«Το δε την πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμόν εστίν ουτ’ άλλου των κατοικούντων εν αυτή, κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών» (Απάντηση του Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου στον Μωάμεθ Β’)
Η ηρωοποίηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ξεκινά από την εποχή της Τουρκοκρατίας, σε μια εποχή με πολλά δυνατά συμφραζόμενα, και κυρίως μέσα στα συμφραζόμενα της Τρίτης Ρώμης, δηλαδή σε μια προοπτική αναβίωσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέσω Μόσχας και ρωσικής ορθοδοξίας. Δεν ήταν δυνατόν, από την άλλη μεριά, σε έναν πολιτισμό, στον οποίο οι μύθοι των παλαιών βασιλιάδων είχαν μεγάλη σημασία, να μην αξιοποιηθεί από τη λαϊκή φαντασία, που τροφοδοτούσαν κυρίως οι μοναχοί, ο θάνατος ενός αυτοκράτορα στα τείχη της πιο γοητευτικής πόλης του Μεσαιωνικού κόσμου, επικεφαλής της παλιάς αυτοκρατορίας.
Η λαϊκή παράδοση, βρίθει από θρύλους και δοξασίες, σύμφωνα με τις οποίες η Άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν «θέλημα Θεού», αλλά σύμφωνα με τους ιστορικούς, η πτώση της Κωνσταντινούπολης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η οποία διήρκεσε για περίπου χίλια εκατό χρόνια, ήταν θέμα χρόνου, καθώς τότε το Βυζάντιο βρισκόταν σε πλήρη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική παρακμή και ήταν η σκιά της άλλοτε πανίσχυρης Αυτοκρατορίας.
Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς
Ο μύθος του ήταν πολύ διαδεδομένος κατά το Μεσαίωνα και αποτελούσε στοιχείο του μεσσιανισμού του, της επιστροφής δηλαδή στο παρελθόν, που θεωρούνταν πάντα καλύτερο. Είναι πολύ φυσικό όσο διατηρούνταν η ιδέα μιας επιστροφής της Ρώμης να γεννιούνται μύθοι και ιδέες αναβίωσης.
Ο θρύλος της Κερκόπορτας
Στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στο Παλάτι του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου υπήρχε μια μικρή πόρτα. Η μισή ήταν κάτω από το επίπεδο του εδάφους και λεγόταν Κερκόπορτα ή πύλη του κίρκου, επειδή οδηγούσε σε ένα ιπποδρόμιο (circus) έξω από τα τείχη. Κατά την παράδοση, από αυτήν εισήλθαν πιθανόν από εσωτερική προδοσία στην Πόλη οι γενίτσαροι κατά τη μεγάλη έφοδο στις 29 Μαΐου 1453, διασπώντας έτσι την άμυνα των πολιορκούμενων και προκαλώντας την Άλωση.
Ας δούμε όμως, τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης με χρονολογική κατάταξη:
Α. Η φθορά που δημιούργησε στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το σχίσμα των Εκκλησιών, διασπώντας τη συνοχή της, και ενισχύοντας ανεξάρτητες και πολιτισμικά ξένες δυνάμεις, όπως οι Φράγκοι, που για αιώνες υπέσκαπταν την ισχύ του Δυτικού (και κατά συνέπεια και του Ανατολικού) Ρωμαϊκού κράτους. Ήταν μια φθορά αργή και σταθερή, που έφθασε στην κορύφωσή της με τα γεγονότα της πτώσης
Β. Η καταστροφή της πόλης από την 4η Σταυροφορία το 1204, απογύμνωσε την πρωτεύουσα του κράτους από τον πλούτο και την οικονομική ισχύ της, και ρήμαξε τους κατοίκους της. Στην πραγματικότητα, η πτώση της έγινε τότε. Οι δυόμισι αιώνες που πέρασαν, απλώς τη συντήρησαν από τον αφανισμό. Η καταστροφή της από τους Σταυροφόρους, της στέρησε τη δυνατότητα να αντιδράσει και να σταθεί απέναντι στον επόμενο κίνδυνο που εμφανίστηκε, στους Οθωμανούς.
Γ. Η διαρκής επέκταση των Οθωμανών, από τον 13ο αιώνα, που βρήκαν την πόλη λεηλατημένη και ανίσχυρη, συνέχισε να αφαιρεί εδάφη και δύναμη στην αυτοκρατορία. Διαρκώς ως την τελική της πτώση τον 15ο αιώνα, κατέτρωγαν και λιγόστευαν τα εδάφη της, στερώντας την όλο και περισσότερο από τη δυνατότητα να αντιδράσει. Το ίδιο φυσικά έκαναν και οι Δυτικοί από την άλλη μεριά. Οι Οθωμανοί με τη διαρκή φθορά που της δημιουργούσαν, έκαναν το τέλος της μη αναστρέψιμο.
Δ. Ο διαμελισμός της απομένουσας αυτοκρατορίας σε μικρά δεσποτάτα, μείωναν την εναπομείνασα ισχύ της αυτοκρατορίας.
Ε. Ο 14ος αιώνας! Αυτό συνήθως λησμονιέται. Ο προηγούμενος αιώνας από αυτόν της Άλωσης, Ήταν ο χειρότερος αιώνας της ανθρώπινης ιστορίας από κάθε άποψη. Κατά τον 14ο αιώνα, ο παγκόσμιος πληθυσμός μειώθηκε κατά 30%, κυρίως από τη Βουβωνική Πανώλη. Η ασθένεια αυτή, αφού σάρωσε την Ασία, χτύπησε την Ευρώπη προς το τέλος του 1347. Η σακατεμένη αυτοκρατορία από τους Φράγκους και από τους Οθωμανούς, δεν είχε δυνάμεις να αντέξει όσο άλλες περιοχές. Αμέσως μετά από τη Βουβωνική Πανώλη (τον Μαύρο Θάνατο) όπως τον ονόμαζαν, ήρθε ο μεγάλος σεισμός του 14ου αιώνα, που γκρέμισε την πόλη σε ερείπια. Και η Κωνσταντινούπολη δεν έμεινε έξω από τη συμφορά. Αλλά δεν είχε πλέον και δυνάμεις να αντιμετωπίσει αυτές τις καταστροφές.
ΣΤ. Τα μυστήρια της Αγίας Σοφίας εκπλήσσουν και ταράζουν τους Τούρκους. Μεγάλη αίσθηση για άλλη μια φορά προκάλεσαν στην Τουρκία τα πρόσφατα συμπεράσματα διεθνούς ομάδας καθηγητών στην οποία μετείχαν και Έλληνες όπως και Τούρκοι καθηγητές του πανεπιστημίου Μπογατζισί της Κωνσταντινούπολης, για τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας και για τον «μυστήριο», όπως χαρακτηρίστηκε, τρόπο κατασκευής του. Το θέμα των εργασιών ήταν η αρχιτεκτονική και στατική δομή του κτίσματος, το οποίο άντεξε επί τόσους αιώνες στους αμέτρητους καταστρεπτικούς σεισμούς, ενώ άλλα μεγάλα σύγχρονα κτίρια της Πόλης υπέστησαν σοβαρότατες ζημιές.
Όλες αυτές οι αναφορές με αφορμή την μαύρη επέτειο της Άλωσης, σε τέσσερις ημέρες.
