδιαίτερα των παιδιών τους, αποτελούν σοβαρά κοινωνικά και ανθρωποδικαιικά προβλήματα στην Ελλάδα.
Οι Ρομά είναι Έλληνες πολίτες, που ζουν αιώνες στα εδάφη του σημερινού ελληνικού κράτους, όμως ο διαφορετικός τρόπος οργάνωσης της ζωής τους, η διαφορετική γλώσσα, η φτώχεια, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις δεν επιτρέπουν την συμπερίληψη με ίσους όρους και πραγματικά ίσες ευκαιρίες. Αρκετοί έχουν έρθει στην Ελλάδα ως χριστιανοί πρόσφυγες από την Τουρκία, με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι -κυρίως στη Θράκη- έχουν στην πλειονότητα ελληνική ιθαγένεια. Οι Ρομά έχουν αναγνωρισθεί επίσημα ως μια «ευάλωτη ομάδα», για την οποία έχουν θεσπιστεί ειδικά μέτρα και σχέδια δράσης, όμως με διασδιάκριτα αποτελέσματα.
Παρά τις εσωτερικές -κυρίως οικονομικές- διαφοροποιήσεις που βιώνουν οι διάφορες ομάδες των Ρομά, επικρατεί το παραδοσιακό στερεότυπο. Η de facto γκετοποίηση λειτουργεί ως ένας από τους κύριους λόγους που οι τσιγγάνοι συμμετέχουν στην ευημερία, στην κοινωνική ασφάλιση και στο εκπαιδευτικό σύστημα κατά ένα πολύ χαμηλότερο ποσοστό από τον μέσο όρο του πληθυσμού. Η πρακτική αυτή εμποδίζει επίσης την ένταξη των παιδιών Ρομά στο σχολείο. Η μη φοίτηση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, ώστε οι έφηβοι Ρομά να αποκτήσουν επαγγελματική κατάρτιση σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας για εξειδικευμένο προσωπικό καθώς και η εξεύρεση αυτόνομων εναλλακτικών πιο επικερδών δραστηριοτήτων εκ μέρους τους, έχει ως αποτέλεσμα να παραμένουν πίσω από τον ρυθμό των κοινωνικών αλλαγών και να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες να οικοδομήσουν επιτυχώς τη ζωή τους.
Τα παιδιά από οικογένειες Ρομά στο πεδίο του δημόσιου, κοινωνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος προσλαμβάνονται ως μία κοινωνικο-πολιτισμική ομάδα, που απλώς την «ανέχονται». Πολλά παιδιά ρομικής προέλευσης δεν φοιτούν στην προσχολική εκπαίδευση και εγγράφονται απευθείας στο δημοτικό σχολείο. Αποτελούσε ιδιάζουσα περίπτωση να βρεθούν παιδιά Ρομά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όμως αυτό έχει αρχίσει να αλλάζει.
Η ανισότητα αυτή, αφενός, επηρεάζεται από δομικούς παράγοντες, αφετέρου, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο επιμέρους ατομικά προβλήματα, προσανατολισμοί και διαθέσεις. Οι αιτίες είναι αλληλένδετες και ενισχύονται εν μέρει αμοιβαία. Η δυσμενής συμπερίληψη στις εκπαιδευτικές δομές και η αυξημένη διακινδύνευση αποτυχίας στο σχολείο αφορούν κυρίως τα παιδιά των Ρομά, τα οποία:
- άρχισαν να φοιτούν στο σχολείο σε ηλικία μεγαλύτερη των 10 ετών και στο παρελθόν δεν είχαν καμία σχολική εκπαίδευση,
- έχουν γονείς που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις βασικές κοινωνικές ανάγκες,
- στιγματίζονται, επειδή στεγάζονται σε καταυλισμούς ή ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, χωρίς τρεχούμενο νερό, αποχέτευση, ρεύμα και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες,
- προέρχονται από μεγάλες οικογένειες ή από μονογονεϊκές μητέρες, από γονείς που δεν έχουν καμία ή ελλιπή εκπαίδευση, από οικογένειες με προβλήματα ή που αλλάζουν τόπο διαμονής.
Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τις εξελίξεις γιατί κανείς δεν φροντίζει για την εκπαίδευσή τους στις νέες προκλήσεις, τις νέες τεχνολογίες, με αποτέλεσμα τα επαγγέλματα με τα οποία ζούσαν να πέφτουν σε αχρηστία ή σε μειωμένη ζήτηση (πχ γυρολόγος την εποχή του e-shop, σιδεράς, παλιατζής, γανωτής κτλ. Ο συχνός αποκλεισμός τους από την αγορά εργασίας έχει αλυσιδωτές επιδράσεις στη ζωή τους συνολικά, δεδομένου ότι δεν τους καταδικάζει μόνο στη φτώχεια αλλά τους ωθεί ολοένα και περισσότερο στην παραβατικότητα και μάλιστα στη διακίνηση ναρκωτικών. Το αποτέλεσμα είναι η δραματική χειροτέρευση της υγείας τους αλλά και της σχέσης τους με τους υπόλοιπους Έλληνες και τις αρχές.
Το κράτος οφείλει, να αναλάβει τις ευθύνες του λύνοντας τα τεράστια προβλήματα των Ρομά πολιτών και ευαισθητοποιώντας την κοινωνία.
Τα αιτήματα-προτάσεις των Πράσινων είναι:
- Εξασφάλιση αξιοπρεπούς και κατάλληλης στέγης για τους Ρομά που διαβιούν σε ακατάλληλες συνθήκες, μέσα από εκτεταμένα στεγαστικά προγράμματα του ΟΕΚ. Μετεγκατάσταση σε χώρους παρακείμενους του οικισμού τους, σε συνεννόηση μαζί τους και με παρακολούθηση τουλάχιστον για 5 έτη της μετεγκατάστασης με ολιστικό πρόγραμμα, που περιλαμβάνει εργασιακό σύμβουλο, κοινωνιολόγο, παιδαγωγό κτλ. Στήριξη της μετεγκατάστασης σε εγκαταλειμμένα χωριά, με δημιουργία οικοκοινοτήτων.
- Νομοθετική ρύθμιση για ρητή συμμόρφωση της Πολιτείας προς διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας σχετικά με απαγόρευση μετεγκατάστασης ή έξωσης καταυλισμών Ρομά, αν δεν έχει προηγουμένως βρεθεί κατάλληλος νέος τόπος.
- Απονομή της τελικής αποφασιστικής αρμοδιότητας και ευθύνης για την ίδρυση προσωρινού καταυλισμού Ρομά στο Υπουργείο Εσωτερικών (αν δεν επιτευχθεί συναίνεση στις διαδικασίες διαβούλευσης με Νομαρχίες ή Δήμους), ώστε να παρακάμπτονται τοπικές αντιδράσεις που οδηγούν σε ρατσιστικούς αποκλεισμούς.
- Υποχρέωση της Πολιτείας για παροχή συστήματος ηλεκτροδότησης, υδροδότησης και αποκομιδής απορριμμάτων σε προσωρινούς καταυλισμούς Ρομά, ασχέτως του νομικού καθεστώτος της γης, των κτισμάτων, κλπ (με παράλληλη νόμιμη αποζημίωση εκ μέρους της πολιτείας σε ενδεχόμενους ιδιοκτήτες).
- Ελεύθερη επιλογή από Ρομά του τόπου νόμιμης κατοικίας τους και υποχρέωση των Δήμων να κάνουν δεκτές τις σχετικές αιτήσεις, με πρόβλεψη ποινικών κυρώσεων κατά των Δημάρχων που αρνούνται την εγγραφή Ρομά στα δημοτολόγια.
- Λήψη μέτρων για τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας του πληθυσμού αυτού, που χειροτερεύει δραματικά. Για τη βελτίωση της πρόσβασης των Ρομά στις υπηρεσίες Υγείας και Υγιεινής είναι αναγκαία τρία βασικά βήματα που οδηγούν στην επίλυση πολλών προβλημάτων που σχετίζονται με την υγεία: α) το ατομικό βιβλιάριο υγείας, β) ο οικογενειακός γιατρός και γ) ο οικογενειακός παιδίατρος. Χρειάζεται αναβάθμιση και διεύρυνση των ιατροκοινωνικών κέντρων που λειτουργούν για Ρομά, με στόχο την εξασφάλιση παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Είναι σημαντικό να αποδοθεί ευρύτερος ρόλος προγραμματισμού και συντονισμού σε αυτές τις μονάδες, ώστε να εξασφαλίζεται η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, με έναν τρόπο που θα βασίζεται στην κλίμακα της κοινότητας. Επίσης, οι δομές υποστήριξης κάθε είδους (Δημοτικά Συμβουλευτικά Κέντρα – Ιατροκοινωνικά Κέντρα – Κέντρα Υγείας – Περιφερειακές Δ/νσεις Υγείας) θα πρέπει να αναλάβουν επείγουσα δράση που να αποσκοπεί: α) σε θέματα πληθυσμιακής υγιεινής και κοινωνικής υγιεινής, β) την ενημέρωση και εκπαίδευση σε θέματα ατομικής υγιεινής, γ) στην ενημέρωση σε θέματα διατροφής και συντήρησης τροφίμων και δ) στην εκπαίδευση στην παροχή πρώτων βοηθειών.
- Εξάλειψη με νομοθετικά και άλλα μέτρα κάθε διάκρισης σε βάρος όλων των Ρομά.
- Στήριξη των συνεργατικών επιχειρήσεων με μέλη Ρομά, για παροχή υπηρεσιών και προϊόντων σε καταναλωτές απευθείας από συνεργαζόμενους παραγωγούς.
- Εξασφάλιση και διευκόλυνση με κάθε τρόπο της πρόσβασης των Ρομά στην εκπαίδευση, ώστε να γεφυρωθεί άμεσα η απόσταση που χωρίζει τα τσιγγανόπαιδα με τους υπόλοιπους μαθητές. Συντονισμένες προσπάθειες για ένταξη των Ρομά στην εκπαιδευτική διαδικασία, με κίνητρα αφενός στους εκπαιδευτικούς για να παραμείνουν για εύλογο διάστημα στα σχολεία που έχουν τσιγγανάκια στις τάξεις τους και αφετέρου στους γονείς Ρομά ώστε να διασφαλίζεται η συνέχιση της παραμονής των παιδιών τους στα σχολεία (πχ. κίνητρα στις οικογένειες Ρομά κατά την αποφοίτηση των παιδιών, ώστε να αποθαρρύνεται η διαρροή πριν από τη λήξη του σχολικού έτους, εκπαίδευση ενήλικων Ρομά, που θα λειτουργήσουν ως συνδετικοί κρίκοι μεταξύ της κοινότητας των Ρομά και του σχολείου, υποτροφίες, ίσες ευκαιρίες κλπ).
- Πλήρης απαγόρευση σχολικής γκετοποίησης (δηλαδή διαχωρισμού παιδιών Ρομά από τα υπόλοιπα ή διασποράς τους σε απομακρυσμένα από τον τόπο κατοικίας σχολεία). Παράλληλα, εξειδικεύοντας τα παραπάνω, προτείνεται και η σύσταση ειδικών Κινητών Μονάδων που θα αποτελέσουν προπαρασκευαστικές Δομές Ένταξης των Ρομά στο εκπαιδευτικό περιβάλλον και θα προσεγγίζουν τους καταυλισμούς. Αυτό σημαίνει ότι κατά τις πρωινές ώρες θα παρέχονται προπαρασκευαστικά μαθήματα προσχολικής εκπαίδευσης στα παιδιά των Ρομά ώστε όταν έρθει η ώρα να εγγραφούν κανονικά στο δημοτικό σχολείο να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάλογες μαθησιακές απαιτήσεις, κατά τις απογευματινές ώρες θα παρέχονται μαθήματα ενισχυτικής φροντιστηριακής διδασκαλίας για παιδιά δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου, ενώ κατά τις βραδινές ώρες θα παρέχονται μαθήματα ελληνικών σε ενήλικους Ρομά, τόσο για λόγους καταπολέμησης του αλφαβητισμού που τους μαστίζει όσο και για πρακτικούς λόγους μελλοντικής υποβοήθησης των παιδιών τους.
- Για να ληφθεί υπόψη η κουλτούρα των μαθητών Ρομά, πρέπει ν΄ αλλάξουν τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια καθώς και η μονοπολιτισμική λειτουργία του σχολείου. Ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου, η γλώσσα του σχολείου και οι αξίες που καλλιεργούνται και μεταδίδονται σ’ αυτό δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται στις πολιτισμικές αξίες των τσιγγανοπαίδων. Το σχολείο, ως θεσμός, δεν έχει παράδοση στην κοινωνία των Ρομά. Η μετάδοση των γνώσεων γίνεται μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας προφορικά. Η γραφή και η ανάγνωση ως τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας, τους είναι άγνωστα. Το επίσημο σχολικό σύστημα δεν είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες των Ρομά μαθητών και έτσι τα τσιγγανόπαιδα βρίσκονται σε μια διάσταση προτύπων αξιών – τσιγγάνικου και μη τσιγγάνικου πολιτισμού. Το επίσημο σχολικό σύστημα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες, τη διγλωσσία, τη δεύτερη προφορική γλώσσα, τη φτώχεια και την αγραμματοσύνη των γονέων κατά την κατάρτιση του αναλυτικού προγράμματος, τη μέθοδο μάθησης, την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, την προετοιμασία των μη τσιγγάνων συμμαθητών τους σε θέματα ρατσισμού και διακρίσεων. Να συμπεριληφθεί ο τσιγγάνος στην ελληνική ιστορία για να δομήσει μια ταυτότητα.
- Ριζική επίλυση των αστικοδημοτικών εκκρεμοτήτων των Ρομά. Προτείνουμε να διευρυνθεί το περιεχόμενο των υπηρεσιών που παρέχουν τα υπάρχοντα ιατρο-κοινωνικά Κέντρα και να ιδρυθούν πολύ περισσότερα, που να λειτουργούν στον χώρο εγκατάστασης των τσιγγάνων, ώστε μέσω αυτών να βρίσκουν λύση καθημερινά προβλήματα των Ρομά (αναλυτική πληροφόρηση και εξυπηρέτηση για ζητήματα αστικοδημοτικής κατάστασης, προνοιακών παροχών και εκπαίδευσης των παιδιών, τήρηση οικογενειακού αρχείου εγγράφων, κλπ). Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να λάβει μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τσιγγάνων.
- Είσοδος με θετικές δράσεις και ενθάρρυνση για ενεργό συμμετοχή των Ρομά στα κέντρα λήψης αποφάσεων σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο
- Λήψη κατάλληλων μέτρων για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση ολόκληρης της κοινωνίας και ιδιαίτερα των δημοσίων λειτουργών (δικαστών, αστυνομικών, δασκάλων, γιατρών κα), ώστε να μην καταπατούν τα δικαιώματα των Ρομά.
- Αυστηρές κυρώσεις σε ΜΜΕ που διαιωνίζουν τον κοινωνικό ρατσισμό κατά των Ρομά και την περιθωριοποίησή τους.
- Δημιουργία διαύλων επικοινωνίας και μόνιμης και σταθερής διαβούλευσης μεταξύ όλων ανεξαιρέτως των συλλόγων και ομοσπονδιών Ρομά και της Διοίκησης.
- Επιδίωξη σύνδεσης των προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, δια βίου μάθησης κλπ, με την αγορά εργασίας μέσω της ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης πιθανών εργοδοτών. Στα παιδιά έως 18 ετών, που δεν έχουν συμμετάσχει καθόλου στην εκπαιδευτική διαδικασία, πρέπει να δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση (επαγγελματική ή μη) και όχι στην εργασία. Είναι σαφές ότι πρέπει να εφαρμόζονται οι όροι της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που ως χώρα έχουμε υπογράψει.
- Θέσπιση ενιαίου τύπου άδειας εμπορίας προϊόντων (π.χ. σε λαϊκές αγορές) από τους Ρομά, που να ισχύει σε πανελλαδικό επίπεδο, κατ’ εξαίρεση των ρυθμίσεων της υπάρχουσας νομοθεσίας, ώστε να αποφεύγεται η γραφειοκρατική διαδικασία των κατά τόπους αδειοδοτήσεων που συχνά καταλήγει σε αναίρεση της δυνατότητας των Ρομά να ασκήσουν απρόσκοπτα τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες.
