Αν και ο πόλεμος της ανθρωπότητας κατά του κορωνοϊού δεν έχει τελειώσει, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αρχίζουν σιγά σιγά να εξετάζουν την προοδευτική άρση των περιοριστικών μέτρων για τις κοινωνίες τους (κάποιες μάλιστα την έχουν ήδη ξεκινήσει), με το βλέμμα στη μετά κορωνοϊό εποχή, ακόμα κι αν κανείς δεν μπορεί να είναι 100% βέβαιος πότε αυτή θα έρθει.
Το μόνο σίγουρο είναι πως όλες οι χώρες θα βγουν πληγωμένες από αυτό τον πόλεμο, κοινωνικά και οικονομικά, άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο. Η Ελλάδα ειδικά, προερχόμενη από μία δεκαετή οικονομική κρίση, πρόκειται αναμφίβολα να αντιμετωπίσει μία πολύ δύσκολη επόμενη μέρα. Δεδομένης, ωστόσο, της παρούσας εικόνας της ως κράτος αλλά και ως κοινωνία, τα πράγματα μπορεί να μην είναι και τόσο μαύρα. Από όλη αυτή την ιστορία της πανδημίας, συγκεκριμένα, έχουν προκύψει και καλά νέα για τη χώρα μας και θα τα παρουσιάσουμε παρακάτω. Πρόκειται ουσιαστικά για πέντε λόγους που επιτρέπουν λίγη αισιοδοξία, συν έναν έκτο, ο οποίος υφίσταται μεν, αλλά έχει την ιδιαιτερότητα ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένος μέχρι να περάσει η πανδημία:
- Διεθνής αναγνώριση
Μέχρι πριν δύο χρόνια, η Ελλάδα ήταν ο «άσωτος υιός» της Ευρώπης. Με πρώτο κινούν την παγκόσμια κρίση του 2008, ελληνικές παθογένειες δεκαετιών βγήκαν στην επιφάνεια με διάφορες μορφές, σαν συμπτώματα από βαθιά αρρώστια, για να τις δει όλος ο κόσμος: Λαϊκισμός, διχασμός, ασυνεννοησία, ασυνέπεια, προχειρότητα, ανοργανωσιά και άλλα γνωστά έπληξαν σοβαρά την αξιοπιστία της χώρας. Κι όμως, μέσα σε λίγο καιρό, όλα άλλαξαν. Εδώ και δύο μήνες οι ξένοι ασχολούνται με την Ελλάδα μόνο για καλό, μετά από δύο απανωτές και άνευ προηγουμένου κρίσεις: ελληνοτουρκικά και πανδημία κορωνοϊού. Η ελληνική κυβέρνηση τα αντιμετώπισε και τα δύο με ψυχραιμία, ταχύτητα, αποφασιστικότητα και, ω του θαύματος, μία τεχνοκρατική αντίληψη που, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την πανδημία, έχει αρχίσει να γίνεται case study στο εξωτερικό. Φοβερά πράγματα…! Η διεθνής αναγνώριση της χώρας μας, όμως, δεν είναι απλά ένα παράσημο, ένα απλό «μπράβο» που χάνεται στον αέρα… Έχει και υλικό όφελος, όπως αναλύουμε στην επόμενη παράγραφο…
- Τουρισμός
Η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας είναι ο τουρισμός και καθώς ο κορωνοϊός, μετά τους ανθρώπους, χτυπά περισσότερο αυτόν ακριβώς τον τομέα, η ύφεση που έρχεται στη χώρα μας θα είναι οδυνηρή. Μέσα στην ατυχία της, όμως, η Ελλάδα έχει την «κληρονομιά» της καλής διαχείρισης της πανδημίας και, δεδομένου ότι ο τουρισμός είναι ένα «παιχνίδι» συγκριτικό, όταν θα αρχίσουν να μετακινούνται πάλι οι άνθρωποι διεθνώς, αυτή η κληρονομιά θα παίξει το ρόλο της στον μετριασμό της ύφεσης. Η Ισπανία και η Ιταλία, που είναι ευθέως ανταγωνιστικές σε εμάς, είναι πολύ λογικό να αργήσουν να συνέλθουν από το σοκ της πανδημίας, όχι μόνο λόγω θυμάτων αλλά και λόγω οικονομικών μεγεθών, και να εστιάσουν σε άλλους τομείς και ανάγκες. Η Τουρκία, δε, επίσης ευθέως ανταγωνιστική, έχει πια το προφίλ μίας αναξιόπιστης χώρας που κρύβει κρούσματα του ιού από τη διεθνή κοινότητα. Ως εκ τούτου, δεν είναι τυχαίο πως ήδη διεθνή μέσα δείχνουν την Ελλάδα ως τον καλύτερο τουριστικό προορισμό παγκοσμίως (με έμφαση στα νησιά που δεν έχουν κρούσματα) και όσο ο κόσμος διψά για κανονικότητα, δεν έχουν λόγο να πάψουν να το κάνουν. Τούτο μπορεί να ισχύσει ακόμα κι αν το ερχόμενο καλοκαίρι χαθεί εξ ολοκλήρου, αρκεί η Ελλάδα να έχει την παρούσα εικόνα μέχρι να απελευθερωθούν οι μετακινήσεις, όποτε κι αν είναι αυτό.
- Κατανάλωση
Οι Έλληνες έχουμε ένα συγκεκριμένο οικονομικό χαρακτηριστικό: καταναλώνουμε πολύ. Εν τω μέσω της μακροβιότερης ύφεσης στην νεότερη ιστορία της, την περίοδο 2015-16, η Ελλάδα ήταν δεύτερη σε ιδιωτική κατανάλωση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ (πίσω από την Κύπρο). Πάνω κι από Γαλλία και Γερμανία, των οποίων το πλεονέκτημα έναντι της Ελλάδας είναι αλλού: στην παραγωγή και τις επενδύσεις. Στο μεταξύ, η κρίση που ήδη διάγει ο πλανήτης είναι πολύ ιδιαίτερη καθώς δεν σχετίζεται με την παραγωγική διαδικασία και την ανταγωνιστικότητα των επιμέρους οικονομιών, αλλά με την άνωθεν επιβολή ενός παγώματος πάνω στις οικονομικές δραστηριότητες παγκοσμίως. Το κατά πόσο, λοιπόν, μία οικονομία θα επανέλθει γρήγορα σε ισορροπία δεν εξαρτάται τόσο από τις αποταμιεύσεις της που θα γίνουν επενδύσεις, όσο από την κατανάλωση που θα στηρίξει τις επιχειρήσεις που επιβίωσαν της καραντίνας. Η μέρα που θα ελευθερωθεί η αγορά άλλωστε θα βρει τις αποταμιεύσεις «ροκανισμένες», από την κάλυψη των ζημιών των επιχειρήσεων και των βασικών αναγκών της κοινωνίας, και τους υποψήφιους επενδυτές με διάθεση αναμονής λόγω αβεβαιότητας.
Προσοχή, δεν λέμε ότι η εγχώρια κατανάλωση δεν θα επηρεαστεί από την καραντίνα… Λέμε πως τα χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης είναι τέτοια, που η ελληνική οικονομία θα απορρυθμιστεί σε μικρότερο βαθμό από τις υπόλοιπες στο μέτρο που εξακολουθεί να έχει συγκριτικά υψηλούς δείκτες ιδιωτικής κατανάλωσης. Αν αυτός ο συλλογισμός επαληθευτεί, το αρχικό «άλμα» προς την ανάπτυξη που αναμένουν να δουν οι χώρες μετά την καραντίνα, μπορεί να είναι μεγαλύτερο για την Ελλάδα. Το θέμα είναι, όμως, τι θα κάνει η χώρα μας και στη συνέχεια, και εδώ πάμε στο επόμενο κομμάτι…
- Δυναμική για μεταρρυθμίσεις
Υπενθυμίζουμε πως όλα τα προηγούμενα δεν σημαίνουν ότι η οικονομική κρίση που έρχεται δεν θα είναι σφοδρή. Η χώρα μας έχει δομικές αδυναμίες και πολλά από τα προβλήματά της πρόκειται να μεγεθυνθούν. Η ανεργία θα πάρει πάλι την ανιούσα, τα «κόκκινα» δάνεια θα αυξηθούν και το χτύπημα σε τομείς-πυλώνες όπως ο τουρισμός και η ναυτιλία είναι τέτοιο, που η ύφεση μπορεί να φτάσει σε διψήφια ποσοστά. Από την άλλη, ωστόσο, υπάρχει και η δεδομένη επιτυχία του τελευταίου τριμήνου που δημιουργεί τη δική της δυναμική. Η Ελλάδα, συγκεκριμένα, φαίνεται να βγαίνει συσπειρωμένη ως κοινωνία μετά από ένα τρίμηνο-κόλαση, με τη μία κρίση να διαδέχεται την άλλη. Η ελληνική κυβέρνηση, και στις δύο περιπτώσεις, πήρε δύσκολες αποφάσεις ακαριαία και την ακολούθησαν αντιπολίτευση και κοινωνία, κάτι που είναι απίστευτο αν σκεφτεί κανείς για ποια χώρα μιλάμε…!
Τέτοιες συνθήκες είναι σκόπιμο να μην πάνε χαμένες. Οι Έλληνες πολίτες φαίνεται να εμπιστεύονται αυτή τη στιγμή την κυβέρνησή τους και τούτο μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που άλλοτε θα προκαλούσαν μείζονες κοινωνικές αναταραχές. Η Ελλάδα άλλωστε χρειάζεται πολιτικές που θα απελευθερώσουν τις πιο υγιείς και παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας της, ασχέτως πανδημίας. Η οικονομική κρίση, βέβαια, κάνει τέτοιου είδους πολιτικές αποφάσεις πιο δύσκολες, αλλά μπορεί να γίνει και η αφορμή για να ξεπεράσουμε χρόνιες αδυναμίες και αγκυλώσεις και να φτιάξουμε μία οικονομία που δεν θα εξαρτάται μόνο από τους τουρίστες. Η κοινωνία έχει δείξει σημάδια ωριμότητας και η κυβέρνηση σοβαρότητα υπό πολύ δύσκολες συνθήκες. Αν όχι τώρα, πότε;
- Εκσυγχρονισμός
Ο δρόμος για τολμηρές αλλαγές έχει ήδη ανοίξει με τη ψηφιοποίηση των πάντων. Σε περίπτωση που δεν το έχετε καταλάβει, ολόκληρο το ελληνικό δημόσιο ψηφιοποιήθηκε μέσα σε δύο μήνες…! Ευκολίες που δεν περιμέναμε ποτέ να δούμε στη χώρα μας είναι ήδη πραγματικότητα. Ένας Έλληνας πολίτης μπορεί να συντάξει και να επικυρώσει μία εξουσιοδότηση από το σπίτι του, χωρίς υπαλλήλους, «γνήσιο της υπογραφής» κτλ. Αν το έλεγε αυτό κάποιος πριν ένα εξάμηνο θα τον περνούσαμε για τρελό. Και μόνο τα ποσά που θα εξοικονομηθούν για ιδιώτες και δημόσιο να σκεφτούμε, το όφελος θα είναι τεράστιο. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, μόνο η ηλεκτρονική συνταγογράφηση της κυβέρνησης Γ.Α. Παπανδρέου εξοικονομεί στο κράτος περίπου 2 δισ. ετησίως.
- Ατομική ευθύνη
Τίποτα από τα παραπάνω δεν θα είχε νόημα, αν οι Έλληνες δεν έδειχναν υπευθυνότητα τον καιρό της πανδημίας. Αυτό κι αν ήταν ευχάριστη έκπληξη… Μέχρι στιγμής φαίνεται πως, τελικά, η ατομική ευθύνη υπάρχει στη χώρα μας, αφού η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών είναι πολύ προσεκτική μην μεταδώσει τον ιό. Αν δεν ήταν, τα νούμερα των κρουσμάτων θα ήταν πολύ μεγαλύτερα. Τα ζητήματα εδώ όμως είναι δύο… Το «μέχρι στιγμής» και το «πλειονότητα»: Πρώτον, η πειθαρχία των Ελλήνων πρέπει να έχει διάρκεια, αλλιώς ότι έχουμε πετύχει μέχρι τώρα θα πάει χαμένο και, δεύτερον, η κατάσταση είναι τέτοια, που ακόμα και μία μικρή απείθαρχη μειονότητα μπορεί να κάνει τεράστια ζημιά.
Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει και η εβδομάδα που διανύουμε είναι η πιο κρίσιμη. Η καραντίνα έχει κρατήσει πολύ, τα κρούσματα μειώνονται, ο καιρός φτιάχνει και έφτασε και το ελληνικό Πάσχα. Εδώ, λοιπόν, θα φανεί αν αυτή η εικόνα της υπεύθυνης Κοινωνίας των Πολιτών της Ελλάδας είναι πλασματική, αν είναι δηλαδή απλά μία ψευδαίσθηση με ημερομηνία λήξης, ή αν είναι πραγματική, ώστε να μπορούμε την επόμενη μέρα να χτίσουμε πάνω της το μέλλον μας.
