Απόλυτα ταυτισμένη με τον αγώνα του 1821, η ιερή πόλη του Μεσολογγίου «διηγείται» διαχρονικά τον ρόλο που διαδραμάτισε στον αγώνα της ανεξαρτησίας.
Αρκετά μακρύτερα, αλλά πολύ πιο κοντά στις ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις που έδρευαν στη Μακεδονία, η πόλη της Νάουσας ετοιμαζόταν να βιώσει τη σημαντικότερη καταστροφή μεγάλης και σημαντικής πόλης κατά τη διάρκεια της επανάστασης στη βόρεια Ελλάδα, όπως τη χαρακτηρίζει ο ιστορικός και επιστημονικός συνεργάτης του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας, Δρ. Κωνσταντίνος Παπανικολάου.
«Η καταστροφή της Νάουσας ως ιστορικό γεγονός έχει ιδιαίτερη σημασία και ιδιαίτερη αξία καθώς συχνά γίνεται λόγος για τις καταστροφές άλλων πόλεων από τους Οθωμανούς στη νότια Ελλάδα, όπως στο Μεσολόγγι, ωστόσο μια αντίστοιχη καταστροφή στη βόρεια Ελλάδα, στην Επανάσταση του ‘21 είναι εκείνη που βίωσε η Νάουσα το 1822», εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Παπανικολάου. Και μπορεί μεν, όπως αναφέρει, «ο ιστορικός να αντιμετωπίζει κάθε γεγονός ως κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο, ωστόσο οι συγκρίσεις, τηρουμένων των αναλογιών, βοηθούν τον αναγνώστη και τον κάθε ενδιαφερόμενο για τα θέματα της ιστορίας, να κάνει τους παραλληλισμούς του».
Από την καταστροφή της Νάουσας ξεχωρίζει και η θυσία των Ναουσαίων γυναικών στον ποταμό Αράπιτσα, όπου υπάρχει σήμερα και το γνωστό μνημείο. «Το γεγονός έχει την αξία του γιατί η θυσία είναι κάτι που συγκινεί, είναι μια στιγμή αυτοθυσίας που αποκαλύπτεται σ’ αυτό το αρκετά ευαίσθητο σημείο της ιστορίας», σημειώνει ο κ. Παπανικολάου, επισημαίνοντας πως «δείχνει ακριβώς τη συναίσθηση που είχαν οι γυναίκες ότι σε περίπτωση αιχμαλωσίας τους από τις οθωμανικές δυνάμεις, τακτικές ή άτακτες, η μοίρα τους δεν θα ήταν σίγουρα καλή. Είναι η αίσθηση της τιμής και η απόλυτη πεποίθηση ότι η προάσπιση της τιμής υπερέχει της αξίας της ζωής».
Τα ιστορικά γεγονότα
Εξιστορώντας τα γεγονότα, αναφέρει ότι η επανάσταση στην περιοχή κηρύσσεται τον Φεβρουάριο του 1822, με επικεφαλής τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου Λογοθέτη, πρόκριτο της Νάουσας, ο οποίος αναδεικνύεται σε συντονιστή των επαναστατικών κινήσεων στη δυτική Μακεδονία, στο Βέρμιο τα Πιέρια και τον Όλυμπο, περιοχές ορεινές που ήταν κατάλληλες για την εκδήλωση ενός επαναστατικού κινήματος. Η τετραμελής επιτροπή, στην οποία προήδρευε ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου, συντόνιζε την άμυνα της πόλης, ενώ στρατιωτικός διοικητής αρχηγός αναλαμβάνει ο Αναστάσιος Καρατάσος.
Αυτός είναι ο πατέρας του Τσάμη Καρατάσου, ο οποίος πρωταγωνίστησε στην επανάσταση στη δυτική Μακεδονία το 1854, 30 χρόνια μετά, όταν δηλαδή με αφορμή τον Κριμαϊκό πόλεμο, ξεσπούν εκ νέου επαναστάσεις στην περιοχή αυτή. Το όνομά του φέρει, μάλιστα, κι ένα από τα στρατόπεδα της πόλης της Θεσσαλονίκης, ενώ ο ίδιος φτάνει μέχρι και το βαθμό του υπασπιστή του Όθωνα, του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας. «Ήταν σημαντικός Μακεδόνας αγωνιστής. Γενικότερα οι Καρατασαίοι είναι μια από τις σημαντικές οικογένειες που δίνουν αγωνιστές στη Μακεδονία, όχι μόνο το ‘21 αλλά και στην επανάσταση του ‘54», προσθέτει.
Συνολικά, οι δυνάμεις του Καρατάσου έφτασαν τους 4500 άνδρες που συμμετέχουν στην άμυνα της πόλης, ενώ εκτός πόλης καταλαμβάνουν οχυρές θέσεις ώστε να περιορίσουν τις επιθετικές κινήσεις των Οθωμανών. Μάλιστα, στο μοναστήρι της Δοβράς καταγράφεται και μία μικρή νίκη των δυνάμεων του Καρατάσου εναντίον των Οθωμανών.
Ωστόσο, η κατάσταση αλλάζει άρδην για τους Ναουσαίους, όταν καταφτάνει, με ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, ο πασάς της Θεσσαλονίκης, Μεχμέτ Εμίν, με ενισχύσεις περίπου 20.000 άνδρες. Οι πολιορκημένοι προσπαθούν να σπάσουν τον κλοιό της πόλης ανεπιτυχώς και στις 12 με 13 Απριλίου γίνεται έφοδος. Υπάρχει και μια φήμη για προδοσία της πόλης, ότι κάποιοι δηλαδή πληρώθηκαν και εξαγοράστηκαν για να ανοίξουν την πύλη του Αγίου Γεωργίου ώστε να μπουν από εκεί οθωμανικά στρατεύματα, ωστόσο αυτή η πληροφορία ελέγχεται.
Καταλυτική η είσοδος των Οθωμανών
Η είσοδος των Οθωμανών θα είναι καταλυτική, η αντίσταση που προβάλλουν οι υπερασπιστές της πόλης, μάταιη. Γίνονται κάποιες αψιμαχίες σε διάφορα σημεία, ωστόσο το επίκεντρο της αντίστασης είναι ο πύργος του πρόκριτου Ζαφειράκη, όπου εκεί οχυρώνονται οι τελευταίοι υπερασπιστές, οι οποίοι δίνουν μια τελευταία απέλπιδα μάχη και προβάλλουν ύστατη αντίσταση στους Οθωμανούς, η οποία όμως δεν έχει καλό τέλος.
Όπως είναι αναμενόμενο, οι δυνάμεις των Οθωμανών είναι υπέρτερες και ο πύργος του Ζαφειράκη πέφτει στα χέρια τους. Ο Θεοδοσίου και ο Καρατάσος καταφέρνουν να ξεφύγουν και να φύγουν στην ύπαιθρο χώρα από τη Νάουσα, ωστόσο ο Θεοδοσίου θα σκοτωθεί και αυτός σε κάποιες αψιμαχίες με τον εχθρό. Οι καταστροφές είναι τεράστιες στην πόλη και η θρυλούμενη πτώση των 13 κοριτσιών στον ποταμό του Αραπίτσα μεταφέρει το νόημα της θυσίας, και επιβεβαιώνει ένα αφηγηματικό μοτίβο που επαναλαμβάνεται και στην περίπτωση του Ζαλόγγου και αλλού.
Γιατί δεν τα κατάφεραν
Στο ερώτημα γιατί δεν πέτυχε η προσπάθεια των Ναουσαίων, ο κ. Παπανικολάου αναφέρει ότι «δεν υπήρχαν επαρκείς δυνάμεις από πλευράς Ελλήνων», ενώ σχολιάζει ότι το γεγονός αυτό συνδέεται με το άλλο μεγάλο ερώτημα: γιατί η επανάσταση τελικά δεν εδραιώθηκε στη Μακεδονία σε σχέση με την υπόλοιπη νότια Ελλάδα.
Όπως λέει ο ίδιος, «η απάντηση βρίσκεται πρώτα σε οργανωτικής φύσεως προβλήματα και ζητήματα συντονισμού των κινήσεων. Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι εδρεύουν στην περιοχή της Μακεδονίας ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις. Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε ότι η Κωνσταντινούπολη είναι πολύ πιο κοντά στη Μακεδονία απ’ ό,τι στον Μοριά και τη Ρούμελη. Συνεπώς υπάρχουν ζητούμενα γεωστρατηγικά, γεωπολιτικά, γεωγραφίας, με ένα από τα σημαντικότερα τη γειτνίαση της Μακεδονίας με τα διοικητικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου εδρεύουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις των Οθωμανών».
Το ημερολόγιο του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα για το ‘21
Η καταστροφή της Νάουσας και η θυσία των Ναουσαίων γυναικών στον Αράπιτσα περιλαμβάνονται στο καλαίσθητο ημερολόγιο που εξέδωσε το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα με τίτλο «Αναζητώντας την κληρονομιά του Εικοσιένα στη Μακεδονία του 19ου αιώνα».
«Στόχος του μουσείου αυτή τη χρονιά ήταν να αποτίσουμε ελάχιστο φόρο τιμής στα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του ‘21 και ταυτόχρονα να καλύψουμε και ένα κενό στη μνήμη που αφορά στον αγώνα εδώ, στη Μακεδονία» τονίζει ο κ. Παπανικολάου.
Υπογραμμίζει δε, με έμφαση, ότι ενώ «γνωρίζουμε όλοι τον Καραϊσκάκη και τον Κολοκοτρώνη, πολύ συχνά τα παιδιά, ακόμη και από σχολεία της Μακεδονίας, αγνοούν την ύπαρξη του Εμμανουήλ Παππά, του Καπετάν Χάψα, αγνοούν τη μάχη στα Βασιλικά, αγνοούν τον ρόλο Μακεδόνων αγωνιστών, όπως ο Γεώργιος Λασσάνης ή ο Φαρμάκης από τη Βλάστη της Κοζάνης».
Στο πλαίσιο αυτό, το Μουσείο προσπάθησε να καταγράψει πώς περνάει η επαναστατική σκυτάλη από τον Εμμανουήλ Παππά σε αγωνιστές του 1854, σε επαναστάτες του 1878 ή του 1896, από τη μία γενιά Μακεδόνων στην άλλη, με αποκορύφωμα τον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται, τέλος, στον κοινοτικό βίο στη Μακεδονία, τις κοινότητες που άκμασαν, τη λειτουργία σημαντικών πνευματικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, με σημαντική παρουσία στα καλλιτεχνικά δρώμενα. «Αυτή η επαναστατική παρακαταθήκη του ‘21 παραμένει ζωντανή μέσα από ποικίλες εκδηλώσεις του καθημερινού βίου και μέσα από τα επαναστατικά κινήματα της Μακεδονίας του 19ου αιώνα», προσθέτει με νόημα.
*Επισυνάπτεται η φωτογραφία του εξωφύλλου του ημερολογίου του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας, την οποία παραχώρησε το Μουσείο στο ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΑΠΕ-ΜΠΕ
