Σταυρός, ο φύλαξ πάσης της Οικουμένης
Σταυρός, η ωραιότης της Εκκλησίας
Σταυρός, βασιλέων το κραταίωμα
Σταυρός, πιστών το στήριγμα
Σταυρός, Αγγέλων η δόξα και το δαιμόνων τραύμα
Μια από τις μεγάλες δεσποτικές εορτές των χριστιανών, με την οποία τιμάται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου η διπλή ανεύρεση του Σταυρού πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Ιησούς Χριστός. Στη χώρα μας αυτή την μεγάλη μέρα γιορτάζουν ο Σταύρος και η Σταυρούλα.
Το 326, ένα χρόνο μετά την πρώτη οικουμενική Σύνοδο, η αγία Ελένη πήγε στα Ιεροσόλυμα, να προσκυνήσει τους αγίους τόπους και να ευχαριστήσει το Θεό, για τις νίκες του γιού της και πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Στα Ιεροσόλυμα έκανε μεγάλες ανασκαφές για να βρεθούν οι τόποι της Σταύρωσης και της Ανάστασης στον λόφο του Γολγοθά. Η μετέπειτα Αγία Ελένη οδηγήθηκε στην εύρεση του Τιμίου Σταυρού από ένα αρωματικό φυτό που φύτρωνε στο μέρος εκείνο, τον γνωστό μας βασιλικό. Ύστερα από επίπονες ανασκαφές βρέθηκαν τρεις σταυροί, του Κυρίου και των δύο ληστών. Η αγία Ελένη στα Ιεροσόλυμα οικοδόμησε διάφορους ναούς, όπως στο όρος των Ελαιών και στο σπήλαιο της Βηθλεέμ. Με διαταγή του Κωνσταντίνου ανέλαβε να κτίσει μεγάλο ναό στο λόφο του Γολγοθά, εκεί που σταυρώθηκε ο Ιησούς Χριστός.
Η πιστή βασιλομήτωρ, με δάκρυα στα μάτια παρέδωσε τον Τίμιο Σταυρό στον Πατριάρχη Μακάριο, ο οποίος στις 14 Σεπτεμβρίου του έτους 335 τον ύψωσε στον Γολγοθά και τον τοποθέτησε στον ναό της Αναστάσεως, τον οποίο όπως προαναφέρθηκε είχε ανεγείρει η αγία πάνω από τον Πανάγιο Τάφο και ο οποίος σώζεται ως σήμερα.
Η είδηση διαδόθηκε ταχύτατα σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ. Χιλιάδες πιστών άρχισαν να συρρέουν για να αγγίξουν το τίμιο ξύλο. Επειδή, όμως, συνέβησαν πολλά δυστυχήματα από το συνωστισμό, ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό μέσα στο ναό σε μέρος υψηλό, για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι.
Αυτή, λοιπόν, την ύψωση καθιέρωσαν οι άγιοι Πατέρες της εκκλησίας, να γιορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου, ώστε να μπορέσουμε κι εμείς να υψώσουμε μέσα στις ψυχές μας το Σταυρό της θυσίας υπέρ των ανθρώπων του Κυρίου μας, που αποτελεί το βασικό “όπλον κατά του διαβόλου”. Η Εκκλησία επιτάσσει την ημέρα αυτή αυστηρά νηστεία.
Ο Καθηγητής Ι. Φουντούλης γράφει για τη θέσπιση της γιορτής αυτής:
Οι ιστορικές αρχές της γιορτής χάνονται μέσα στην πολιά αρχαιότητα. Στις 13 Σεπτεμβρίου του έτους 335 έγιναν τα εγκαίνια του μεγάλου ναού της Αναστάσεως, που έκτισε ο Μέγας Κωνσταντίνος στον τόπο της ταφής του Κυρίου. Έκτοτε κατά την επέτειο των Εγκαινίων, μεγάλη πανήγυρις εγίνετο στα Ιεροσόλυμα. Και στα σημερινά μας λειτουργικά βιβλία, την ιδία ημέρα αναγράφεται η μνήμη των Εγκαινίων της Αγίας Χριστού του Θεού ημών Αναστάσεως, και η Ακολουθία της ημέρας αναφέρεται στα Εγκαίνια του Ναού εκείνου. Η εορτή διαρκούσε οκτώ ημέρες. Την δευτέραν ημέρα της εορτής, την 14 Σεπτεμβρίου, κατά την μαρτυρίαν αρμενικού λειτουργικού κειμένου του Ε΄ αιώνος, εγίνετο σύναξις εις τον Γολγοθά και έδειχναν τον Τίμιο Σταυρό σε όλο το εκκλησίασμα. Ο Τίμιος Σταυρός του Χριστού ήταν το σεβασμιώτερο κειμήλιο του ναού της Αναστάσεως και ήταν επόμενο, ειδική πανήγυρις να καθιερωθεί για αυτόν, επί τη ευκαιρία της συρροής του λαού για τον εορτασμό των Εγκαινίων.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για τον Τίμιο Σταυρό
Και τι δεν μας έδωσε ο Σταυρός! Το λόγο για την αθανασία της ψυχής, για την ανάσταση των σωμάτων, για τον απεγκλωβισμό από το παρόν και την ελπίδα για το μέλλον … Αγγέλους έκανε τους ανθρώπους! (Άπαντα, 10:32).
Ο Σταυρός είναι το θέλημα του Πατρός, η δόξα του Μονογενούς, η αγαλλίαση του Πνεύματος, ο κόσμος των αγγέλων, η ασφάλεια της Εκκλησίας, το καύχημα του Παύλου (Άπαντα, 2: 472)
Σήμερα σταυρώνεται ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός και εμείς γιορτάζουμε για να μάθεις, ότι ο Σταυρός είναι γιορτή και πανήγυρη πνευματική. Πριν, ο Σταυρός ήταν συνώνυμος της καταδίκης, αλλά τώρα έγινε αντικείμενο πολύτιμο (Άπαντα, 2: 476).
Ας αναζητήσουμε οι πιστοί καταφύγιο κάτω από τις πτέρυγες του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού. Γιατί ο σταυρός εκτείνεται και στα τέσσερα άκρα, που σημαίνει, ότι ο σταυρωθείς Θεός υπάρχει για όλες τις χώρες και αγκαλιάζει τα πέρατα του κόσμου (Άπαντα, 2:472).
Ο Αδάμ με τη βρώση του ξύλου κατέπεσε, μα ο νέος Αδάμ με το ξύλο του Σταυρού μας εξύψωσε (Άπαντα, 11: 904).
Απολυτίκιο
Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου, νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού Σου, πολίτευμα.
