Αραβική Άνοιξη, Μπεν Άλι, Ομπάμα, Τραμπ, Brexit, Μπατακλάν, Συρία, κινεζική ανάπτυξη (…) Μερικά ονόματα και λέξεις που χαρακτήρισαν τη δεκαετία 2010-2019 η οποία πέρασε από την ελπίδα ενός πιο δίκαιου και δημοκρατικού κόσμου στον πειρασμό μιας λαϊκιστικής στροφής.
Από τον Ομπάμα στον Τραμπ
Οι ΗΠΑ θα περάσουν στο 2020 υπό την ηγεσία του Ντόναλντ Τραμπ, του προέδρου μιας διχασμένης χώρας και υπό την απειλή καθαίρεσης.
Η διαδικασία αυτή είναι ατιμωτική –μόνον άλλοι τρεις πρόεδροι, μεταξύ αυτών ο Μπιλ Κλίντον και ο Ρίτσαρντ Νίξον, βρέθηκαν σε αυτή τη θέση–, αλλά δεν εγκυμονεί άμεσο πολιτικό κίνδυνο.
Κατηγορούμενος ότι ζήτησε για την επανεκλογή του τη βοήθεια μιας ξένης χώρας, της Ουκρανίας, ο Ντόναλντ Τραμπ –άνευ απροόπτου– θα αθωωθεί τον Ιανουάριο από τη Γερουσία, την οποία ελέγχει το Ρεπουμπλικανικό του Κόμμα.
Ο δισεκατομμυριούχος μεγιστάνας των ακινήτων και πρώην τηλεπαρουσιαστής ανέβηκε στον προεδρικό θώκο της μεγαλύτερης δύναμης στον κόσμο το 2016.
Στο Οβάλ Γραφείο, ο πληθωρικός 73χρονος πήρε τη σκυτάλη από τον Μπαράκ Ομπάμα, τον πρώτο αφροαμερικανό πρόεδρο στην αμερικανική ιστορία και τιμηθέντα με Νόμπελ Ειρήνης το 2009. Οι δύο άνδρες βρίσκονται ο ένας στον αντίποδα του άλλου.
Υπέρμαχος του προστατευτισμού, κατά της μετανάστευσης, σκεπτικιστής όσον αφορά το κλίμα, ο Ντόναλντ Τραμπ επιβάλλει την ατζέντα του.
“Από σήμερα ένα νέο όραμα θα κυβερνά τη χώρα μας. Από αυτήν τη στιγμή, η Αμερική είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα”, λέει από το Καπιτώλιο στην ομιλία που εκφώνησε μετά την ορκωμοσία του στις 20 Ιανουαρίου του 2017.
Στο τέλος αυτής της δεκαετίας, οι εξαιρετικές επιδόσεις της αμερικανικής οικονομίας, η οποία δεν σταματά να αναπτύσσεται και να δημιουργεί θέσεις εργασίας, τρέφουν τις πιθανότητες επανεκλογής του.
Στο εξωτερικό ο Τραμπ είναι απότομος με τους συμμάχους του, κάνει άνω κάτω τις διεθνείς συμφωνίες και δεν διστάζει στο όνομα του ρεαλισμού να ενισχύει τους δεσμούς με απολυταρχικά καθεστώτα.
Διάψευση των ελπίδων της Αραβικής Άνοιξης
Σε πολλές χώρες και πάλι ισχυροί άνδρες παίρνουν στα χέρια τους την εξουσία μετά τον σεισμό που προκάλεσαν οι εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο στις αρχές της δεκαετίας.
Στις 14 Ιανουαρίου του 2011, ο Τυνήσιος δικτάτορας Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι εκδιώκεται από ένα ανεπανάληπτο λαϊκό κίνημα που είχε ξεσπάσει μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Αυτή ήταν η αρχή των εξεγέρσεων της “Αραβικής Άνοιξης”. Ο συνταγματάρχης Μουάμαρ Καντάφι ανατρέπεται και αυτός με τη σειρά του, με τη στρατιωτική βοήθεια των Δυτικών.
Στην Αίγυπτο, οι διαδηλώσεις της πλατείας Ταχρίρ αποβαίνουν μοιραίες για τον Χόσνι Μουμπάρακ, προτού η χώρα καταλήξει να βρεθεί υπό την σιδηρά πυγμή του στρατάρχη Άμπντελ Φάταχ αλ Σίσι.
Ωστόσο στη Συρία είναι εκεί που παίζεται η μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων. Το κίνημα διαμαρτυρίας κατά της αρχής της οικογένειας Άσαντ αντιμετωπίζεται με μια αιματηρή καταστολή και στη συνέχεια γενικεύεται σε έναν φρικτό εμφύλιο πόλεμο. Σε περίπου 370.000 υπολογίζονται οι νεκροί σε οκτώ χρόνια σύγκρουσης και σε εκατομμύρια οι εκτοπισμένοι.
Η σύγκρουση αποκτά στη συνέχεια διεθνή χαρακτήρα. Η Ρωσία επεμβαίνει για να σώσει τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, ενώ η Τουρκία θέλει να αποτρέψει την εγκαθίδρυση προπυργίου των Κούρδων στα σύνορά της.
Οι Δυτικοί φτιάχνουν έναν συνασπισμό για να πολεμήσουν το “χαλιφάτο” της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος, η οποία επωφελήθηκε του χάους που προκλήθηκε για να πάρει τον έλεγχο ενός τμήματος του συριακού και του ιρακινού εδάφους.
Η τζιχαντιστική αυτή οργάνωση σπέρνει εκεί τον θάνατο και προσελκύει χιλιάδες ξένους μαχητές, κυρίως Ευρωπαίους, οι οποίοι μαγνητίζονται από την υπερβολικά βίαιη αντίληψή της για το Ισλάμ. Πολλοί είναι υποψήφιοι για μάχη και για τρομοκρατικές ενέργειες στις δυτικές χώρες.
Η Ευρώπη αποσταθεροποιείται
Τον Ιούνιο του 2014 ανακηρύσσει το “χαλιφάτο” ο Ιρακινός Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι από ένα τέμενος της Μοσούλης.
Έτσι γεννιέται μια οργάνωση που ξεπερνάει την Αλ Κάιντα και επιβάλλει μια νέα, ολότελα πολύμορφη, προσέγγιση των βίαιων ενεργειών.
Το Ισλαμικό Κράτος ενθαρρύνει μάλλον ατομικές πρωτόγονες ενέργειες –“αν δεν μπορείτε να ανατινάξετε μια βόμβα ή να ρίξετε μια σφαίρα”– παρά πιο εξελιγμένες επιχειρήσεις.
Στις 13 Νοεμβρίου του 2015, μια ομάδα μαχητών προερχόμενη από το Βέλγιο, αλλά κατευθυνόμενη από τη Συρία, σκοτώνει 130 ανθρώπους στο Παρίσι και στο Σεν-Ντενί, κοντά στο Στάδιο της Γαλλίας, σε υπαίθρια καφέ και στην αίθουσα συναυλιών Μπατακλάν. Ενενήντα άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους εκεί κατά τη διάρκεια συναυλίας του αμερικανικού συγκροτήματος Eagles of Death Metal.
“Είναι μια πράξη πολέμου που διαπράχθηκε από έναν τρομοκρατικό στρατό, το Ισλαμικό Κράτος”, δηλώνει ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ.
Λίγους μήνες νωρίτερα, στις 7 Ιανουαρίου του 2015 τα δύο αδέλφια Κουασί είχαν αποδεκατίσει εξ ονόματος της Αλ Κάιντα τη σύνταξη του σατιρικού εντύπου Charlie Hebdo. Τις ημέρες που ακολούθησαν ο Αμεντί Κουλιμπαλί, που δηλώνει πίστη στο Ισλαμικό Κράτος, σκότωσε μια αστυνομικό και επιτέθηκε σε Εβραίους σκοτώνοντας 4 ανθρώπους σε εβραϊκό παντοπωλείο.
Η Γαλλία, το Βέλγιο, η Δανία, η Βρετανία πλήττονται κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας από επιθέσεις. Ο τζιχαντισμός επεκτείνει την επιρροή του στο Σάχελ, όπου η Γαλλία επεμβαίνει στρατιωτικά από το 2013 και σε πολλές άλλες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας.
Οι ΗΠΑ, οι Κούρδοι σύμμαχοί τους και οι Ευρωπαίοι ανακτούν τον έλεγχο των εδαφών στα οποία έχει εγκαθιδρυθεί το “χαλιφάτο” και ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοινώνει στα τέλη του 2019 την εξόντωση του Μπαγκντάντι, ο οποίος πέθανε “σαν το σκυλί” σε επιχείρηση των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων.
Μια δεκαετία μεταναστεύσεων
Η σύγκρουση στη Συρία προκαλεί μια τεράστια ανθρωπιστική τραγωδία στις πύλες της Ευρώπης.
Για να γλιτώσουν από τον πόλεμο εκατομμύρια άνθρωποι αναζητούν στη Γηραιά Ήπειρο ασφάλεια, διασχίζοντας την Ευρώπη ανά κύματα ως τη μόνη χώρα που τους ανοίγει τις αγκάλες της.
Ενωμένη και ευημερούσα, η Γερμανία της Άγγελα Μέρκελ πιστεύει ότι μπορεί να απορροφήσει τις προσφυγικές ροές. “Wir schaffen das!” (“Θα τα καταφέρουμε”), λέει η καγκελάριος της Γερμανίας στις 31 Αυγούστου του 2015. Εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι γίνονται δεκτοί στη χώρα.
Ωστόσο παντού στις ανεπτυγμένες χώρες γίνονται αισθητές οι πιέσεις από το μεταναστευτικό ρεύμα. Στο Καλαί, στη βόρεια Γαλλία, όπου μετανάστες συρρέουν με την ελπίδα να διασχίσουν τη Μάγχη με προορισμό τη Βρετανία. Στη Μεσόγειο, όπου ερχόμενοι από την Αφρική, προσπαθούν με πρόχειρα πλεούμενα και διακινδυνεύοντας τη ζωή τους να φτάσουν στην Ευρώπη.
Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ ανάγει σε προτεραιότητα τον αγώνα κατά της μετανάστευσης στα σύνορα με το Μεξικό. Ο Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία, ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία, ο Ζαΐχ Μπολσονάρου στη Βραζιλία γεύονται την εξουσία.
Η ακροδεξιά παραμένει δυνατή στη Γαλλία, με την οικογένεια Λεπέν, και κερδίζει σε ισχύ σε μια Γερμανία που αμφισβητεί το κατά πόσο είναι βάσιμη η πολιτική της για τη μετανάστευση.
Στη Βρετανία την ίδια ώρα γράφεται Ιστορία με το αιφνίδιο δημοψήφισμα που λέει “ναι” στο Brexit, στις 23 Ιουνίου του 2016.
Έπειτα από εμπόδια και αναβολές, ο Βρετανός πρωθυπουργός του Συντηρητικού Κόμματος Μπόρις Τζόνσον θριαμβεύει στις κάλπες αυτόν τον μήνα και αναμένεται να οδηγήσει τη χώρα του εκτός ΕΕ, με τις ευλογίες του Ντόναλντ Τραμπ, του πρώτου προέδρου των ΗΠΑ που διάκειται εχθρικά στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση.
Αφύπνιση των Πολιτών
Στο τέλος της φετινής χρονιάς, ένα οικολογικό κίνημα ξεκινά ακολουθώντας τη διαδρομή που χάραξε μια συνεσταλμένη έφηβη από τη Σουηδία, η οποία αφύπνισε τις συνειδήσεις και χάρισε το πρόσωπό της στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.
Εκατομμύρια νέοι σε όλον τον κόσμο ταυτίζονται με τη 16χρονη Γκρέτα Τούνμπεργκ και πιστεύουν ότι οι προηγούμενες γενεές θυσίασαν τον πλανήτη στον βωμό της ανάπτυξης και σε έναν τρόπο ζωής τόσο άνετο όσο και ανεύθυνο. “Πως τολμάτε;” είπε η έφηβη απευθυνόμενη στους ηγέτες του κόσμου τον περασμένο Σεπτέμβριο από το βήμα του ΟΗΕ, καταδικάζοντας την αδράνειά τους.
Κι αυτό γιατί ο κόσμος δεν καταφέρνει να μειώσει τις εκπομπές των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αυτές που οδηγούν στην αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη.
Οι διεθνείς προσπάθειες κορυφώθηκαν με τη συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα το 2015, αλλά οι δεσμεύσεις που ελήφθησαν δεν επαρκούν και οι πράξεις είναι ακόμη λιγότερες.
Στις αρχές της δεκαετίας η καταστροφή στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, που προκλήθηκε από τσουνάμι, δείχνει τώρα να είναι ο πρόδρομος ακραίων φυσικών φαινομένων.
Το περιβάλλον γίνεται πηγή μεγάλης ανησυχίας. Ωστόσο οι άνδρες και οι γυναίκες στον κόσμο μας διερωτώνται επίσης και για τις σχέσεις τους, τις αλληλεπιδράσεις τους. Με το κίνημα #MeToo, οι γυναίκες εξεγείρονται κατά των σεξουαλικών επιθέσεων και των βιασμών ρίχνοντας από το βάθρο τους πολλούς ισχυρούς άνδρες, όπως ο παραγωγός του Χόλιγουντ Χάρβεϊ Γουάινστιν.
Είμαι άρρεν; Ή θήλυ; Ή ούτε το ένα ούτε το άλλο; Το ερώτημα του φύλου τίθεται επίσης στο ερωτηματολόγιο ανδρών και γυναικών.
Στο τέλος αυτής της δεκαετίας, η ουδέτερη αντωνυμία “αυτοί” (they), που χρησιμοποιείται στα αγγλικά για τους ανθρώπους που δεν ταυτοποιούνται ούτε ως άνδρες ούτε ως γυναίκες, επιλέγεται ως “η λέξη της χρονιάς” για το 2019 από το αμερικανικό λεξικό Merriam-Webster.
Σε όλες τις κινητοποιήσεις που γίνονται στον κόσμο, οι νέες τεχνολογίες συνδέουν τους άνδρες και τις γυναίκες σε πραγματικό χρόνο.
Είτε πρόκειται για μαθητές σε διάφορες χώρες που απέχουν από τα μαθήματά τους για να αγωνιστούν για το κλίμα είτε για διαδηλωτές στο Σουδάν ή την Αλγερία που επιδιώκουν δημοκρατία, οι νέες τεχνολογίες είναι το απαραίτητο εργαλείο αυτών των μεγάλων κινητοποιήσεων, οι οποίες, εκ νέου, δίνουν μια πνοή ελευθερίας στα τέλη της δεκαετίας αυτής.
Η Ανθρωπότητα Συνδεδεμένη
2,4 δισεκατομμύρια. Αυτός είναι ο αστρονομικός αριθμός των μηνιαίων τακτικών χρηστών του Facebook, του βασιλιά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το 2011 ήταν λίγο περισσότεροι από 500 εκατομμύρια.
Η αλλαγή τρόπου ζωής είναι ριζική. Ερωτικές συναντήσεις, φιλικές σχέσεις, πληροφόρηση, πολιτικές συζητήσεις, μουσική, ψυχαγωγία, τραπεζικές συναλλαγές, αγορές όλων των ειδών: σε έναν εικονικό κόσμο πολλοί Γήινοι ζουν εφεξής ένα μέρος της ύπαρξής τους.
Το Facebook δεν είναι το μόνο από τα μεγάλα ονόματα στον τομέα αυτών των τεχνολογιών στον οποίο κυριαρχούν μαζικά οι ΗΠΑ. Υπάρχουν επίσης τα WhatsApp, Google, Twitter, Apple, Amazon και μερικά ακόμη. Αυτά διαχειρίζονται δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά αντιμετωπίζουν επίσης και μυριάδες πολεμικές.
Έχουν πρόσβαση στα προσωπικά μας δεδομένα και η απειλή προσβολής της ιδιωτικής ζωής που εγκυμονούν είναι τεράστια.
Συμβολίζουν την ελευθερία της έκφρασης, αλλά ο κίνδυνος χαφιεδισμού ή παρενόχλησης σε αυτά είναι πραγματικός.
Επιβάλλουν τη δωρεάν παροχή περιεχομένου και φτωχαίνουν τους καλλιτέχνες, όπως και τα μέσα ενημέρωσης.
Τέλος, το Facebook ήταν το βασικό στήριγμα της ρωσικής ανάμειξης στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016.
Η μετωπική σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας
Με διψήφιο ποσοστό ανάπτυξης, η Κίνα έγινε το 2010 η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο, μετά τις ΗΠΑ. Η παγκόσμια δύναμη δείχνει τις στρατιωτικές της φιλοδοξίες και προβάλλει σύντομα ως στρατηγικός αντίπαλος των ΗΠΑ.
Στα μέσα της δεκαετίας, η Κίνα παίρνει θέση στο τεχνολογικό πεδίο. Θέλει να γίνει ηγετική δύναμη στη ρομποτική, τις τεχνολογίες των πληροφοριών, την καθαρή ενέργεια. Θέλει να αλλάξει, να μην είναι πλέον μόνον το τεράστιο εργοστάσιο που κατασκευάζει καταναλωτικά αγαθά για όλον τον κόσμο.
Η Αμερική αισθάνεται ότι η υπεροχή της μπορεί να αμφισβητηθεί. Και με τον Ντόναλντ Τραμπ η ανησυχία αυτή εκφράζεται ανοιχτά. Χωρίς φτιασιδώματα, ο Ρεπουμπλικάνος πρόεδρος κηρύσσει τον εμπορικό πόλεμο στο Πεκίνο, το οποίο κατηγορεί ότι έχει θεσμοθετήσει την κλοπή τεχνολογιών.
“Οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και είναι εύκολοι να κερδίσεις”, δηλώνει το 2018 και εξαπολύει ισχυρές βολές τελωνειακών δασμών στα κινεζικά προϊόντα. Όμως, παρά έναν πιο συμφιλιωτικό τόνο τις τελευταίες ημέρες, οι δύο χώρες έχουν μπει σε ένα μπρα ντε φερ που προμηνύει αναμφίβολα τι θα ακολουθήσει την επόμενη δεκαετία.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
