Το συγκρότημα ΕΡΙΑ του Δήμου Ηρωικής Πόλης Νάουσας, στεγάζει το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς και τη μόνιμη έκθεση «Ιστορίας Νήματα. Η βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας στη Νάουσα».
Το πρώην βιομηχανικό συγκρότημα της εταιρείας ΕΡΙΑ και μετέπειτα τμήμα της γνωστής «ΒΕΤΛΑΝΣ», βρίσκεται στο απώτερο ανατολικό άκρο της Αράπιτσας, πάνω στη νότια όχθη του ποταμού, σε άμεση σχέση με τον Πολυχώρο Πολιτισμού Χρήστος Λαναράς, το Γενικό Νοσοκομείο και το Δημοτικό Πάρκο της πόλης, στο κομβικό σημείο του δικτύου των διαδρομών γνωριμίας με τη βιομηχανική κληρονομιά της Νάουσας. Οι εγκαταστάσεις του αγοράστηκαν και δωρήθηκαν στον Δήμο Νάουσας το 2000 από τον Χρήστο Λαναρά.
Αρχικά, στεγαζόταν το εργοστάσιο της ομόρρυθμης εταιρείας «Χατζηλάζαρος, Αγγελάκης & Σία» η οποία συστάθηκε το 1907 με πρωτοβουλία του Αθανασίου Μακρή που διετέλεσε γενικός διευθυντής του εργοστασίου. Αρχικοί εταίροι ήταν άνδρες με σημαντική επιχειρηματική δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη, ο Περικλής Χατζηλάζαρος, ο Δημοσθένης Αγγελάκης, ο Κωσταντίνος Χονδροδήμος και τα αδέρφια Ιωάννης και Κωνσταντίνος Λαμνίδης στο οικόπεδο των οποίων κτίστηκε και το εργοστάσιο.
Το 1922 η εταιρεία διαλύθηκε και αντικαταστάθηκε από την ΕΡΙΑ, Νέα Ανώνυμος Ελληνική Υφαντουργική Εταιρεία Ναούσης. Η ακμή που γνώρισε η επιχείρηση οφειλόταν κατά μεγάλο ποσοστό στο γεγονός ότι από την αρχή της λειτουργίας της παρήγαγε χακί ύφασμα για τον οθωμανικό και στη συνέχεια για τον ελληνικό στρατό.
Ωστόσο, το 1926 ξεκίνησε η πτώση της εταιρείας με αποτέλεσμα τον Ιούνιο του 1933 η τότε διοίκηση να αναγκαστεί να διακόψει της λειτουργία του εργοστασίου και να το υπενοικιάσει σε τρίτους.
Τον Μάρτιο του 1938 η εταιρεία διέκοψε οριστικά τις εργασίες της και απέλυσε το σύνολο του προσωπικού της. Από το 1938 μέχρι και το τέλος του πολέμου το εργοστάσιο παρέμεινε κλειστό, ενώ κατά τον Εμφύλιο το 1949, οι μονάδες του καταστράφηκαν.
Παρότι μεταπολεμικά κάποιοι από τους μετόχους προσπάθησαν να επαναλειτουργήσουν το εργοστάσιο με την ενίσχυση και του Σχεδίου Μάρσαλ,το 1960 η εταιρεία εξαγοράστηκε από την ΒΕΤΛΑΝΣ ΝΑΟΥΣΑ Α.Ε. των Γρηγόρη και Γιάννη Λαναρά και Πέτρου Καράτζια.
Από τότε και σχεδόν για τρεις δεκαετίες το εργοστάσιο της ΒΕΤΛΑΝΣ παρήγαγε τις περίφημες κουβέρτες «Βέτλανς Νάουσα», με το κτίριο του πρώην ΕΡΙΑ να αποτελεί τα βαφεία της επιχείρησης.
Το κτίριο του εργοστασίου της Εταιρείας Χατζηλάζαρος, Αγγελάκης & Σία σχεδίασε ο Ξενοφώντας Παιονίδης, ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες του νεοκλασικισμού με πλούσιο έργο στη Θεσσαλονίκη. Τα θεμέλια μπήκαν το 1908.
Το κτίριο του εργοστασίου, παρέπεμπε σε αντίστοιχα βιομηχανικά κτίρια της Ευρώπης, καθώς και της Ερμούπολης, του Πειραιά, της Αθήνας και της Έδεσσας.
Σήμερα από το αρχικό εργοστάσιο σώζονται μόνο οι λίθινοι περιμετρικοί τοίχοι οι οποίοι εντάχθηκαν λειτουργικά στο σύγχρονο κτίριο, το κτίριο του λεβητοστασίου με τον εξοπλισμό του και η μεγάλη καμινάδα. Τα δύο τελευταία έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία.
Η αποκατάσταση και επανάχρηση του εργοστασίου του ΕΡΙΑαπό τον Δήμο Ηρωικής Πόλης Νάουσας ξεκινά τον Νοέμβριο του 2009 με την Μελέτη Αποκατάστασης και την Οριστική Αρχιτεκτονική Μελέτη του συγκροτήματος. Ακολουθεί το 2012 η διαδικασία εξεύρεσης συλλογής αντικειμένων μέσα από επιτόπια έρευνα και η διενέργεια προφορικών συνεντεύξεων από πληροφορητές της πόλης, καθώς και η καταγραφή και τεκμηρίωση του υλικού που συγκεντρώθηκε. Πρόκειται κυρίως για έγγραφα, φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα καθώς και μηχανήματα και όργανα μέτρησης που βρέθηκαν μέσα στα ερειπωμένα εργοστάσια ή δωρήθηκαν από πολίτες της πόλης και τους τωρινούς ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων.
Το 2015 πραγματοποιείται η Μουσειολογική και η Αρχιτεκτονική-μουσειολογική μελέτη για τον σχεδιασμό της έκθεσης «Ιστορίας Νήματα. Η βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας στη Νάουσα» της οποίας η υλοποίηση ολοκληρώνεται το 2021. Η έκθεση παρουσιάζει τη βιομηχανική ιστορία της κλωστοϋφαντουργίας της πόλης ενταγμένη κατά το δυνατόν στα ιστορικά, οικονομικά και κοινωνικά της συμφραζόμενα.
Αναδεικνύει όλα τα σχετικά μνημεία βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης, δηλαδή όλα τα εργοστάσια-πρώην επιχειρήσεις, παρουσιάζοντας παράλληλα τις παραγωγικές διαδικασίες, τον ρόλο και τη λειτουργία των μηχανών και την οργάνωση της εργασίας. Επίσης δίνει έμφαση στην υδροκίνηση, τη βασική πηγή ενέργειας της προβιομηχανικής και βιομηχανικής εποχής για την πόλη και φέρνει στο προσκήνιο τις ιστορίες των ανθρώπων της βιομηχανίας, εργατών, υπαλλήλων και βιομηχάνων.
Το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας-ΕΡΙΑ ευελπιστεί να γίνει ένας μοχλός προώθησης του αυτοσεβασμού της περιοχής και των κατοίκων της, μέσα από την αναγνώριση της αξίας της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου και της σημασίας της στη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας. Αποτελεί, επίσης, την αφορμή για τη συγκέντρωσηνέωνυλικώντεκμηρίωνκαιπροφορικώνμαρτυριώνγιατηνπληρέστερη,διεπιστημονική καταγραφή και μελέτη της κλωστοϋφαντουργίας της πόλης.
Το ΕΡΙΑ δύναται, παράλληλα, να καταστεί ένας ζωντανός οργανισμός στην πόλη, ένας χώρος με πολύπλευρη δραστηριότητα και «ανοιχτές πόρτες», ένας χώρος ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και αναψυχής μέσα από τη διοργάνωση πλήθους εκδηλώσεων, όπως φεστιβάλ, παράλληλες εκδηλώσεις, προβολές ταινιών, διαλέξεις, ημερίδες, εκπαιδευτικές δράσεις κ.τ.λ.
Εισήγηση Δημάρχου Νάουσας Νικόλα Καρανικόλα στη συνέντευξη Τύπου ενόψει των εγκαινίων του Κέντρου Βιομηχανικής Κληρονομιάς – ΕΡΙΑ (Σάββατο 18 Σεπτεμβρίου):
«Η έκθεση του Κέντρου Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας – ΕΡΙΑ ως κεντρική ιδέα της έχει την ανάδειξη των υλικών καταλοίπων που σώθηκαν μέσα από τα σύγχρονα ερείπια των βιομηχανικών κελυφών, όπως ακριβώς τα ανέσυρε μέσα από τα κελύφη αυτά η επιτόπια έρευνα.
Τα αντικείμενα αναδεικνύονται ως υλική υπόσταση και ταυτόχρονα αποκτούν φωνή για να αφηγηθούν όσες ιστορίες προκύπτουν, ενταγμένα στα συμφραζόμενά τους. Πρόκειται για μία έκθεση εμπεριστατωμένη και εκπαιδευτική ώστε να παρέχει στον επισκέπτη τις πληροφορίες που πρέπει να λάβει σε νοηματικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο.
Τα αντικείμενα, ελάχιστα σε σχέση με των όγκο των αντικειμένων που κατέκλυζαν κάποτε την βιομηχανία της πόλης, αναδεικνύονται μουσειολογικά σε ρόλο «πρωταγωνιστών» της ιστορίας που υφαίνεται μέσα στην έκθεση γύρω από αυτά.
Στην έκθεση συνυφαίνονται δύο αφηγηματικοί άξονες, ο ένας εκ των οποίων αναδεικνύει πτυχές της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης ως τον Μεσοπόλεμο και ο άλλος τις πρόσφατες μνήμες των ανθρώπων της. Με αυτόν τον τρόπο τα νοήματα που διαμορφώνονται, άλλοτε αλληλοσυμπληρώνονται και άλλοτε αντιπαρατίθενται, καθώς οι εποχές επέφεραν σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία, τα ήθη και τις συνθήκες εργασίας.
Η έκθεση είναι κατά βάση ανθρωποκεντρική και επιχειρεί να ανασυγκροτήσει τη συλλογική μνήμη, με όσες δυσκολίες αυτό μπορεί να εμπεριέχει στην περίπτωση μιας τόσο πρόσφατης και συχνά επώδυνης ιστορίας. Δεν υπάρχει, εξάλλου, μια μνήμη αλλά πολλές, όσες και όλοι εμείς, και η ιστορία συντίθεται από πολλές μικροϊστορίες. Το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας – ΕΡΙΑ ευελπιστεί να γίνει ένας μοχλός προώθησης του αυτοσεβασμού της περιοχής και των κατοίκων της, μέσα από την αναγνώριση της αξίας της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου και της σημασίας της στη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας. Αποτελεί, επίσης, την αφορμή για τη συγκέντρωση νέων υλικών τεκμηρίων και προφορικών μαρτυριών για την πληρέστερη, διεπιστημονική καταγραφή και μελέτη της κλωστοϋφαντουργίας της πόλης.
Έχει τη δυναμική να μετατραπεί σε έναν «πυρήνα» γνώσης, εκπαίδευσης και έρευνας πάνω σε θέματα βιομηχανικής κληρονομιάς, ένα τοπόσημο για την πόλη, που θα τοποθετήσει τη Νάουσα στον σύγχρονο πολιτισμικό – βιομηχανικό χάρτη και σε ένα δίκτυο μουσείων βιομηχανικής κληρονομιάς ανά την Ελλάδα. Το ΕΡΙΑ δύναται, παράλληλα, να καταστεί ένας ζωντανός οργανισμός στην πόλη, ένας χώρος με πολύπλευρη δραστηριότητα και «ανοιχτές πόρτες», ένας χώρος ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και αναψυχής μέσα από τη διοργάνωση πλήθους εκδηλώσεων, όπως φεστιβάλ, παράλληλες εκδηλώσεις, προβολές ταινιών, διαλέξεις, ημερίδες, εκπαιδευτικές δράσεις κ.α. Σας ευχαριστούμε»
