«Η περιφρόνησή μας για την Φύση και η έλλειψη σεβασμού για τα ζώα με τα οποία θα έπρεπε να μοιραζόμαστε τον πλανήτη».
Είτε προέρχεται από τις νυχτερίδες, είτε πέρασε στον άνθρωπο μέσω του παγκολίνου ως ξενιστή, ο κορονοϊός που ανέτρεψε την ζωή στον πλανήτη προέρχεται από το ζωικό βασίλειο, αυτό είναι βέβαιο.
Αλλά, η μεταφορά του στον άνθρωπο οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες και, εάν δεν αλλάξει τίποτε, θα ακολουθήσουν και άλλοι. Οι ζωονόσοι, όπως ονομάζονται οι ασθένειες ή μολύνσεις που μεταφέρονται από τα ζώα στους ανθρώπους δεν είναι και κάτι καινούργιο. Φυματίωση, λύσσα, τοξοπλάσμωση, ελονοσία…Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, το 60% των μολύνσεων στον άνθρωπο προέρχεται από τα ζώα. Ο αριθμός αυξάνεται στο 75% αν περιληφθούν «νέες» ασθένειες όπως ο Εμπολα, το AIDS, οι διάφορες γρίππες των πτηνών, οι άλλοι ιοί, SARS, Zika…
«Η εμφάνιση νόσων που προέρχονται από τα ζώα συνδέεται συχνά με περιβαλλοντικές αλλαγές», που «συνήθως συνδέονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, από την αλλαγή της χρήσης της γης μέχρι την κλιματική αλλαγή», ανέφερε σε έκθεσή του του 2016 το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (PNUE). «Με δεδομένη την αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και την όλο και πιο εντατική εκμετάλλευση των πόρων του πλανήτη, η καταστροφή όλων και περισσότερων οικοσυστημάτων πολλαπλασιάζει τις επαφές» ανάμεσα στα είδη, λέει η Gwenaël Vourc’h, υποδιευθύντρια της μονάδας Κτηνιατρικής Επιδημιολογίας του INRAE, γαλλικού ερευνητικού ινστιτούτου.
Αιτία, η αποψίλωση των δασών για να γίνει χώρος για την καλλιέργεια της γης, η εντατική κτηρονοτροφία, όπου τα ζώα μπορούν να γίνουν η γέφυρα προς τον άνθρωπο (κυρίως με την ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην αγροτική βιομηχανία), η αστικοποίηση και η κατάτμηση των οικοσυστημάτων, που ανατρέπουν την ισορροπία ανάμεσα στα είδη. Και αυτά, χωρίς να υπολογίζεται η υπερθέρμανση του πλανήτη που μπορεί να οδηγήσει είδη του ζωικού βασιλείου, φορείς νόσων, σε περιοχές όπου δεν ζούσαν προηγουμένως.
Ανευ προηγουμένου «Η διαδικασία που οδηγεί ένα μικρόβιο, έναν ιό, από έναν πληθυσμό σπονδυλωτών – όπως οι νυχτερίδες – μέχρι τον άνθρωπο είναι πολύπλοκη, αλλά προκαλείται από τον άνθρωπο…καθώς οι ανθρώπινες ενέργειες δημιουργούν την ευκαιρία στα μικρόβια να πλησιάσουν τους ανθρώπινους πληθυσμούς», λέει η Anne Larigauderie, εκτελεστική γραμματέας της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας του ΟΗΕ για την Βιοποικιλότητα (IPBES). «Η ταχύτητα της μεταβολής του φυσικού περιβάλλοντος κατά τα τελευταία 50 χρόνια είναι πρωτοφανής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και ο σημαντικότερος παράγοντας αυτή της αλλαγής είναι η μετατροπή της γης», προσθέτει.
Αλλωστε, πέραν της σημερινής πανδημίας, η IPBES εκτιμά ότι οι ζωονόσοι προκαλούν περί τους 700.000 θανάτους ετησίως. Μελέτη αμερικανών ερευνητών, η οποία πραγματοποιήθηκε πριν από την εμφάνιση της σημερινής επιδημίας και δημοσιεύθηκε την περασμένη Τετάρτη, εντοπίζει τα τρωκτικά, τα πρωτεύοντα και τις νυχτερίδες ως φορείς της πλειονότητας των ιών που μεταφέρονται στον άνθρωπο (75,8%). Αλλά και τα οικόσιτα ζώα είναι επίσης φορείς του 50% των ταυτοποιημένων ζωονόσων. Και αν επικεντρώσουμε στα απειλούμενα είδη της άγριας ζωής, η μελέτη δείχνει ότι τα είδη που μεταδίδουν τους περισσότερους ιούς στον άνθρωπο «είναι ακριβώς τα είδη οι πληθυσμοί των οποίων μειώνονται εξαιτίας τη εκμετάλλευσης και της απώλειας των οικοσυστημάτων τους». «Μεταβάλλουμε τη γη…γεγονός που αυξάνει την συχνότητα και την ένταση των επαφών ανάμεσα στον άνθρωπο και την άγρια πανίδα, δημιουργώντας ιδεώδεις συνθήκες για την μετάδοση ιών», λέει η Christine Johnson, της Κτηνιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, επικεφαλής της μελέτης.
«Παγκόσμια τραγωδία» Η τάση δεν θα ανατραπεί, προειδοποιεί η Anne Larigauderie της IPBES, διότι η αλλαγή της χρήσης της γης, «σε συνδυασμό με την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών και των ταξιδιών», θα αυξήσουν την συχνότητα των πανδημιών στο μέλλον. Η απάντηση, κατά συνέπεια, πρέπει να είναι συστημική, σύμφωνα με την Gwenaël Vourc’h: «Πέραν της ad hoc αντιμετώπισης κάθε επιδημίας, πρέπει να σκεφτούμε το μοντέλο μας» και κυρίως, να ξενασκεφτούμε την σχέση μας με τα φυσικά οικοσυστήματα και τον ρόλο του διαδραματίζουν. Η Anne Larigauderie συμφωνεί και κάνει λόγο για μία «δραστική αλλαγή για να βρεθεί λύση σε αυτήν την παγκόσμια τραγωδία», μέσω τoυ περιβαλλοντικού προσανατολισμού των οικονομικών δραστηριοτήτων, από τον χρηματοιπιστωτικό τομέα μέχρι την αλιεία, τις μεταφορές και την ενέργεια.
«Αποτελεσματικές στρατηγικές για τον έλεγχο των περισσότερων παραμελημένων ζωονόσων υπάρχουν ήδη, αλλά το βασικό πρόβλημα είναι η έλειψη επενδύσεων», επεσήμαινε η έκθεση του PNUE του 2016. «Η ακεραιότητα των οικοσυστημάτων αποτελεί την βάση της υγείας και της ανάπτυξης του ανθρώπου». Στα 86 της χρόνια, η Jane Goodall πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της μελετώντας και υπερασπιζόμενη τα ζώα, κυρίως τους χιμπατζήδες της Αφρικής, και ιδιαίτερα της Τανζανίας. «Είχε προβλεφθεί ότι αυτό θα συνέβαινε και θα ξανασυμβεί μέχρι τα πάρουμε το μάθημά μας», προειδοποιεί η βρετανίδα ζωολόγος. Διότι ξέρει ότι οι αιτίες της πανδημίας είναι προφανείς: «η περιφρόνησή μας για την Φύση και η έλλειψη σεβασμού για τα ζώα με τα οποία θα έπρεπε να μοιραζόμαστε τον πλανήτη».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
