«Κύριε Διοικητά της Τράπεζας της Ελλάδος, κ. Διοικητά της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, κ. Υπουργοί, κ. Εκπρόσωποι των Κομμάτων, κ. Υπουργέ Ψηφιακής Διακυβέρνησης, δεν μπορώ να μην σχολιάσω το γεγονός ότι το βήμα από το οποίο μιλάω, μοιάζει πάρα πολύ με ιπτάμενο δίσκο, ίσως είναι απομεινάρι της διαστημικής πολιτικής της προηγούμενης ηγεσίας αυτού του Υπουργείου.
Αντί εισαγωγής, θέλω να θυμίσω μία παλιά ιστορία: Σε μια μικρή επαρχιακή πόλη βγαίνει η φήμη ότι καταφθάνει υψηλόβαθμος κρατικός αξιωματούχος για να ελέγξει τη δράση των τοπικών αρχών. Οι παράγοντες της περιοχής θορυβούνται και σπεύδουν όπως – όπως να κρύψουν παρανομίες και παραλείψεις. Επιφυλάσσουν, μάλιστα, βασιλική υποδοχή στον επισκέπτη. Αυτός, όμως, τελικά αποδεικνύεται ένας απατεώνας που, απλώς, παρίστανε τον επιθεωρητή. Και αφού απολαύσει και ο ίδιος την διαφθορά, φεύγει λίγο πριν έρθει ο αληθινός αξιωματούχος…
Πρωταγωνιστής, βέβαια, δεν είναι άλλος από τον Επιθεωρητή του Νικολάι Γκόγκολ, που σχολιάζει καυστικά την τσαρική Ρωσία του 19ου αιώνα. Μήπως, όμως, αυτές οι σκηνές μάς θυμίζουν κάτι και από την Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών; Ο «επιθεωρητής», ωστόσο, ήλθε κάποτε και εδώ. Ο πραγματικός επιθεωρητής, όχι ο απατεώνας. Λεγόταν Διεθνής Διαφάνεια και το 2012 κατέταξε τη χώρα μας στην 94η θέση της λίστας κρατών με Διαφθορά.
Έγιναν σημαντικές προσπάθειες και το 2015 πετύχαμε ν’ ανέβουμε στην 58η θέση. Για να ξανακυλήσει, όμως, η Ελλάδα στην 67η θέση, το 2018. Εννέα επίπεδα κάτω, δηλαδή, μέσα σε μόλις 3 χρόνια! Και με βαθμό 45, όταν το 100 αντιπροσωπεύει μία «πολύ καθαρή» χώρα. Επίδοση ντροπιαστική για ευρωπαϊκό κράτος. Αλλά και θλιβερή κληρονομιά μιας κυβέρνησης, που συνεχώς μιλούσε για «ηθικό πλεονέκτημα»…
Η κατάσταση αυτή αποτελεί ουσιαστικά μία εθνική απειλή: Πλήττει την αξιοπιστία της χώρας και αμαυρώνει το φιλότιμο της συντριπτικής πλειοψηφίας των δημοσίων υπαλλήλων. Αποθαρρύνει τις επενδύσεις και οδηγεί σε απώλεια πολύτιμων πόρων. Καταρρακώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την Πολιτεία, την Πολιτική συνολικά. Διαβρώνει τους θεσμούς, τροφοδοτώντας τον λαϊκισμό. Η ανάταξή της, λοιπόν, είναι μια προτεραιότητα που δεν σηκώνει ούτε δισταγμούς, ούτε αναβολές.
Και αυτή η γενική παρατήρηση, δεν μπορεί να αποτελέσει ένα ειδικό άλλοθι: Πράγματι, η γραφειοκρατία που ευνοεί την αδιαφάνεια συνοδεύει το κράτος μας σχεδόν από την ίδρυσή του. Και, στη συνέχεια, ένα πολιτικό σύστημα που συχνά υποτασσόταν στα συμφέροντα ειδικών ομάδων πίεσης, είτε και προσώπων, ευνόησε τη διαφθορά. Όχι μόνο στην κορυφή, αλλά και στη βάση.
Έτσι, αυτή η πληγή απλώθηκε διαχρονικά στην καθημερινή ζωή. Πάντα, όμως, τρεφόταν απ΄ τις ίδιες αδυναμίες: Από την μεσολάβηση του ανθρώπινου παράγοντα σε διαδικασίες που θα μπορούσαν να είχαν τυποποιηθεί. Από την απουσία καθαρών κανόνων και αρχών που θα ελέγχουν με ανεξαρτησία την τήρησή τους. Και, τέλος, από την αδυναμία δημόσιας παρακολούθησης των όσων αποφασίζει και πράττει η Διοίκηση. Καμία κυβέρνηση του παρελθόντος δεν υπήρξε αμέτοχη. Ευθύνες έχουμε όλοι, ο καθένας στο μέτρο του. Η κρίση, τουλάχιστον, θα έπρεπε να μας έχει διδάξει.
Όλα αυτά πρέπει να αλλάξουν. Και θα αλλάξουν! Όχι μόνο γιατί αυτό αποτελεί κυβερνητική απόφαση. Αλλά γιατί η γραφειοκρατία, η αδιαφάνεια, η διαφθορά αποτελούν εθνικά εμπόδια. Φρένα για την ανάπτυξη και παγίδες στο δρόμο της Ελλάδας του 21ου αιώνα.
Κυρίες και κύριοι,
Τα παραπάνω συμπεράσματα συγκροτούν την αφετηρία της προσπάθειάς μας. Από εδώ ξεκινάμε: Από την αποκατάσταση του κύρους της πολιτικής, αλλά και των λειτουργών της, σε κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής. Εξορθολογίζοντας τους μηχανισμούς πρόληψης και καταστολής της διαφθοράς. Και εξοπλίζοντάς τους με τις πρέπουσες αρμοδιότητες, τις κατάλληλες μεθόδους και κυρίως τα πιο σύγχρονα τεχνικά μέσα.
Αναδιατάξαμε, λοιπόν, οργανωτικά το τοπίο του ελέγχου της Διαφάνειας, ιδρύοντας, με το πρώτο νομοσχέδιό μας, την Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Υπό την σκέπη της ενοποιούνται, τώρα, έξι αυτοτελείς και αποσυνδεδεμένες υπηρεσίες, που ωστόσο έχουν συναφές αντικείμενο. Τα μέλη του Συμβουλίου θα επιλέγονται, πλέον, από το ΑΣΕΠ -όπως πρότεινε η αντιπολίτευση και δεχτήκαμε αμέσως. Ενώ επικεφαλής της, πρώτος διοικητής, ανέλαβε ένας εξαίρετος δημόσιος λειτουργός, έμπειρος στην καταπολέμηση της διαφθοράς, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό: Ο Άγγελος Μπίνης. Άγγελε, καλή δύναμη και καλή επιτυχία -και από αυτό το βήμα!
Πρόκειται για μία πολύ σημαντική και πολύ δύσκολη προσπάθεια. Και για πρώτη φορά στην ιστορία της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, μιλάμε για τη δημιουργία μίας Ανεξάρτητης Εθνικής Αρχής Διαφάνειας με καινοτόμες πρωτοβουλίες υπέρ της Διαφάνειας και κατά της Διαφθοράς: Οι βασικοί φορείς Ελέγχου απελευθερώνονται από τον εναγκαλισμό τους με την κυβέρνηση. Έτσι το έργο τους παύει να αποτελεί κομματικό εργαλείο και γίνεται θώρακας της κοινωνίας. Θέλω να σταθώ λίγο σε αυτό. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε αναθέσει τον έλεγχο της διαφθοράς σε μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου. Ελεγκτής και ελεγχόμενος, δηλαδή, το ίδιο πρόσωπο. Η δημιουργία της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας συνιστά μία σημαντικότατη καινοτομία. Θωρακίζει θεσμικά την αντιμετώπιση της διαφοράς και δημιουργεί τις βάσεις να χτιστεί μία τεχνογνωσία η οποία θα μπορέσει σε βάθος χρόνου να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα με αποτελεσματικότητα και κυρίως μακριά από οποιαδήποτε κομματική παρέμβαση.
Οι δράσεις πια, της Εθνικής Αρχής, θα αναπτύσσονται, μεθοδικά και από ένα κοινό κέντρο. Θα πλαισιώνονται και από ιδιωτικούς φορείς -όποτε αυτό είναι απαραίτητο- που θα μπορούν να εισφέρουν την δική τους εξειδίκευση. Και έτσι θα αυξάνεται και η αποτελεσματικότητά τους. Και, τέλος -επιμένω σε αυτό είναι πολύ σημαντικό- ενεργοποιείται ένα μεγάλο πρόγραμμα εκπαίδευσης στελεχών, αλλά και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης.
Ο ίδιος ο πολίτης πια, πρέπει να στέκεται φραγμός στην παρανομία που συμβαίνει δίπλα του. Δεν θα υποκύπτει σε αυτήν. Και δεν πρέπει να διστάζει να την καταγγείλει. Η νέα Αρχή καλείται να αξιοποιήσει στο έπακρο τις δυνατότητες της τεχνολογίας για την ενίσχυση της διαφάνειας και τον περιορισμό της διαφθοράς. Και είμαι σίγουρος ότι η Ημερίδα σας θα συμβάλλει ακριβώς σε αυτό. Γιατί, πράγματι, η τεχνολογία πρωτοστατεί ήδη διεθνώς στον αγώνα για μία ζωή με δίκαιους κανόνες. Πώς; Διευκολύνοντας την ροή και την διασταύρωση των πληροφοριών ώστε αυτές να οδηγούν σε αποφάσεις γρήγορες και έγκυρες. Απλουστεύοντας τις διαδικασίες επαφής του κράτους με τον πολίτη. Ώστε να περιορίζεται η μεσολάβηση υπαλλήλων και το τελικό αποτέλεσμα να εδράζεται σε αντικειμενικά δεδομένα.
Τα όπλα μας εδώ είναι πολλά. Αναφέρθηκε συνοπτικά ο Άγγελος σε κάποια από αυτά, είμαι σίγουρος ότι θα τα συζητήσετε και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εξειδίκευσης κατά τη διάρκεια της ημερίδας.
Blockchain, μπορεί να συντμήσει στο ελάχιστο χρονοβόρες διαδικασίες και να θωρακίσει ορισμένες από τις πιο ευαίσθητες όπως, ας πούμε, τις δημόσιες συμβάσεις. Το crowdsourcing μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Έχουμε πολλά παραδείγματα από επιτυχημένες τέτοιες πρωτοβουλίες, από το εξωτερικό.
Και, βέβαια, περιττεύει να αναφερθώ στον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στις δομές του Δημοσίου, αναλύοντας πια τεράστιους όγκους στοιχείων, κάνοντας διασταυρώσεις και κάνοντας ουσιαστική έρευνα για την αντιμετώπιση κυρίως του οικονομικού εγκλήματος. Και αυτό είναι κάτι το οποίο δεν αργεί πια στη χώρα μας.
Η Μεγάλη Βρετανία έχει ήδη γενικεύσει τη χρήση των big data analytics στη διερεύνηση περιστατικών απάτης. Αποτελέσματα αξιοθαύμαστα, πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο οικονομικά. Ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε στην χώρα μας είναι προφανώς μακρύς. Όμως, επιτέλους, ξεκινήσαμε. Και έχουμε προχωρήσει σε μια σειρά από πρωτοβουλίες, υπό την ηγεσία του Υπουργείου Ψηφιακής Μεταρρύθμισης, όπως η νομοθέτηση της υποχρεωτικής ηλεκτρονικής υποβολής δικογράφων από την 1η Ιανουαρίου 2021. Ώστε κάθε δικαστική απόφαση να μπορεί να παρακολουθείται πια on line. Οι φορολογικές αρχές είναι, πλέον συνδεδεμένες οριζόντια, αλλά και με τις τράπεζες, καθώς επεκτείνονται οι ηλεκτρονικές συναλλαγές. Περιορίζεται, με αυτόν τον τρόπο, το πεδίο του οικονομικού εγκλήματος. Ενώ, σε ένα άλλο επίπεδο, οι Ταυτότητες Νέου Τύπου θα σαρώσουν την θολή γραφειοκρατία σ΄ όλο το φάσμα των επαφών με το κράτος.
Η απλοποίηση των διαδικασιών συμπληρώνεται, επίσης, με μία δέσμη μέτρων που ήδη έχουν ψηφιστεί. Αναφέρω ενδεικτικά και μετά από υπόδειξη του Τεχνικού Επιμελητηρίου: Την μεγάλη καινοτομία του «Ψηφιακού Χάρτη», στον οποίο θα βρίσκονται συγκεντρωμένα όλα τα γεωχωρικά στοιχεία τα οποία χρειάζεται ένας υποψήφιος αγοραστής ενός οικοπέδου. Από χρήσεις γης μέχρι πολεοδομικές πληροφορίες. Ενώ, βέβαια, και το Υπουργείο έχει δεσμευθεί ότι μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2020 θα ξεκινήσει η εφαρμογή της πύλης gov.gr, το πρώτο βήμα για τις επαφές του πολίτη με το κράτος εξ αποστάσεως.
Και βέβαια, ως «ομπρέλα» σε όλα αυτά θα λειτουργεί η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας. Που θα κατατάξει τις κρίσιμες εθνικές υποδομές σε ειδική κατηγορία προστασίας. Αλλά θα επιβλέπει καθημερινά και την τήρηση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την ασφάλεια συστημάτων δικτύων και πληροφοριών.
Κυρίες και κύριοι, μέχρι πρότινος, οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις απέβλεπαν στην καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω της μείωσης του Δημοσίου, της παρακολούθησης των κρατικών δαπανών και της καθιέρωσης τυποποιημένων προτύπων.
Όμως, η 4η Βιομηχανική Επανάσταση αλλάζει την ίδια τη λειτουργία του κράτους. Συνεπώς και τον έλεγχό του. Η τεχνολογία στις ημέρες μας δεν είναι απλά μία «τεχνική» επιλογή. Είναι μία προτεραιότητα – όπως έχω πει πολλές φορές- απολύτως πολιτική! Και μέρος μιας ενιαίας προσπάθειας που θα περιλαμβάνει τολμηρές νομοθετικές πρωτοβουλίες. Αλλά και την πολύπλευρη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Γι’ αυτό, από την πρώτη στιγμή θέλησα να δώσω πολιτική στέγη στην ψηφιακή δράση. Ένα ουσιαστικό και συνεκτικό χαρτοφυλάκιο μετασχηματισμού του κράτους με αιχμή την τεχνολογία. Με στόχο τη διευκόλυνση της ανάπτυξης, τον περιορισμό της διαφθοράς και την εξυπηρέτηση των πολιτών. Ένα υπουργείο που ήταν όχι μόνο προεκλογική μας δέσμευση. Αλλά και προϋπόθεση για να περάσει η χώρα στην νέα εποχή.
Η τεχνολογία προφανώς δεν μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει την Διαφάνεια. Την ίδια στιγμή, άλλωστε, την πρόοδο την εκμεταλλεύεται και το οργανωμένο έγκλημα. Απόδειξη, οι σύγχρονες μορφές μαφίες του «κρυπτοσυναλλάγματος», της κλοπής και εμπορίας των προσωπικών δεδομένων. Με άλλα λόγια και η τεχνολογία μεταβάλλεται σε στίβο σύγκρουσης ανάμεσα στο Δίκαιο και στο Άδικο. Ανάμεσα στα Ατομικά Δικαιώματα και στην παραβίασή τους. Ανάμεσα, τελικά, στην ίδια τη Δημοκρατία και στους πολύμορφους αντιπάλους της.
Ακριβώς γι΄ αυτό, παράλληλα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των υποδομών, τη δημιουργία ισχυρής Ανεξάρτητης Αρχής, ο αγώνας κατά της διαφθοράς προϋποθέτει και ένα πολιτικό περιβάλλον με ελευθερία και δημοκρατικούς κανόνες. Αυτό σε ένα βαθμό αποτυπώθηκε και στο νέο Σύνταγμα, το οποίο ανταποκρίθηκε σε ένα πάγιο αίτημα της κοινωνίας: την ίση μεταχείριση των πολιτικών με τους άλλους πολίτες. Καταργήθηκε, έτσι, η σύντομη αποσβεστική προθεσμία του άρθρου 86 για την παραγραφή πράξεων που τέλεσαν Υπουργοί. Και στο άρθρο 62, διευκρινίστηκε ότι η βουλευτική ασυλία θα αφορά αποκλειστικά, πλέον, τα καθήκοντα των βουλευτών -και όχι αδικήματα του κοινού δικαίου. Οι πολιτικοί θα λογοδοτούν, όπως ο καθένας. Και αυτό είναι ένα πολιτικό μήνυμα για υγεία στην δημόσια ζωή.
Ας μη γελιόμαστε, όμως: Η λιγότερη διαφθορά και η περισσότερη διαφάνεια είναι πρωτίστως ζήτημα νοοτροπίας που καλλιεργείται μόνο μέσα από την επανανομιμοποίηση του κράτους και των μηχανισμών του. Γι’ αυτό είμαι σίγουρος ότι, σύντομα, το πολιτικό παράδειγμα που εκπέμπουμε θα κινητοποιήσει ολόκληρη την κοινωνία. Ο πολίτης πρέπει να εμπιστευθεί και πάλι το κράτος, όταν αντιληφθεί ότι αυτό λειτουργεί στο όνομά του. Όταν παράγει έργο προς όφελος όλων. Θα ανακτήσει τον σεβασμό του στους θεσμούς, όταν διαπιστώσει ότι αυτοί τον υπηρετούν σωστά. Όταν δικαιώνουν τον ρόλο τους ως αρμών της κοινωνίας.
Θα δώσω ένα μικρό παράδειγμα. Η εφαρμογή του Αντικαπνιστικού Νόμου. Θέλω να συγχαρώ την Εθνική Αρχή Διαφάνειας για την υποστήριξη την οποία παρείχε μέσα από ένα εκτεταμένο πλαίσιο ελέγχων για την εφαρμογή αυτής της σημαντικής νομοθεσίας. Όμως μην έχουμε αυταπάτες. Μια τέτοια νομοθεσία δεν μπορεί να εφαρμοστεί μόνο κατασταλτικά. Αυτό το οποίο με χαροποιεί ιδιαίτερα, είναι όταν αγκαλιάζεται πια από τη μεγάλη πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας. Αποτελεί κατά συνέπεια, η εφαρμογή του Αντικαπνιστικού Νόμου, όχι απλά ένα πεδίο άσκησης δημόσιας πολιτικής στον τομέα της Δημόσιας Υγείας, αλλά και μία μεγάλη άσκηση δημοκρατίας. Κατά πόσο η ίδια η κοινωνία μπορεί εθελοντικά να συμμορφωθεί με ένα νόμο, τον οποίον αναγνωρίζει σχεδόν καθολικά ως σωστό. Εκεί ακριβώς αναφέρομαι όταν μιλάω για την πρόοδο της κοινωνίας και σε επίπεδο αντιλήψεων γύρω από τα ζητήματα της νομιμότητας, της διαφθοράς ή και της καταγγελίας παράνομων συμπεριφορών. Κάποτε όταν θα μιλούσαμε γι’ αυτή τη δυνατότητα, θα κινδυνεύαμε να κατηγορηθούμε ότι επιστρέφουμε τη χώρα σ’ ένα παρελθόν το οποίο θέλει να αφήσει πίσω της. Σήμερα, το γεγονός ότι ένας πολίτης κινητοποιείται από μόνος του για την εφαρμογή του νόμου, οργανώνεται μέσα από δίκτυα, κοινωνικές πλατφόρμες και αν χρειαστεί έχει τη δυνατότητα να καταγγείλει και μία παράνομη συμπεριφορά στους κρατικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς το θεωρώ δείγμα υγείας και σημαντικής προόδου της κοινωνίας μας.
Κλείνω, λοιπόν, κυρίες και κύριοι, εκφράζοντας για άλλη μία φορά την αισιοδοξία μου για τις πρωτοβουλίες οι οποίες αναλαμβάνονται στο μέτωπο της καταπολέμησης της διαφθοράς. Έχουμε όλοι μας, όλο το πολιτικό σύστημα πιστεύω, αγαπητέ Άγγελε και αγαπητά στελέχη της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, πολύ υψηλές απαιτήσεις από εσάς. Και είμαστε σίγουροι ότι θα επιτελέσετε το έργο σας με απόλυτο επαγγελματισμό, μακριά από οποιαδήποτε υπόνοια κομματικής παρέμβασης, υπηρετώντας πάντα το Σύνταγμα και τους νόμους και ταγμένοι στην κεντρική σας αποστολή. Που δεν είναι άλλη από το περιορισμό της διαφθοράς και την προαγωγή της διαφάνειας.
Καλή επιτυχία! Καλή δύναμη!».
